مراسم پایان اوّلین دوره کارشناسی رشته فقه و معارف حوزه علمیه هامبورگ در عید غدیر امسال برگزار خواهد شد؛ حوزه‌ای در آلمان که دروس آن بر اساس عناوین و سرفصل‌های تعریف شده از سوی جامعة المصطفی با اعمال تغییراتی متناسب با منطقه با استفاده از ظرفیت اساتید موجود و مدعو ارائه می‌شود به گونه‌ای که هم اکنون دروس ادبیات فارسی، ادبیات عرب (صرف ساده، هدایه، شرح ابن عقیل، مغنی الادیب، تجزیه و ترکیب و جواهر البلاغه)، اصول فقه (الموجز، اصول فقه مظفر) فقه (رساله امام خمینی، شرح لمعه) منطق و فلسفه (آموزش منطق، منطق مظفر، آشنایی با فلسفه و بدایة الحکمة) در این حوزه تدریس می‌شود و از نیمسال آینده دروس رسائل، مکاسب و نهایة الحکمة نیز به برنامه آموزشی حوزه علمیه هامبورگ افزوده خواهند شد.
آنچه می‌خوانید متن سخنان حجت الاسلام و المسلمین ترابی رئیس حوزه علمیه هامبورگ در گفتگو با خبرگزاری «حوزه» به مناسبت جشن پایان اوّلین دوره کارشناسی رشته فقه و معارف در این حوزه علمیه و در آستانه عید غدیر است.
ایده و روند تاسیس حوزه علمیه هامبورگ
حجت الاسلام ترابی در مورد ایده و روند تاسیس حوزه علمیه هامبورگ گفت: حوزه علمیه هامبورگ نخستین و تنها حوزه علمیه تمام وقت و شبانه روزی در سراسر اروپا است. پیش از این در هامبورگ، آکادمی اسلامی آلمان از سال ۲۰۰۱ به مدت سه سال یک دوره آموزشی دروس اسلامی برگزار کرده بود، اما عنوان حوزه علمیه بر آن صدق نمی‌کرد و در قالب مدرسه آخر هفته بود؛ یعنی دو روز تطعیل آخر هفته کلاس برگزار می‌کرد.
وی افزود: در سال ۱۳۹۲ فعالیت آموزشی حوزوی به صورت خودجوش و ابتدایی، با حضور پنج نفر از جوانان آلمانی شروع شد و این در حالی بود که ایده تشکیل فضای علمی آموزشی به شکل متداول در اروپا، توسط حجت الاسلام و المسلمین رمضانی رئیس وقت مرکز اسلامی هامبورگ دو سال پیش‌تر از آن مطرح شده بود و توسط معاون وقت مرکز دنبال شد، ولی به دلایل مختلف نتوانست مجوز‌های لازم را از دانشگاههای داخلی اخذ کند و در مقطع اخیر بود که تعدادی از جوانان از برخی شهر‌های آلمان گرد هم آمدند و به طور غیر رسمی در مسجد امام علی علیه السلام به تحصیل علوم اسلامی پرداختند؛ لذا گرچه در ابتدا این حرکت تا حدّی خودجوش بود، ولی خیلی زود منجر به تشکیل حوزه علمیه رسمی گردید و بعد از آن بود که مجوز لازم را از داخل اخذ کرد و بعد از یکی دو سال توسط آموزش عالی هامبورگ هم به عنوان یک مرکز آموزش عالی مورد شناسایی و همکاری قرار گرفت.
فعالیت حوزه علمیه هامبورگ در سال‌های نخست
رئیس حوزه علمیه هامبورگ در مورد فعالیت‌های نخستین این حوزه گفت: در ابتدای کار بنا به ملاحظاتی، ضوابط سختی برای پذیرش داوطلبان اعمال نشد و تقریبا به همه داوطلبان میدان داده شد. از آنجا که برخی از این جوانان از شهر‌های دیگر غیر از هامبورگ آمده بودند، خود به خود این ایده که آن‌ها فقط تا ظهر درس بخوانند و بعد برای ناهار و استراحت به خانه خود برگردند ناکارآمد شد. لذا، مرکز اسلامی هامبورگ مکانی را در مسجد امام علی علیه السلام برای استراحت و بیتوته آن‌ها آماده کرد. به هر حال، این جمع نوپا و در جستجوی راه و رسم زندگی طلبگی، به عنوان نخستین طلاب حوزه علمیه شبانه روزی اروپایی شمرده می‌شوند و حرکت اخلاصمند و اصیل آنان مورد تأیید و حمایت بزرگان قرار گرفت.
