بر اساس آمارهای گمرک ایران، در 5ماهه نخست سال جاری حدود 19 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی از کشور صورت گرفته است. با توجه به صادرات 4 میلیارد دلاری در هر ماه با یک تقریب می‌توان گفت تا بازه زمانی 15 مرداد ماه که اخرین روز اجرای سیاست اول ارزی است کل رقم صادرات حدود 17 میلیارد دلار بوده است. در سیاست اول ارزی دولت صادرکنندگان را (بدون ضمانت اجرایی )مکلف کرده تا ارز حاصل از صادرات خود را با نرخ 4200 تومان به سامانه نیما تزریق کنند تا این ارز در اختیار واردات کالای واسطه ای مورد نیاز کارخانجات قرار گیرد.
این درحالی است که بر اساس گزارش عملکرد سامانه نیما تا نیمه مرداد ماه حدود 2.6 میلیارد دلار ارز صادراتی به سامانه نیما تزریق شده است. دولت در ابتدا تمام صادرات را مکلف به بازگشت ارز به سامانه نیما کرده بود، بعد صادرات به عراق و افغانستان از بازگشت ارز معاف شد. در ادامه با فشار برخی نمایندگان مجلس بازار ثانویه برای فروش با نرخ آزاد کالاهای کشاورزی که 20 درصد صادرات را شامل می‌شد شکل گرفت.
آمار دقیقی از میزان ارزی که باید به سامانه نیما و بازار ثانویه تزریق می‌شد در دسترس نیست اما اگر 20 درصد صادرات کشور را از بازگشت ارز با نرخ 4200 معاف کنیم بایستی حدود 14 میلیارد دلار ارز به سامانه نیما بازگردد. در حال حاضر صادرکنندگان معتقدند بخشی از ارز دریافتی باید صرف هزینه های ارزی آنها شود و امکان بازگشت آن به کشور وجود ندارد. دولت اخیرا یک عدد نزدیک به 5 درصد را برای این موضوع در نظر گرفته است اما اگر فرض کنیم که حدود 1 میلیارد دلار از این مسیر از بازگشت ارز صادراتی معاف شده باشد بازهم رقم قابل توجهی از ارز صادراتی به سامانه نیما تزریق نشده است.
شواهد دیگری نیز از عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات وجود دارد، به عنوان مثال تهدید شنبه هفته گذشته رئیس جمهور در خصوص بازنگرداندن ارز صادراتی و یا بخشنامه جنجالی وزیر نفت به واحدهای پتروشیمی که در زمان اجرای سیاست اول ارزی، ارز صادراتی خود را به کشور بازنگردانده‌اند نمونه ای دیگر از این مثالهاست.
سرنوشت ارز صادراتی 4200 تومانی چه شد؟
مغالطه خطرناکی که نباید فریب آن را خورد این است که دلارهای صادراتی 4200 و 8000 تومانی بازار ثانویه را یکسان فرض کنیم. به عبارت دیگر اگر صادرکنندگان غیرنفتی امروز و در زمان دلار 8000 تومانی ارز را به نیما تزریق کرده کار خاصی انجام نداده اند نکته مهم این است که ارزهای صادراتی که قرار بود با نرخ 4200 تومان تسویه شود چه سرنوشتی پیدا کرده است؟
