انسان به عنوان موجودی اجتماعی همواره در راستای تعامل با دیگران و یافتن راه‌های نوین برای انجام آن اقدام می‌کند. در حال حاضر شبکه‌های آنلاین اجتماعی و خدمات ارائه شده در آن‌ها به یکی از فضا‌های محبوب و پرطرفدار برای کاربران آنلاین تبدیل شده است که علی‌رغم بعضی از مزیت‌ها با تهدیدها و مشکلاتی نیز برای کاربران همراه هستند. یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح در این حوزه به حفظ اطلاعات شخصی و حریم خصوصی کاربران مربوط می‌شود که به واسطه سهل‌انگاری شبکه‌های اجتماعی و پروتکل‌ها و مکانیزم‌های حفاظتی آن‌ها و همچنین عدم دقت، توجه و آگاهی کاربران، نقص شده و اطلاعات خصوصی افراد به سادگی در اختیار اشخاص ثالث قرار گرفته و زمینه سوءاستفاده از آن‌ها فراهم می‌شود.
به گزارش تسنیم، در این میان راهکار‌های امنیتی در شبکه‌های اجتماعی تدوین شده است که می‌تواند با همکاری کاربران از سوءاستفاده‌های مذکور جلوگیری کرده و محیطی ایمن را برای تعاملات اجتماعی افراد فراهم آورد.
مقدمه
انسان به عنوان موجودی که خواهان زیستن در کنار همنوعان خود است همواره به برقراری ارتباط با سایرین نیاز دارد. از دیر باز تا کنون انسان به طرق مختلف به برقراری ارتباط پرداخته و نیاز خود به گفتمان و برخورداری از حمایت سایرین را پاسخ گفته است. با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی امکان برقراری ارتباط به روش‌های ساده‌تر و سریع‌تر نیز امکان‌پذیر شده است. در سال‌های اخیر نیز با پدیدار شدن اینترنت و تفکر ایجاد جامعه جهانی و فراهم شدن امکان ارتباط افراد از طریق این شبکه، دریچه‌ای نوین در حوزه ارتباطات اجتماعی پدیدار شده است.
هر چند که در سال‌های گذشته از اینترنت تنها برای ارتباطات ساده یا ارسال ایمیل استفاده می‌شده است، ولی در حال حاضر مفهومی نوین تحت عنوان «شبکه‌های اجتماعی» در حوزه شبکه اینترنت مطرح شده است. یک شبکه اجتماعی معمولاً از افراد یا سازمان‌هایی تشکیل می‌یابد که بنا به دلایل یا وابستگی‌های خاص با یکدیگر ارتباط می‌یابند. کاربران نیز در قالب این شبکه‌های اجتماعی خواسته‌ها، علاقه‌ها، افکار، نظریات، تصاویر و بسیاری از موارد مورد نظر خود را با سایرین به اشتراک می‌گذارند. شبکه‌های اجتماعی از گستردگی بسیاری برخوردار بوده و حتی دارای زیرمجموعه‌ها و زیر گروه‌هایی هستند که هر یک به بخشی از اهداف شبکه مورد نظر اختصاص دارد؛ بنابراین می‌توان گفت که مهم‌ترین هدف شبکه‌های اجتماعی برقراری ارتباط میان افراد است و این ارتباط بر مبنای سرویس‌های تحت وب استوار است.
در حقیقت شبکه‌های اجتماعی آنلاین به عنوان پلتفرمی برای کاربران محسوب می‌شوند تا بتوانند محتوای مختلف را در قالب داده‌های متفاوت در شبکه‌های مذکور به اشتراک بگذارند. با توجه به کارکرد‌ها و کاربرد‌های متفاوت شبکه‌های اجتماعی بی‌شک داده‌های به اشتراک‌گذاری شده در آن‌ها نیز از محتوا و درجه اهمیت متفاوتی برخوردار خواهد بود. در این میان به عنوان مثال درجه اهمیت اطلاعات انتشار یافته در یک شبکه اجتماعی که برای تفریح و سرگرمی مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌تواند از اهمیت اطلاعات مندرج در یک شبکه اجتماعی که در خصوص مشاغل و تخصص‌ها ایجاد شده است، کم‌تر باشد.
حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی
با توجه به رشد روزافزون شبکه‌های اجتماعی و سهولت موجود در به اشتراک‌گذاری داده‌های چند گانه، در قالب تصویر، ویدئو، صدا، داده‌های مذکور به آسانی کپی شده و بدون اخذ موافقت و مجوز از صاحب آن در سطح شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود که این خود با مشکلات و تهدید‌های بسیاری برای کاربران همراه است. میزان گسترش اطلاعات از این طریق به اندازه‌ای گسترش یافته است که بهره‌برداری از آثار دیجیتال بدون توجه به حق کپی‌رایت، جعل اسناد و اقدامات غیرقانونی نیز در این حوزه مطرح شده است.
از سوی دیگر، اطلاعات خصوصی افراد به شیوه‌های مختلف در سطح شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. در بعضی از شبکه‌های اجتماعی کاربر برای دسترسی به امکانات شبکه مجبور به تکمیل فرمی است که در آن به سؤالات خاصی اشاره می‌شود که پاسخ آن‌ها در حوزه حریم خصوصی افراد قرار می‌گیرد. شبکه‌های اجتماعی برای جمع‌آوری این قبیل اطلاعات از روش‌هایی نظیر پرسشنامه، مصاحبه، نظرسنجی تلفنی و مواردی از این دست استفاده می‌کند. از سوی دیگر در بسیاری از موارد نیز کاربران بنا به اهداف مورد نظر خود با سهل‌انگاری و بدون توجه به مسائل امنیتی به انتشار اطلاعات خصوصی خود می‌پردازند. در این میان شرکت‌های ارائه دهنده سرویس‌های اینترنتی نیز وجود دارند که برای پابرجا ماندن خود افراد را به استفاده از شبکه‌های اجتماعی آنلاین و به اشتراک‌گذاری اطلاعات خود ترغیب می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین و پر چالش‌ترین موضوعات مربوط به استفاده از شبکه‌های اجتماعی به موضوع حریم خصوصی اختصاص می‌یابد. منظور از حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات و داده‌های دیجیتالی است که به زندگی انفرادی هر فرد مرتبط بوده و دلیلی برای آگاهی سایرین از آن‌ها وجود ندارد و دسترسی اشخاص ثالث به اطلاعات مذکور می‌تواند با تهدیدها و خطراتی برای صاحب اصلی اطلاعات همراه باشد.
در این راستا کاربر شبکه اجتماعی پس از انتشار اطلاعات خود دیگر نمی‌تواند بر اطلاعات مذکور کنترل داشته و به حفظ حریم خصوصی خود بپردازد. بسیاری از افراد در هنگام عضویت در شبکه‌های اجتماعی بدون توجه به قوانین و پروتکل‌های حفاظتی شبکه‌های موردنظر به عضویت آن‌ها درآمده و با دسترسی صاحبان شبکه‌های مختلف و سایر کاربران به اطلاعات خصوصی خود موافقت می‌کنند.
در این شرایط پیشرفت فناوری به اندازه‌ای از حوزه توان و اختیارات افراد پیشی می‌گیرد که افراد در هنگام رویارویی با تکثیر سریع اطلاعات خود کاملاً بی‌دفاع برجای می‌مانند. شبکه‌های اجتماعی از آن‌جا که به عنوان پلتفرم مهمی برای اتصال کاربران به سایر شبکه‌ها و به اشتراک‌گذاری اطلاعات محسوب می‌شوند می‌توانند عمداً یا سهواً سبب انتشار اطلاعات خصوصی شده و به نقص حریم خصوصی بپردازند.