وی تاکید کرد: همکاران ما در مرکز اسلامی باید آمادگی بیشتری برای مواجهه با این رویداد پیدا می‌کردند. با وجود معنویت بسیار بالای ورودیها، شرایط پذیرش، درس و انضباط داخلی از جهات مختلف باید متحول می‌شد. تهیه یک وعده غذای ناهار برای آن‌ها یکی از مشکلات بود. خوابگاه هم یک اتاق قدیمی نمناک واقع در زیر زمین مسجد بود که برای جوانان اروپایی تا حدّی دافعه داشت گرچه به دلیل گسترش فعالیت‌های مرکز اسلامی در این دوره، برای همین مکان نامناسب هم به زحمت موافقت به دست آمد. آن‌ها باید تمام روز را به درس و بحث می‌گذراندند و فرصتی برای کار نداشتند، ولی با این حال هیچ گونه کمک مالی حتی برای پایین‌ترین سطح امرار معاش طلبگی (شهریه) وجود نداشت. بیمه هم که یک امر اجباری است به همین منوال بود؛ لذا گرچه عشق به قرآن و عترت اکثر آن‌ها را حفظ کرد و در جشن آتی ان شاء الله شاهد پایان دوره کارشناسی آن‌ها خواهیم بود.
آنچه می‌خوانید متن سخنان حجت الاسلام و المسلمین ترابی رئیس حوزه علمیه هامبورگ در گفتگو با خبرگزاری «حوزه» به مناسبت جشن پایان اوّلین دوره کارشناسی رشته فقه و معارف در این حوزه علمیه و در آستانه عید غدیر است.
ایده و روند تاسیس حوزه علمیه هامبورگ
حجت الاسلام ترابی در مورد ایده و روند تاسیس حوزه علمیه هامبورگ گفت: حوزه علمیه هامبورگ نخستین و تنها حوزه علمیه تمام وقت و شبانه روزی در سراسر اروپا است. پیش از این در هامبورگ، آکادمی اسلامی آلمان از سال ۲۰۰۱ به مدت سه سال یک دوره آموزشی دروس اسلامی برگزار کرده بود، اما عنوان حوزه علمیه بر آن صدق نمی‌کرد و در قالب مدرسه آخر هفته بود؛ یعنی دو روز تطعیل آخر هفته کلاس برگزار می‌کرد.
وی افزود: در سال ۱۳۹۲ فعالیت آموزشی حوزوی به صورت خودجوش و ابتدایی، با حضور پنج نفر از جوانان آلمانی شروع شد و این در حالی بود که ایده تشکیل فضای علمی آموزشی به شکل متداول در اروپا، توسط حجت الاسلام و المسلمین رمضانی رئیس وقت مرکز اسلامی هامبورگ دو سال پیش‌تر از آن مطرح شده بود و توسط معاون وقت مرکز دنبال شد، ولی به دلایل مختلف نتوانست مجوز‌های لازم را از دانشگاههای داخلی اخذ کند و در مقطع اخیر بود که تعدادی از جوانان از برخی شهر‌های آلمان گرد هم آمدند و به طور غیر رسمی در مسجد امام علی علیه السلام به تحصیل علوم اسلامی پرداختند؛ لذا گرچه در ابتدا این حرکت تا حدّی خودجوش بود، ولی خیلی زود منجر به تشکیل حوزه علمیه رسمی گردید و بعد از آن بود که مجوز لازم را از داخل اخذ کرد و بعد از یکی دو سال توسط آموزش عالی هامبورگ هم به عنوان یک مرکز آموزش عالی مورد شناسایی و همکاری قرار گرفت.
فعالیت حوزه علمیه هامبورگ در سال‌های نخست
رئیس حوزه علمیه هامبورگ در مورد فعالیت‌های نخستین این حوزه گفت: در ابتدای کار بنا به ملاحظاتی، ضوابط سختی برای پذیرش داوطلبان اعمال نشد و تقریبا به همه داوطلبان میدان داده شد. از آنجا که برخی از این جوانان از شهر‌های دیگر غیر از هامبورگ آمده بودند، خود به خود این ایده که آن‌ها فقط تا ظهر درس بخوانند و بعد برای ناهار و استراحت به خانه خود برگردند ناکارآمد شد. لذا، مرکز اسلامی هامبورگ مکانی را در مسجد امام علی علیه السلام برای استراحت و بیتوته آن‌ها آماده کرد. به هر حال، این جمع نوپا و در جستجوی راه و رسم زندگی طلبگی، به عنوان نخستین طلاب حوزه علمیه شبانه روزی اروپایی شمرده می‌شوند و حرکت اخلاصمند و اصیل آنان مورد تأیید و حمایت بزرگان قرار گرفت.
