اوتیسم، نوعی اختلال دوران کودکی است که با درخود ماندگی و عدم ارتباط کلامی و تماس چشمی بارز می‌گردد. آمار دقیقی از میزان شیوع بیماری اوتیسم در کشور وجود ندارد، ولی با توجه به آمار‌های موجود بین یک مورد در هر ۷۰ تا ۱۰۰ تولد است که شیوع آن در پسر‌ها بیشتر از دختران است.
به گزارش مهر نادر علیرضالو کاردرمانگر جسمی و ذهنی کودک، در ارتباط با اختلال اوتیسم، گفت: به نظر می‌رسد بیماری اوتیسم با آسیب و اختلال مغزی در دوران رشد و تکامل مغزی کودک، در دوران بارداری، یا حین زایمان و یا بعد از آن مرتبط باشد.
این دانشجوی دکترای علوم اعصاب شناختی، در مورد ویژگی‌های قابل تشخیص اختلال اوتیسم، افزود: این کودکان معمولا تا سن ۲.۵ سالگی ظاهری طبیعی و عادی داشته و حتی شاید زودتر از کودکان همسن خود شروع به گفتن چندکلمه و جملات دو کلمه‌ای کنند. ولی با افزایش سن معمولا علائم بارز شده و نمایان می‌گردد. علائمی، چون افت بیان و فهم کلامی، محدود شدن تماس چشمی، واکنش شدید به صدا‌های محیطی، بی احتیاطی و عدم ترس از موقعیت‌های خطرناکی، چون عبور از خیابان و یا بالا رفتن از ارتفاع، حساسیت لمسی و واکنش به بغل کردن و بوسیدن تا جایی که کاهش حساسیت لمسی منجر به گاز گرفتن خود و دیگران می‌گردد، رفتار‌های کلیشه‌ای و تکراری مانند چرخیدن به دور خود، بال بال زدن، و نگاه کردن به اشیای چرخان مانند پنکه و لباسشویی، چیدن وسایل در یک ردیف منظم، عدم واکنش به تکانه‌های محیطی، عدم توجه و تمرکز، بی قراری رفتاری گاهاً غیر قابل کنترل، کاهش آگاهی و شناخت اجتماعی و افت تعاملات اجتماعی.
این محقق و پژوهشگر اختلالات دوران کودکی، ادامه داد: ناتوانی کودک در رشد زبانی اولین نشانه‌ای است که والدین را مجبور به جستجو برای کمک گرفتن از متخصصین می‌کند. آسیب‌های زبانی و یا ارتباطی بیشتر بر مهارت‌های شفاهی و غیرشفاهی تاثیر می‌گذارد. دامنه آسیب ارتباطی ممکن است که از فقدان کامل گفتار شفاهی تا یک دامنه گفتاری کاملاً انفرادی و شخصی متفاوت باشد. حتی اگر یک کودک دستور زبان و گفتار و صحبتش به‌طور صحیح رشد یافته باشد او ممکن است قادر نباشد یک مکالمه درست و صحیح را شروع، ادامه و پایان دهد. درک زبانی در این کودکان اغلب با تاخیر همراه است و بیشتر این کودکان حتی قادر نیستند که یک سوال بسیار ساده و روشن را پاسخ دهند.
به گفته وی، کودکان اُتیستیک همچنین بر ارتباط زبانی تسلط پیدا نمی‌کنند و به سختی قادرند که از ایما و اشاره در مکالمات خود استفاده کنند و یا شوخی را درک کنند و یا مفاهیم ضمنی و استعارات را در مکالمات خود به‌کار برند. این علائم از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی کودک آغاز شده، ولی تقریباً بعد از ۲.۵ سالگی بارز می‌گردند.