موضوع نقص حریم خصوصی افراد در شبکه‌های اجتماعی به دو شکل صورت می‌پذیرد: در نوع اول کاربر در یک شبکه اجتماعی عضویت دارد، ولی از طرف یکی دیگر از اعضا و یا فرد مهاجمی که در آن گروه قرار ندارد، او را مورد تهاجم قرار می‌دهد و بنابراین فرد می‌بایست اقداماتی را در خصوص حفظ حریم خصوصی خود به انجام برساند. در نوع دوم اطلاعات خصوصی افراد توسط مرکز نگهدارنده اطلاعات شبکه‌های اجتماعی و با توجه به مقاصد مختلف انتشار می‌یابد و حریم خصوصی افراد پس از انتشار داده‌ها نقص می‌شود. در شرایطی که کاربران اجتماعی در ارتباط با یکدیگر بوده و آزادانه به انتشار اطلاعات پرداخته و تدابیری را برای حفظ حریم خصوصی خود اعمال نمی‌دارند احتمال بروز این قبیل تهدیدها و پیامد‌های ناشی از آن‌ها وجود خواهد داشت؛ بنابراین شبکه‌های اجتماعی آنلاین برای کنترل و دسترسی به این اطلاعات شخصی و برای حفاظت از آن‌ها از تعدادی از مکانیزم‌های کنترلی استفاده می‌کنند. هر چند که علی‌رغم اعمال تمامی این موارد کاربران شبکه‌های اجتماعی اغلب موفق به حفاظت از پروفایل‌های خود نبوده و اطلاعات آن‌ها به شکل نامناسب در اختیار سایرین قرار می‌گیرد؛ بنابراین در این راستا موضوع حریم خصوصی و امنیت اجتماعی توجه محققان، جامعه دانشگاهی، دولت و بسیاری از فعالان حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی را به خود معطوف ساخته است. مهاجمان اینترنتی می‌توانند به طور بالقوه و با توجه به هدف موردنظر خود ساختار شبکه و دانش موجود در آن را هدف قرار داده و به هویت واقعی کاربران و اطلاعات آن‌ها دست یابند. این مهاجمان حملات خود را به دو شکل فعال و منفعل به انجام می‌رسانند.
در روش فعال مهاجمان قادر به ایجاد تغییر در شبکه قبل از انتشار داده می‌باشند، ولی در حملات منفعل، مهاجمان از طریق بی‌نام ساختن شبکه مورد نظر امکان دسترسی به اطلاعات را فراهم می‌سازند. در اغلب موارد مهاجمان اینترنتی می‌کوشند تا اقدامات حفاظتی سایر کاربران را نیز در شبکه از میان برداشته و جرائم متعددی از دزدی هویت تا افشای اطلاعات شخصی افراد و استفاده غیرمجاز از آن را به انجام برسانند.
در این میان نیز شبکه‌های اجتماعی به دلیل کوتاهی در انجام وظایف خود از جمله اتخاذ تدابیر لازم برای حفظ اطلاعات شخصی افراد و حریم خصوصی آنان و همچنین نظارت بر محتوای چند رسانه‌ای به اشتراک‌گذاری شده در شبکه‌های اجتماعی، مسیری را برای تخلفات و جرائم مهاجمان اینترنتی فعال می‌سازند. با این وجود شبکه‌های اجتماعی بسیاری نیز هستند که از مکانیزم‌های حفاظتی و امنیتی در این حوزه استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این موارد ارائه اطلاعات لازم در این حوزه به کاربران است که باید در زمان ثبت‌نام آنان در شبکه‌های اجتماعی انجام پذیرد. محدود ساختن امکان دسترسی افراد به داده و اطلاعات مورد نظر نیز یکی دیگر از روش‌های حفاظتی است که براساس آن تنها تعدادی از افراد بنا به دلایل خاص از مجوز استفاده و دسترسی به برخی از اطلاعات برخوردارند.