وی تاکید کرد: همکاران ما در مرکز اسلامی باید آمادگی بیشتری برای مواجهه با این رویداد پیدا می‌کردند. با وجود معنویت بسیار بالای ورودیها، شرایط پذیرش، درس و انضباط داخلی از جهات مختلف باید متحول می‌شد. تهیه یک وعده غذای ناهار برای آن‌ها یکی از مشکلات بود. خوابگاه هم یک اتاق قدیمی نمناک واقع در زیر زمین مسجد بود که برای جوانان اروپایی تا حدّی دافعه داشت گرچه به دلیل گسترش فعالیت‌های مرکز اسلامی در این دوره، برای همین مکان نامناسب هم به زحمت موافقت به دست آمد. آن‌ها باید تمام روز را به درس و بحث می‌گذراندند و فرصتی برای کار نداشتند، ولی با این حال هیچ گونه کمک مالی حتی برای پایین‌ترین سطح امرار معاش طلبگی (شهریه) وجود نداشت. بیمه هم که یک امر اجباری است به همین منوال بود؛ لذا گرچه عشق به قرآن و عترت اکثر آن‌ها را حفظ کرد و در جشن آتی ان شاء الله شاهد پایان دوره کارشناسی آن‌ها خواهیم بود.
طلاب کنونی حوزه هامبورگ
حجت الاسلام ترابی در مورد تعداد کنونی طلاب حوزه علمیه هامبورگ گفت: در نیم سال اخیر مجموع تعداد داوطلبانی که تشکیل پرونده دادند به ۵۱ نفر رسید که با احتساب ریزشها، بیش از چهل نفر اشتغال دائمی به تحصیل دارند و در دو بخش برادران و خواهران از کشور‌های آلمان، فرانسه، هلند، اتریش و سوئیس هستند. آن‌ها از قومیت‌های مختلف آلمانی اصل تا دو رگه‌هایی از قومیت ایرانی، ترک، کرد، عرب، مغربی، بالکان و ... هستند.
علت انتخاب فارسی به عنوان زبان مشترک حوزه هامبورگ
رئیس حوزه علمیه هامبورگ درباره علت انتخاب فارسی به عنوان زبان مشترک و اصلی حوزه علمیه هامبورگ گفت: ما در ابتدا با زبان آلمانی شروع کردیم، ولی با حضور ملیت‌های مختلف که به زبان‌های دیگری مثل فرانسه و هلندی سخن می‌گفتند به این طرف هدایت شدیم که باید به فکر زبان مشترک دیگری باشیم و بعد از حدود شش ماه به زبان فارسی رسیدیم. دلایل زیادی برای این انتخاب وجود داشت از جمله این که:
۱ ـ استاد و کتاب‌های درسی برای تدریس علوم اسلامی حوزوی تنها به زبان فارسی موجود بود
۲ ـ در آینده وقتی که طلاب بخواهند در ایران از محضر مراجع استفاده کنند مجبور خواهند بود فارسی بیاموزند پس چه بهتر که از الان شروع کنند.
۳ ـ با تسلط بر این زبان به تولیدات علمی مؤسسات قم و نیز به عرفان اصیل اسلامی و خزانه ادب فارسی دسترسی خواهند داشت.
۴ ـ با زبان گفتمان انقلاب اسلامی آشنا می‌شوند.
وی افزود: امروز شک نداریم که این انتخاب درست بوده و خیرات و برکات آن برای ما ملموس است. برای این کار از متخصصین زبان فارسی از المصطفی دعوت کردیم و با استاندار‌های بسیار بالا زبان آموزی را آغاز کردیم به گونه‌ای که هنوز برای خیلی‌ها باورکردنی نیست که چگونه این جوانان به این خوبی فارسی می‌آموزند. البته ما به تدریج دوره تربیت استاد زبان فارسی را در هامبورگ برگزار کردیم و هم اکنون عده‌ای از خود طلاب به عنوان کمک استاد هستند و یک قطب فارسی آموزی به وجود آمده و کرسی اختصاصی زبان و ادبیات فارسی در حوزه علمیه هامبورگ وجود دارد.
