دنیا در حال تغییر است. دنیایی بر جای مانده از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پس از آن نظام تک قطبی به رهبری ایالات متحده آمریکا که آغاز عملیات آزادسازی کویت با نام «طوفان صحرا» طلیعه آن بود و حالا آغاز عملیات آزادسازی استان ادلب در شمال سوریه نقطه پایان آن است.
به گزارش فارس شاید این سخن در ابتدا کمی دور از واقعیت‌های کنونی دنیای امروز به نظر رسد، اما با نگاهی دقیق به اجلاس سران سه کشور ایران، ترکیه و روسیه و تصمیمات گرفته شده در آن، ماهیت سرنوشت ساز تحولات اخیر روشن می‌شود.
جالب اینجاست که سال‌ها تنها ایران بود که منادی استقلال در مقابل یکجانبه گرایی ایالات متحده بود و حالا همین سیاست در قالب اتحادی از مسکو تا بیروت دنبال می‌شود.
*فشار در دمشق
نبرد در سوریه با هر معیاری، آشکارا به نفع دولت سوریه و متحدان آن پیش می‌رود. ماجرایی که در سوریه با سؤاستفاده از قیام مردم کشورهای عربی آغاز شد و حالا به عرصه‌ای برای باز آرایی نظم حاکم در منطقه خاورمیانه تبدیل شده است.
انهدام دولت اسد در سوریه می‌توانست آنچه که حمله رژیم صهونیستی به لبنان در سال 2006 و سقوط دولت عراق در سال 2003 نتوانسته بود محقق کند، را به واقعیت بدل کند، علاوه بر این که ایران را از یکی از متحدان مهم خود در منطقه خاورمیانه محروم می‌کرد و حزب الله را با قطع ارتباط زمینی با ایران تبدیل به یک جزیره در حال محاصره می‌شد.
شاید پیشنهادهای محرمانه غرب و کشورهای حاشیه خلیج فارس در سال 2010 برای فاصله گرفتن از ایران در مقابل دریافت امتیازات گوناگون سیاسی و اقتصادی برای بشار اسد اغوا برانگیز بود، اما با پافشاری دولت دمشق بر حفظ مناسبات دوستانه خود برای ایران، جنگ سوریه در دستور کار غرب قرار گرفت.
*بزرگترین جنگ اطلاعاتی دنیا برای سرنگونی دولت سوریه
نگاهی به گستردگی عملیات اطلاعاتی صورت گرفته در مورد سرنگونی اسد نشان می‌دهد که عملاً بین سال‌های 2011 تا 2018 یک جنگ جهانی مخفی با مشارکت تمام متحدان غرب در جریان بوده است. رساندن سلاح و مهمات به معارضین سوری بزرگترین عملیات قاچاق سلاح با مشارکت 17 کشور در سطح جهانی محسوب می‌شود.
این عملیات به رهبری دیوید پترائوس رییس وقت سازمان سیا آغاز شد و Timber Sycamore نام گرفت. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی تحقیقی با اشاره به ابعاد این عملیات از نقش آفرینی کشورهای عربی برای تأمین مالی این برنامه خبر داد.
کریدور دریایی این برنامه از کشور ایتالیا آغاز و از آنجا به بندر جده در عربستان سعودی و سپس به مرزهای اردن و درنهایت غوطه شرقی و استان درعا می‌رسد. جایی که در آن اخوان المسلمین سوریه حملات مداومی برای سقوط دمشق تدارک می‌دید.
از سوی دیگر قطر نیز با محموله‌های دریایی موشکهای قابل حمل بر روی شانه مدل FN-6 ساخت چین را به ترکیه فرستاده و از مرزهای این کشور روانه مناطق تحت کنترل داعش کرد. همچنین قطر از طریق یک بازرگان کرد بیش از ده هزار دستگاه ماشین تویوتا را خریداری و برای خلافت اسلامی ارسال کرد. در عربستان نیز بندر بن سلطان با صرف میلیاردها دلار، سلاح‌های جنگی را از طریق اروپای شرقی خریداری و در اختیار تروریست‌های سوری قرار داد.
بر اساس گزارش درج شده در گزارش نیویورک تایمز با پول عربستان سعودی و هدایت سازمان سیا CIA و فرماندهی مشترک عملیات ویژه پنتاگون سال 2011 و 2012 برای جهاد طلبان 500 میلیون دلار سلاح از بلغارستان خریداری و به سمت ترکیه ارسال شد. همچنین در پایان سال 2012، کرواسی 230 تُن جنگ افزار به ارزش 6،5 میلیون دلار برای تروریست‌ها به ترکیه ارسال کرد.
