این قنات که در سالهای اخیر با کاهش آبدهی روبرو شده بود، علاوه بر نیاز به لایروبی و پیشکار کنی به دلیل اتصال برخی از فاضلاب های خانگی و شهری، از لحاظ سلامت بهداشتی نیز تهدید می‌شد ولی با توجه به جهانی شدن این قنات، احیا و مرمت آن در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان یزد قرار گرفت.
به گزارش ایسنا البته با جهانی شدن شهر یزد، قنوات استان به ویژه قناتهای زارچ و حسن آباد مهریز که به ثبت جهانی رسیدهاند نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفتند چرا که این سازه‌های تاریخی به دلیل مهندسی بینظیر دارای جاذبه های گردشگری متنوعی هستند.
قناتی با بیش از 2000 میله چاه و مادر چاه و 80 پایاب
مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه های تاریخی آبی با اشاره به ثبت جهانی قنات زارچ، حفظ حیات این قنات را با توجه به ویژگی‌های کالبدی و ناملموس آن از سوی تمام مردم استان حائز اهمیت می‌داند.
علی اصغر سمسار یزدی، مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی با اشاره به قنات زارچ به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین آب زیرزمینی استان در گذشتههای دور، اظهار می‌کند: نات زارچ با طول بیش از 80 کیلومتر، یکی از قدیمی ترین قنوات یزد است که حدود دو سال پیش در قالب 11 حلقه قنات کشورمان به ثبت جهانی رسیده است.
وی اضافه می‌کند: در شرایط کنونی هر چند هنوز آب در این قنات جریان دارد ولی برداشت از آن بسیار محدود است چرا که در برخی از مناطق، فاضلاب های خانگی به آن متصل شدهاند.
دبیر کانون تفکر آب استان در مورد افزایش آبدهی این قنات، بیان می‌کند: قنات زارچ با وجود خشک سالی ها و تغییرات اقلیمی مقاومت کرده و هنوز خشک نشده است ولی با حفر پیشکار و لایروبی ورودی این قنات در خویدک و فهرج میتوان آبدهی کنونی آن را افزایش داد.
وی در رابطه با اهمیت حفظ حیات این قنات تاکید می‌کند: کالبد و طول 80 کیلومتری این قنات، برخورداری از بیش از 2000 حلقه میله چاه و مادر چاه 90 متری آن از شاخصه های اصلی این قنات محسوب می‌شود و علاوه بر ویژگی های خاص آن، چگونگی استحصال آب توسط پدران ما را به نمایش می گذارد لذا حفظ حیات آن از اهمیت ویژهای برای استان برخوردار است.
سمسار یزدی در مورد ویژگی های ناملموس این قنات نیز اظهار می‌کند: نظامهای حاکم بر قنات که شامل حفر و مدیریت آن در تقسیم و توزیع آب و مالکیت آن بوده، هر کدام ساز و کارهای ویژه ای را در خود جای داده است. از طرفی بخشی از اراضی کشاورزی در محله سرچشمه زارچ نیز هنوز تحت شرب این منبع آب زیرزمینی قرار دارند که این موضوع به اهمیت حفظ حیات آن افزوده است.
این مسئول در رابطه با مسئولیت مردم یزد در قبال حفظ حیات این قنات نیز خاطرنشان می‌کند: یکایک افرادی که در این استان کویری یزد زندگی می کنند باید آگاه به مسئولیت خود در قبال حفظ منابع آبی استان از جمله این قنات و سایر قنوات استان باشند تا به طور غیرمتعارف آب آنها مصرف نشود.
وی با اشاره به استفاده 82 درصدی از آب های زیرزمینی استان در حوزه کشاورزی، عنوان می‌کند: این بخش مسئولیت بیشتری در زمینه حفاظت از این منابع و مصرف بهینه آب آنها دارد و کشاورزان باید دقت کنند که منابع محدود آن را به درستی مصرف کنند تا نسل های آینده نیز که در این منابع آبی سهیم هستند، بتوانند از آن بهرهمند شوند.
از ورود فاضلاب های شهری به طولانی ترین قنات جهان جلوگیری شود
«جواد دائمی» نماینده و کارشناس قنات زارچ نیز در رابطه با این قنات به خبرنگار ایسنا میگوید: 50 سالی است که به عنوان مقنی روی قنات زارچ کار می کنم و آن را خوب می شناسم.
وی این قنات را یکی از مواریث بزرگ یزدی ها و جهان میخواند و در این باره اضافه می‌کند: قنات زارچ 3840 سال قدمت دارد و در این مسیر نزدیک به 100 کیلومتری دارای 2250 میله چاه و 82 پایاب در بافت تاریخی است.