نسبت حوزه علمیه هامبورگ با حوزه‌های علمیه قم و نجف اشرف
حجت الاسلام ترابی در بخش دیگر از سخنان خود درباره نسبت و رابطه حوزه علمیه هامبورگ با حوزه‌های علمیه قم مقدس و نجف اشرف گفت: طبیعی است که حوزه علمیه هامبورگ در امتداد حوزه علمیه نجف اشرف به عنوان حوزه دیرپای مکتب اهل البیت علیهم السلام با آن میراث گرانبها در فقه، اصول، حدیث، تفسیر، تاریخ و ... است، همچنان که به حوزه علمیه قم به عنوان حوزه الهام بخش و به تعبیری حوزه مادر می‌نگرد.
وی افزود: حوزه علمیه هامبورگ به اقتضای حوزوی بودنش، اهداف و نیز مدل آموزشی حوزوی را مورد نظر دارد. یعنی در صدد پرورش دانشمند دین و عالم ربانی بر پایه روش‌های سنّتی استاد و شاگردی، حجره نشینی، مباحثه و ... است؛ چراکه این مدل را اصیل و نزدیک‌ترین مدل به روش علمی آموزشی مدرسه اهل البیت علیهم السلام می‌دانیم که همواره خاستگاه روحانیون و محقّقین طراز اوّل در عرصه دین بوده و خواهد بود؛ لذا حوزه علمیه هامبورگ از قواعدی کلّی حاکم بر حوزه‌ها پیروی می‌کند و از فضای روشنفکری افراطی و عدول از چهارچوب‌های خشک غیر حوزوی پرهیز دارد.
استاد حوزه علمیه هامبورگ خاطر نشان کرد:، اما این سخن با تکامل مدلهای آموزشی با تکیه و پافشاری بر اصالتهای حوزوی و رفع و تکمیل نواقص و نارسایی‌ها بر اساس اجتهاد مشروع در روشها با الهام از روش‌های تحقیقاتی متداول در دنیا و نقاط قوت دانشگاههای بین المللی منافات ندارد، زیرا حوزه‌های علمیه در طول تاریخ هر یک به تناسب محیط، شرایط اجتماعی و نیز نیازها جهت گیری‌هایی داشته اند. مثلا حوزه نجف رویکرد خاصی داشته و دارد، همچنان که حوزه علمیه قم با صد‌ها مدارس موجود در آن نیز، رویکرد خاص خود را دارند، کما این که حوزه علمیه مشهد مقدس یا اصفهان نیز این‌گونه اند. ولی در نگاه کلی همه آن‌ها حوزه همسو هستند نه معارض.
وی افزود: به نظر می‌رسد همین امر درباره حوزه علمیه هامبورگ نیز باید صادق باشد یعنی به تناسب محیط، شرایط و نیازها، باید هویت حوزوی خودش را همسو با حوزه مادر و سایر حوزه‌های علمیه کلان جهانی تعریف کند. ان شاء الله. مثلا اینجا سرزمین صنعت، فلسفه و علوم انسانی غربی است؛ لذا رویکرد مطالعاتی در اینجا در عین لازم دانستن سنّت‌های حوزوی و التزام به آن‌ها باید به گونه‌ای باشد که بتواند پاسخ گو باشد. در مجموع باید گفت، مخاطب این حوزه فقط شیعیان یا مسلمانان نیستند، بلکه مخاطب آن بشریت است.
کارکرد‌های حوزه علمیه هامبورگ
حجت الاسلام ترابی خاطرنشان کرد: حوزه علمیه هامبورگ همچون یک حوزه اروپائی می‌تواند کارکرد‌های مختلفی داشته باشد، از این جمله می‌توان به کارکرد ترویجی نسبت به دانش تولید شده در حوزه‌های مادر، رصد مسائل و موضوعات جدید جهت بررسی در حوزه‌های مادر، ایفای نقش پل رابط بین حوزه‌های مادر و مجامع علمی اروپائی و تلاش برای تولید دانش دینی متناسب در دراز مدت اشاره کرد.
ویژگی‌های حوزه علمیه هامبورگ
استاد حوزه علمیه گفت: مهم‌ترین ویژگی حوزه علمیه هامبورگ این است که می‌خواهد یک حوزه علمیه حقیقی ـ. و نه فقط یک مدرسه علمیه ـ. با همه لوازم یک حوزه همسو با سایر حوزه‌های علمیه جهان اسلام باشد؛ یعنی در همه سطوح شاگرد، استاد، محقق، مبلغ، معلم و نیروی خدمت رسان دینی تربیت کند و پاسخگوی نیاز‌های منطقه باشد.
