در یکم ژوئن ۲۰۱۸ (حدود یک ماه پیش)، یک اقتصاددان آمریکایی به اسم استیو هانکه (Steve Hanke) نرخ تورم سالانه ایران را ۵/۷۸ درصد محاسبه کرد و در توییتی به همراه انتشار یک نمودار، اظهار داشت که این تورم، ۱۰ برابر تورمی است که بانک مرکزی ایران به طور رسمی اعلام کرده است. هانکه فقط به انتشار همین یک توییت و نمودار بسنده نکرد و طی یک ماه گذشته، بار‌ها تورم ایران را تخمین زده است؛ تخمین او همواره حدود ۱۰ برابر تورمی بوده که بانک مرکزی ایران اعلام کرده است.
به گزارش فردا، استیو هانکه، استاد اقتصاد کاربردی دانشگاه جانز هاپکینز در آخرین توییت خود، تورم سالانه ایران را در تاریخ ۲ ژولای ۲۰۱۸ (۱۱ تیر ۹۷) معادل ۱۲۷ درصد تخمین زده و این در حالی است که نرخ تورم سالانه اعلام شده از سوی بانک مرکزی ۷/۹ درصد است.
در تاریخ ۱۷ ژوئن ۲۰۱۸ هانکه با انتشار توییتی چنین نوشت: «رهبر ایران]آیت الله سید علی خامنه‌ای، سنجش‌های من در مورد تورم ایران و تفسیری که در مورد فروپاشی ریال کرده‌ام را رد کرده و با بدبینی به آن نگاه می‌کند. مربی قدیمی پروازم به من می‌گفت: «هانکه، تو زمانی خواهی فهمید از هدف عبور کرده‌ای که مورد آتش ضد هوایی قرار بگیری».
در واقع این روز‌ها هانکه تصور می‌کند تخمین‌هایش از تورم ایران درست است و ایران را کشوری می‌داند که دچار ابرتورم شده است. این در حالی بود که نه رهبر ایران، بلکه هفته‌نامه تجارت فردا چنین کاری را انجام داد و محاسبات هانکه را به چالش کشیده بود.
اما سوال اینجاست که محاسبات استیو هانکه تا چه حد صحت دارد و علم اقتصاد در مورد این محاسبات چه می‌گوید؟ در این گزارش سعی می‌کنیم به این سوال جواب دهیم و در گزارش بعدی به این خواهیم پرداخت که هدف هانکه از انجام چنین محاسباتی چه می‌تواند باشد. اینکه آیا یک بازی سیاسی در جریان است یا تنها با یک اقتصاددان بی غرض مواجهیم؟
** اعتبارسنجی محاسبات بانک مرکزی
ابتدا بگذارید به این بپردازیم که اگر هانکه آمار و ارقام منتشر شده از سوی بانک مرکزی در مورد تورم را رد می‌کند و آن را بی‌اعتبار می‌خواند، واقعا چنین چیزی درست است؟
محاسبه تورم در همه جای دنیا تقریبا یکسان است و تفاوت‌های جزئی دارد. در رایج‌ترین حالت، سبدی از کالا‌ها و خدمات مصرفی خانوار‌ها در نظر گرفته می‌شود و قیمت تهیه این سبد تعیین می‌شود. سپس با محاسبه تغییرات قیمت این سبد در طول زمان، نرخ تورم محاسبه می‌شود.
در اینجا سه نکته بسیار اهمیت دارد: اول اینکه تورم میانگینی وزنی از کالا‌ها و خدمات مصرفی خانوار‌ها است و صرفا با تغییرات قیمت یک یا چند کالا و خدمت نمی‌توان گفت: تورم چقدر است. دوم اینکه تورمی که از سوی بانک مرکزی به طور سالانه منتشر می‌شود، یک تاریخچه ۲۴ ماهه در خود دارد. سوم اینکه احتمال اینکه تورمی که از سوی بانک مرکزی اعلام می‌شود دقیقا به همان اندازه به همه خانوار‌ها اصابت کند، بسیار کم است. زیرا خانوار‌ها سبد‌های مصرفی متفاوت دارند و تغییرات قیمت کالا‌ها و خدمات در نقاط مختلف یک کشور متفاوت است.
همچنین اگر شما میانگین تورم چند دهه گذشته ایران را محاسبه کنید و از طرف دیگر میانگین رشد حجم پول و رشد حقیقی اقتصاد را طی این دوره به دست آورید، می‌بینید که اختلاف بسیار کمی میان عدد تورم حاصل و جمع رشد حجم پول و رشد حقیقی اقتصاد وجود دارد. این تاییدی است بر اینکه آمار‌های بانک مرکزی را نمی‌توان رد کرد و آن‌ها را بی‌اعتبار خواند؛ اگرچه اشکالات جزئی می‌تواند در این میان وجود داشته باشد.
** هانکه چگونه تورم ایران را محاسبه می‌کند؟
حال بگذارید به این سوال بپردازیم که هانکه چگونه در تویت خود نرخ تورم سالانه را برای ایران معادل ۱۲۷ درصد تخمین زده است؟ آن هم در حالی که عدد اعلام شده از سوی بانک مرکزی ۷/۹ درصد است.
آن چیزی که در محاسبات هانکه بیشرین نقش یا حتی شاید بتوان گفت: تنها نقش را دارد، تغیرات نرخ ارز در بازار سیاه است. هانکه در متودولوژی مدل خود بیان می‌کند که اگر در یک کشور بازار سیاه فعال وجود داشته باشد و ارزش پول ملی در حال کاهش باشد، بین تغییرات نرخ ارز و تورم، رابطه تقریبا یک به یک وجود دارد. یعنی هر چه قدر نرخ ارز در بازار سیاه رشد کند، به همان میزان هم تورم رشد می‌کند.
اما همان‌طور که گفتیم، در محاسبه تورم نرخ ارز تنها بخشی از تورم را توضیح می‌دهد. زیرا حدود ۵۰ درصد سبد مصرفی خانوار‌ها خدمات هستند که غیرقابل تجارت‌اند و تغییرات نرخ ارز روی آن‌ها تاثیر مستقیم نمی‌گذارد و فقط برای مقدار کمی اثر غیرمستقیم دارد. همچنین بسیاری از کالا‌های مصرفی خانوار‌ها وارداتی نیستند که بخواهند به طور مستقیم از نرخ ارز متاثر شوند.
محاسبات هانکه برای کشوری همچون ونزوئلا که امروزه دلاریزه شده (بدین معنا که پول ملی این کشور یعنی بولیوار دیگر وسیله مبادله نیست و دلار جای آن را گرفته است) می‌تواند تا حدی درست باشد، اما برای ایران نه. هانکه همزمان با اعلام اینکه تورم ایران در ۲ ژولای ۲۰۱۸ برابر با ۱۲۷ درصد است، تورم ونزوئلا را ۴۱ هزار درصد نشان داده است.