حمل و نقل هوایی این سلاح‌ها عمدتاً بر عهده خطوط هوایی عربستان سعودی، اردن و جمهوری آذربایجان بود و علاوه بر این کمک‌های اطلاعاتی ارزشمندی نیز در اختیار تروریست‌ها قرار گرفت. افسران اطلاعاتی کشورهای عضو ناتو اطلاعات ماهواره‌ای دقیقی از تحرکات ارتش سوریه را در اختیار تروریست‌ها قرار می‌دادند تا امکان غافلگیری آنان به کمترین حد ممکن کاهش یابد.
این ماشین جنگی و اطلاعاتی بین المللی در نهایت با ورود جدی ایران و حزب الله سوریه به نبرد ملت سوریه به شکست کشانده شد. نقطه شروع این پیروزی آزادی شهر القصیر در بهار سال 2013 بود. نوار این پیروزی‌ها با ورود نیروی هوایی روسیه و استقرار آن در پایگاه هوایی حمیم ادامه یافت و با آزاد سازی شهر حلب به نقطه اوج خود رسید.
*مهار آمریکا در سوریه با اتحاد سه کشور
نوار این پیروزی‌ها منجر به آغاز دور جدیدی از مذاکرات سیاسی در شهر آستانه قزاقستان به موازات مذاکرات سیاسی در شهر ژنو شد. در نهایت با معکوس شدن مسیر نبرد در سوریه و احساس خطر ترکیه در قبال استقلال کردهای سوریه با حمایت آمریکا، در نهایت اردوغان تصمیم گرفت تا در کنار ایران و روسیه قرار بگیرد.
دخالت آمریکا در کودتای تابستان سال 2016 ترکیه به رهبری شبکه فتح الله گولن شکاف بین ترکیه و آمریکا را بیش از پیش گسترده کرده و با قدرت گرفتن لابی‌های عربی به رهبری امارات و عربستان با روی کارآمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید، اردوغان فشارهای مضاعفی را احساس می‌کند.
در این شرایط بود که ایران، روسیه و ترکیه به عنوان سه کشور مستقل و همکاری آنان در پایان دادن به جنگ در سوریه با خشکاندن ریشه جبهه النصره قوی‌ترین گروه تروریسی در ادلب می‌تواند چشم انداز جدیدی برای یک اتحاد جدید در دنیا فراهم کند.
اتحادی که در مقابل آمریکا و متحدان آن ایستادگی کرد و همان گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با پوتین به آن اشاره کرد به خوبی نشان داد که می‌تواند خطر آمریکا برای بشریت را مهار کند.
*مدیریت بحران‌های جهان اسلام با همکاری ایران و ترکیه
یکی از مهم‌ترین زمینه‌های گسترش همکاری‌ها بین سه کشور، مدیریت بحران‌های جهان اسلام به خصوص با اتحاد ایران و ترکیه است.
دو کشور با وجود داشتن برخی اختلاف نظرها از دیدگاه‌های مشترکی از جمله در مسئله فلسطین برخوردار هستند. هر دو کشور با طرح جدید ترامپ موسوم به معامله قرن مخالف بوده و آن را زمینه ساز اجحاف در حق فلسطینان می‌دانند. در کنار این نقش آفرینی ترکیه حل و فصل سایر بحران مورد تأیید ایران است.
از جمله این موارد می‌توان به بحث مسلمانان میانمار اشاره کردکه مورد اشاره رهبر معظم انقلاب در دیدار با اردوغان قرار گرفت.
نکته مهم اینجاست که رییس جمهور ترکیه نیز از این دیدگاه استقبال کرد و گفت: به علت نوع رفتار غرب در قبال کشورهای مستقل اسلامی، اوضاع از حساسیت بیشتری برخوردار است و همین مسئله ایجاب می‌کند همبستگی و برادری بویژه میان جمهوری اسلامی ایران و ترکیه افزایش یابد.
البته ادامه این رویه نیاز به تلاش گسترده دو طرف و جلوگیری از تبدیل شدن مسائل فرعی به مسائل اصلی در روابط دو کشور دارد.
*مبادلات دلاری دفن می‌شود
اگر چه اجلاس تهران و حضور همزمان روسای جمهور ترکیه، روسیه و ایران به منظور فراهم آوردن فرآیندی برای پایان جنگ در سوریه شکل گرفت، اما این همکاری به نقطه‌ای برای گسترش روابط سه کشور در حوزه‌های گوناگون اقتصادی و سیاسی تبدیل شده است.
نگاهی به دیدارهای روسای جمهور ترکیه و روسیه با رهبر معظم انقلاب اسلامی به خوبی می‌تواند خطوط این همکاری را برای طرفین روشن کند که مهار آمریکا از الویت های اصلی آن است.