علیرضالو افزود: متاسفانه با توجه به آگاهی علمی و بهداشتی سطح جامعه در مورد بیماری‌های دوران کودکی خانواده‌ها با تاخیر در تشخیص و شروع روند درمانی صحیح کودکان خود در دوران طلایی کودکی مواجه می‌گردند. در بهترین حالت با تشخیص اوتیسم خانواده‌ها سراغ متخصصین گفتاردرمانی می‌روند، اما اینکه سطح مشکلات ارتباطی و کلامی این کودکان بسیار فراتر از تعاملات گفتاری بوده و بر گستره عملکرد‌های شناختی و اجرایی مغز و همچنین نقص در ارتباط راه‌های عصبی نقاط مختلف مغز فراگیر است و درمان این کودکان نیازمند کارتیمی متشکل از سایر رشته‌های توانبخشی همچون علوم اعصاب شناختی، کاردرمانی، روانشناسی کودکان استثنایی و...، است.
این متخصص علوم شناختی در توضیح آسیب مغزی اختلال اوتیسم بیان داشت: مغز این کودکان جزیره‌ای عمل کرده و راه‌های ارتباطی و یکپارچگی عصبی دچار افت عملکرد می‌شود تا جایی که شاید این کودکان در بعضی از مهارت‌های ذهنی مانند ریاضیات نابغه باشند، ولی در بیان یک جمله ساده دستوری عملکرد کلامی بسیار ضعیفی داشته باشند.
وی ادامه داد: در نهایت می‌توان بیان داشت این بیماری قرن مدرنیسم و قرن ۲۱، یک تغییر در ویژگی‌های این کودکان است که در طول زندگی همواره همراه آن‌ها خواهد بود. به عبارتی دیگر از بیماری‌های قابل درمان و توانبخشی کوتاه مدت نبوده و تنها با توانبخشی و تغییر سبک زندگی و ویژگی‌های محیطی و آموزشی، سطح تعاملات شناختی و اجتماعی و ارتباطی این کودکان قابل بهبود هستند. بسیاری از این کودکان به رغم جلسات توانبخشی طولانی مدت و متعدد از جمله کاردرمانی، گفتاردرمانی و سایر آموزش‌های رفتاری روانشناختی مانند ABA، PRT و...، نیازمند تحصیل در مدارس ویژه اوتیسم خواهند بود.
علیرضالو افزود: داشتن انتظار درمانی کوتاه مدت دامی است که به واسطه عدم آگاهی کافی والدین این کودکان، توسط افراد سودجو در سطح جامعه گسترده می‌شود. متاسفانه اخیراً نیز افراد و مراکزی پیدا شده اند که با شعار درمان قطعی اوتیسم والدین را فریب می‌دهند و داعیه درمان اوتیسم در ۵ جلسه، یا با فلان محلول و روش‌های گوناگون جدید الاختراع و گا‌ها عجیب و غریب دعانویسی دارند، که کاملا اشتباه بوده و از اساس غلط است.
علیرضالو همچنین در ارتباط با زمان مناسب تشخیص و شروع روند درمانی این کودکان، گفت: والدین همواره با پروسه رشدی کودکان خود درگیر می‌باشند و مخصوصا مادران تغییرات رشدی کودکان خود را زیر نظر دارند و در صورت وجود مجموعی از علائم گفته شده در این نوشته به متخصصین روانپزشک و علوم اعصاب کودک مراجعه نمایند. پس از تشخیص بیماری فوراً اقدامات همه جانبه توانبخشی و درمانهایی، چون کاردرمانی، گفتاردرمانی، ماساژ حسی کودک و بهبود پردازش‌های حسی، حرکتی و زبانی کودکان خود را شروع نمایند.
وی همچنین مراقبت در دوران بارداری مخصوصا در سه ماهه اول بارداری را مهم دانست و افزود مادرانی که در دوران بارداری خود ویار شدید یا اضطراب و استرس زیاد را تجربه می‌کنند بهتر است پس از تولد نوزاد، ماساژ حسی در برنامه‌های روزانه کودکنشان تا یک سالگی قرار گیرد چرا که با این کار میزان احتمال بروز مشکلات و اختلالات دوران کودکی کاهش خواهد یافت و باعث رشد سیستم حسی و عصبی کودکشان خواهد بود.