این مقنی سرشناس یزدی ادامه میدهد: این قنات در مسیر خود، دو آسیاب را به چرخش در می آورده که هر کدام از این آسیاب ها نیز به عنوان میراث تاریخی این استان هماکنون توسط میراث فرهنگی در حال مرمت هستند. این قنات به دلیل توانایی در تامین آب کشاورزی، مورد خرید و فروش سهم کشاورزان قرار می گرفته است.
دائمی با اشاره به این که این قنات دارای حیات آبزیانی نیز بوده است، اظهار می‌کند: به دلیل طولانی بودن قنات، حشرات زدایی آن کار راحتی نیست و این درحالی است که با ورود فاضلاب های شهری و خانگی به آن، مشکل هجوم جانواران موذی در آن دوچندان شده است.
وی در مورد فاضلاب بیمارستان گودرز به عنوان مهمترین منبع آلاینده این قنات نیز بیان می‌کند: این قنات یک دهه قبل توسط این فاضلاب آلوده می‌شد ولی خوشبختانه با پیگیریهای اداره کل میراث فرهنگی، از ورود این فاضلاب هم اکنون جلوگیری شده و در حال حاضر با توجه به جهانی شدن دیگر هیچ فاضلابی نمی‌تواند باعث آلودگی آن شود.
این مسئول، عمده ترین مشکل کنونی قنات زارچ را عدم اختصاص اعتبار کافی برای حفاظت از آن می‌داند.
فاز اول ساماندهی مسیر گردشگری قنات زارچ در حال انجام است
«ساشا ریاحی‌مقدم» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هم در گفتوگو با خبرنگار ایسنا، از اجرای برنامه دوره ای مه پاشی پایاب ها و آسیاب های آبی در مسیر این قنات به منظور از بین بردن حشرات و آلودگی های آن خبر میدهد.
وی میگوید: طرح حفاظت و مرمت قنات زارچ از ابتدای سال 94 در راستای اهداف ثبت جهانی قنوات ایرانی با احیا و مرمت سازه های وابسته به قنات آغاز شده است .
وی همچنین اضافه می‌کند: فاز اول ساماندهی مسیر گردشگری این قنات نیز از محدوده مسجد جامع تا آسیاب وزیر در محله کوشک نو شهر یزد در حال انجام است.
این مسئول از دیگر اقدامات صورت گرفته برای حفظ و مرمت قنات جهانی زارچ به انجام لایروبی قنات، تعریف محورهای گردشگری قنات، حفر مادر چاه و حفاری پیشکار کنی در دشت فهرج اشاره می‌کند.
وی اضافه می‌کند: ساماندهی و احیای سازه های وابسته به معماری قنات زارچ و قنات حسن آباد مشیر در باغ شهر تاریخی مهریز، نورپردازی و خرید انشعابات برق و آب سازه های وابسته به این قنوات جهانی و حذف فاضلاب ها و پساب های ورودی به آنها از دیگر اقدامات در حوزه مرمت قنات جهانی زارچ است .
ریاحی مقدم با اشاره به حفر مادرچاه و اضافه کردن گالری قنات که به افزایش آب دهی قنات منجر شده است، بیان می‌کند: بازدید مقامات و مسئولان در راستای جلب حمایت و آشنایی با اهیمت حفاظت از این میراث آبی شامل قنات و سازه های وابسته و همچنین تهیه کتابچه، بروشور و نقشه گردشگری قنات زارچ به دو زبان و مستند نگاری سازه های وابسته به قنات شامل پایاب ها، آسیاب ها و آب انبارها از دیگر اقدامات مهم در راستای احیای قنات زارچ است.
وی در مورد مشکل مسجد جامع کبیر یزد از ورودی فاضلاب مسجد فرط نیز تصریح می‌کند: دستگاه تهویه به دلیل مسدود شدن اخیر این ورودی جهت بوگیری در پایاب نصب شده و دیگر باعث آزردن مردم و گردشگران نخواهد شد.
این مسئول با بیان این که قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نام های شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است، بیان می‌کند: در حال حاضر تنها شاخه شور این قنات فعال است و دو سرشاخه دیگر به دلیل افت سطح آب های زیرزمینی، کم آب و خشک شده اند.
ریاحی مقدم مبدا این قنات را در حوالی روستای فهرج ذکر می‌کند و میوید: این قنات پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه، وارد شهر یزد می‌شود و سپس از محلات و مناطق مختلف یزد مانند میدان امیرچخماق و مسجدجامع یزد گذر کرده و به طرف زارچ حرکت می کند.
وی ادامه میدهد: در مسیر این قنات در شهر یزد، بیش از 30 پایاب ایجاد شده که بیشتر آنها عمومی و وقف هستند و در عین حال تعدادی از آنها نیز در بناهای مذهبی ایجاد شده اند.