جالب اینجاست که ایران، ترکیه و سوریه هر کدام به نوعی تحت فشارهای تحریمی آمریکا قرار دارند. پول ملی هر سه کشور به دلیل همین فشارها به شدت تحت فشار قرار دارد. تنها در هفته جاری ارزش ریال ایران نزدیک به 30 درصد افت کرده است. ارزش لیر ترکیه و روبل روسیه نیز در مقابل دلار آمریکا به شدت تحت فشار قرار داده است. در واکنش به فشارهای تحریمی آمریکا اردوغان پیشنهاد استفاده از پول‌های محلی به جای دلار را در تبادلات مالی مطرح کرده و ایران که با بازگشت تحریم‌های آمریکا در ماه نوامبر روبه رو شده، از این تدبیر استقبال کرده است.
روسیه هم در طول سال‌های اخیر به دنبال ایجاد سازوکاری مشابه با سایر کشورهای جهان بوده و هم اکنون این کشور و چین توافق کرده‌اند تا تسویه حساب در خصوص فروش سالانه نزدیک به 30 میلیارد دلار گاز از نقطه اورسوی سیبری به شمال شرقی چین به یوان و روبل صورت بگیرد.
پوتین در دیدار خود با آیت الله خامنه‌ای در حاشیه اجلاس تهران به این نکته اشاره کرد و تحریم‌های آمریکا علیه مبادلات دلاری را مایه سلب اعتماد جهانی از این ارز جهانی عنوان کرد. امضای یک پیمان پولی سه جانبه و پیوستن سایر کشورها از جمله پاکستان و عراق به آن می‌تواند یکی از مهم‌ترین محورهای همکاری بین سه کشور باشد.
*انرژی مهم‌ترین نقطه اتصال اقتصادی سه کشور
همکاری در حوزه انرژی می‌تواند از چشم اندازهای همکاری بین سه کشور باشد. ایران و روسیه هر دو از بزرگترین تولید کنندگان انرژی در سطح دنیا محسوب می‌شوند. با وجود این جایگاه هر دو کشور از سوی آمریکا مورد تهدید قرار گرفته اند.
از یک سو دونالد ترامپ با بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه هسته‌ای در پی کاهش شدید صادرات نفت ایران به صفر رساندن آن است. یکی از مشوق‌های اصلی ترامپ برای این کار رشد تولید نفت و گاز از منابع غیر متعارف یا شیل است. با افزایش تولید نفت به این شیوه و گذشتن تولید نفت آمریکا از مرز 11 میلیون بشکه در روز، ترامپ در صدد است بازارهای نفت ایران را به این شیوه تسخیر کند.
آمریکا همچنین رویکرد مشابهی در مقابل روسیه دارد و تلاش می‌کند با تحریم‌های طرح‌های تولید و انتقال انرژی روسیه از جمله خط لوله جریان شمالی 2 که با همکاری آلمان در حال ساخت، هژمونی این کشور بر بازار گاز اروپا را تضعیف کند. هم اکنون آمریکا درصدد است تا کشورهای اروپای شرقی از جمله لهستان را به امضای قراردادهای جدید برای خرید LNG از پایانه‌های جدید در ساحل شرقی آمریکا متقاعد کند.
از همین همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی می‌توانند تهدید فوق را تا حدود زیادی مهار کنند. ترکیه نیز به عنوان یک هاب منطقه‌ای برای انتقال انرژی می‌تواند در این طرح مشارکت کند. سخنان پوتین در دیدار با رهبر انقلاب اسلامی در خصوص فروش نفت نشانه‌ای از این سیاست جدید است.
*ارکستر شرقی در مقابل یکجانبه گرایی غربی
به طور حتم ایران، ترکیه و روسیه هر دو در آغاز یک مسیر طولانی برای تبدیل همکاری‌های فعلی برای یک اتحادیه همه جانبه در مقابل یک جانبه گرایی آمریکا هستند.
نقطه شروع این همکاری می‌تواند از مبارزه با تروریسم در سوریه آغاز و با پیوستن سایر کشورها به آن تبدیل یه یک موج جهانی شود. نکته اساسی اینجاست که هم اکنون نشانه‌هایی در سایر کشورها از جمله پاکستان و مالزی در حال ظهور است که نشان از اراده آنان برای پیوستن به این موج دارد.
اگر این ارکستر در شرق شکل بگیرد به طور حتم نوای آن به گوش غرب و آنسوی اقیانوس اطلس نیز خواهد رسید. در آن صورت می‌توان با اطمینان از شکل گیری یک نظم جدید در مقابل نظام تک قطبی قبلی صحبت کرد.