وی افزود: مسأله تهذیب و تقویت معنویت در سرزمین بحران زده معنوی برای این حوزه امر اهمی است که برای آن طرح و برنامه وجود دارد. کلاس اخلاق ثابت هفتگی و جلسه روضه ثابت هفتگی در کنار دعای عهد جمعه ها، حضور تعریف شده در دعای کمیل هفتگی و نماز‌های جمعه در مسجد امام علی علیه السلام، اهمیت به تلاوت قرآن و آموزش مهارت نغمات و مقامات قرآنی در این راستا است.
حجت الاسلام ترابی ادامه داد: مسأله آموختن روش‌های خدمت دینی به جامعه که مهارت‌های سخنرانی و مهارت کلاس داری، تربیت کودک و نوجوان، مشاوره خانواده و پاسخگویی به احکام در این راستا است.
وی افزود: اهمیت دادن به زبان آموزی فارسی و عربی به شکل جامع مشتمل بر مهارت درک مطلب، گفتن، نوشتن و شنیدن و همچنین توجه به علوم روز مانند فلسفه غرب و مطالعات دین شناسی جدید و اهمیت دادن به مسائل تربیتی همان طور که در قدیم در حوزه‌ها متداول بوده و رابطه استاد شاگردی از ویژگی‌های دیگر حوزه علمیه هامبورگ است.
بایسته‌های تحصیل حوزوی طلاب اروپایی
حجت الاسلام و المسلمین ترابی در ادامه سخنان خود درباره بایسته‌های تحصیل حوزوی جوانان اروپایی گفت: جوانان اروپایی به لحاظ محتوا و نیز به لحاظ روشی فرسنگ‌ها با آموزه‌های اسلامی و روش‌های حوزوی فاصله دارند و این خلأ باید مد نظر باشد، اما از آن طرف نقاط قوت هم وجود دارد. هر کدام از آن‌ها به چهار یا پنج زبان تکلم می‌کنند و روحیه مستعدی دارند و می‌توان همه چیز را از ابتدا برای آن‌ها چید. این هم یک نکته مثبت دیگر است.
وی در مورد برخی مشکلات سیاسی پیش روی تحصیلات حوزوی در آلمان گفت: پیش داوری‌ها راجع به اسلام و سوء ظن برخی از یک طرف و تبلیغات رسانه‌ای علیه اسلام، مسلمانان و جامعه دینداران برخی از این مشکلات است. دوری از حوزه علمیه مادر و کمبود نیروی کارآمد، همراه، با تجربه و فاضل نیز در همین ردیف است. ضعف پشتیبانی مالی و برخی نارسایی‌های دیگر را هم می‌توان به آن افزود؛ اما هنر آن است که به مدد الهی و در سایه تدبیر، توسل و تلاش نارسایی‌ها به فرصت تبدیل گردد و ما نیز تلاش می‌کنیم به طلاب نشان دهیم که چگونه حضور در مکتب اهل البیت علیهم السلام می‌توان منشأ برکت، خدمت و امنیت برای آن‌ها باشد و جلوی افراطیون را بگیرد.
برنامه حوزه برای پس از دوره کارشناسی
رئیس حوزه علمیه هامبورگ برباره برنامه این حوزه علمیه برای دوره پس از کارشناسی گفت: از هم اکنون مجوز ارشد در رشته فقه و فلسفه طبق برنامه جامعة المصطفی اخذ شده و البته قبل از آن یک سال برنامه جامع تفسیر قرآن، نهج البلاغه و صحیفه را اجرا خواهیم کرد تا بیش از پیش با متون اصیل و منابع اولیه معارف الهی آشنا شوند. البته به خواست الهی همزمان با تحصیل در مقطع ارشد از آنان به عنوان کمک استاد در همین حوزه و نیز مبلغ حلقه معارف و تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان در منطقه استفاده خواهد شد.
وی افزود: همچنین بنابر مقتضیات منطقه بنا داریم طلاب را برای استفاده از محضر مراجع بزرگوار و نیز اخذ مدارک دکتری برای مدت چند سال به ایران بفرستیم، همچنان که برنامه ارتباطی با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی اروپایی را برای آن‌ها تدارک دیده ایم تا از مدارک علمی دانشگاههای شناخته شده دنیا نیز برخوردار گردند و برای ورود آسان‌تر به بازار کار فرهنگی و علمی در سطح جامعه اروپا آماده شوند.