علیرضالو تاکید کرد: درمان این کودکان طولانی مدت و فراگیر در تمامی ابعاد زندگی از جمله خانه، محیط بازی، مدرسه و خانواده و اجتماع بوده و در طول زندگی نسبت به روند بهبود فرد قابل تغییر است لکن انتظار درمان با بهبود گفتار به تنهایی، ناشی از فهم غلط این بیماری و اختلال می‌باشد.
وی در ادامه نسبت به دغدغه زندگی، تحصیل و ازدواج افراد دارای اختلال اوتیسم، افزود: در کشور‌های پیشرفته سطح شناخت جامعه و اجتماع از این بیماری باعث قرار گرفتن این افراد در موقعیت‌های کاری و اجتماعی متناسب با سطح توانمندی‌های شناختی و ادراکی و اجتماعی آن‌ها شده است. در حالی که بسیاری از این افراد با توجه به نوع مهارت‌های جزیره‌ای بودن مغز خود در ریاضیات، حافظه بینایی، تمیز بویایی و چشایی، نظم کاری و حافظه عددی در شغل‌های مرتبط با حسابداری و صندوق فروشگاه‌های زنجیره ای، رستوران‌ها و صنایع غذایی و تولید دستگاه‌های دیجیتالی و کامپیوتری آن کشور‌ها جذب می‌گردند.
علیرضالو گفت: این افراد در بزرگسالی با آموزش‌های اجتماعی خاص خود کاملا امکان داشتن زن و فرزند تحت حمایت سازمان‌های مردم نهاد اجتماعی را داشته و می‌توانند از زندگی خود نهایت لذت را ببرند.
وی در پاسخ به امکانات توانبخشی در ایران، اظهار داشت: خوشبختانه متخصصین توانبخشی داخل کشور و دانشگاه‌ها و دانشکده‌های توانبخشی داخلی به تربیت کارشناسان کاردرمانی، گفتاردرمانی، علوم تربیتی، کودکان استثنایی و رشته‌های مرتبط با درمان این کودکان مبادرت می‌ورزند، ولی با توجه به طولانی بودن روند درمانی این کودکان و نیاز روزانه این کودکان در سنین رشد به جلسات متعدد توانبخشی، هزینه‌های سنگینی برای خانواده‌های کودکان دارای اختلال اوتیسم تحمیل می‌شود؛ که متاسفانه در ساختار درمانی موجود کشوری سازمان‌های بیمه گر خدمات توانبخشی و کادرمانی و گفتاردرمانی این افراد را تحت پوشش خود قرارنداده تا جایی که متاسفانه با توجه به روند طولانی مدت درمانی این کودکان و فشار اقتصادی بساری از خانواده‌ها از ادامه درمان ناتوان و درمانده می‌گردند.
علیرضالو اظهار امیدواری کرد با توجه قرارگیری خدمات توانبخشی در نظام تحول سلامت و ارزش گذاری واقعی این خدمات، دستگاه‌های مرتبط با بیمه خدمات توانبخشی هر چه زودتر در جهت رفع مشکلات بیمه کاردرمانی و گفتاردرمانی این کودکان قدم بردارند تا جایی که پوشش کامل نیاز‌های پایه درمان توسط بیمه‌ها برای آحاد جامعه و کاهش سهم مردم از هزینه‌های درمان تا آنجا که بیمار جز رنج بیماری، دغدغه و رنج دیگری نداشته باشد، محقق گشته و شرایط ادامه توانبخشی در طول زندگی این افراد با حمایت‌های سازمان‌های بیمه گر فراهم آید.
وی گفت: خوشبختانه با توجه به خدمات جامع سازمان بهزیستی و برنامه‌های بلند مدتی که در این زمینه در سال‌های اخیر طراحی و تدوین گردیده است با شکل گیری مراکز روزانه توانبخشی، مراکز حرفه آموزی و کارگاه‌های تولیدی حمایتی در سطح استان ها، بسیاری از دغدغه‌های درمانی و توانبخشی و حرفه آموزی و اشتغال این افراد مرتفع گردیده است.