از جمله تکنیک‌های حفاظتی مطرح در این حوزه می‌توان به سیستم‌های رمزنگاری قدیمی اشاره کرد که براساس آن تنها فردی که کلید رمز را در اختیار دارد می‌تواند به اطلاعات دست یابد، هر چند که این اطلاعات نیز پس از افشا در معرض سوءاستفاده قرار خواهند گرفت. یکی دیگر از روش‌ها گنجاندن داده به شکل غیرمحسوس است که از تأثیر بسیاری در جلوگیری از استفاده غیرمجاز از اطلاعات برخوردار است. در بعضی از سایت‌های شبکه اجتماعی نیز از واتر مارکینگ دیجیتالی که به نهان‌نگاری مرتبط است، استفاده می‌شود که براساس آن داده‌های مورد نظر به شکل نامحسوس منتشر می‌شوند تا امکان دسترسی به آن‌ها میسر نباشد.
روش دیگر نیز پنهان‌نگاری اطلاعات است که براساس آن می‌تواند اطلاعات مورد نظر را در قالب یک عامل پوشش دهنده و با حفظ دقت و امنیت از جایی به جایی دیگر منتقل و از استفاده غیر مجاز افراد خودداری کرد. یکی دیگر از روش‌های مطرح لینک کاوی است که در آن پیوند میان فعالان شبکه‌های اجتماعی در کانون توجه قرار می‌گیرد. براساس لینک کاوی نه تنها می‌توان فعالان یک شبکه را مورد شناسایی قرار داد بلکه از انتشار اطلاعات مربوط به هویت، روابط و خصوصیات کاربران نیز جلوگیری کرد. شناسایی لینک‌های مخرب نیز از این طریق امکان‌پذیر بوده و کاربران مهاجم و با نفوذی نیز که به تحریک سایر کاربران می‌پردازند نیز مورد شناسایی واقع می‌شوند.
نتیجه‌گیری
اگر بخواهیم به قدر همین جستار مختصر و مجال کوتاه یک جمع بندی اجمالی ارائه کنیم می‌توان به این نکات اشاره کرد.
با توجه به مطالب مذکور در خصوص شبکه‌های اجتماعی، کاربران و مکانیزم‌های حفاظتی موجود در این شبکه‌ها و خطراتی که کاربران و حفظ حریم خصوصی آن‌ها را تهدید می‌نماید می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که هرگز نمی‌توان نیاز انسان به برقراری تعامل با سایرین را از میان برداشت. حال با توجه به آن‌که ارتباطات نیز از طریق گسترش فنآوری و فراهم شدن بستر‌های لازم در حال انتشار است، توجه به ایجاد فضایی امن و بی خطر برای کاربران و حفظ حریم خصوصی آنان اهمیت بسیاری دارد تا از این طریق و تا سر حد امکان از تضییع حقوق افراد در فضای اینترنتی جلوگیری شود.
بی‌شک هر آن‌چه که کاربران در خصوص تهدیدها، چالش‌ها و روش‌های رویارویی با آن‌ها به اطلاعات بیشتری دست داشته باشند امکان سوءاستفاده از این اطلاعات کم‌تر خواهد بود. در سالیان اخیر که تکنولوژی در هر دقیقه با پیشرفتی شگرف همراه است، منع ساختن افراد از استفاده از شبکه‌های اجتماعی کاری بیهوده خواهد بود پس در این میان تلاش‌ها می‌بایست در راستای گسترش تعامل افراد برمبنای روابط و محیط‌های بی‌خطر و ایمن صورت پذیرد. همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد هر فرد قبل از عضویت در یک شبکه اجتماعی می‌بایست به پروتکل‌های امنیتی و مواردی که می‌تواند موجب تضییع حقوق او شود توجه داشته باشد. از جمله مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان در این حوزه انجام داد، توصیف هدف هر شبکه اجتماعی برای کاربران آن است تا افراد نسبت به تمایل خود برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات به تصمیم‌گیری بپردازند.
نکته دوم به کسب رضایت و مجوز کابران مربوط می‌شود؛ به عبارت دیگر شبکه‌های اجتماعی می‌بایست محدودیت‌هایی را در دسترسی به اطلاعات فراهم سازند تا براساس آن‌ها تنها اطلاعات مورد تائید یک کاربر در شبکه به اشتراک گذاشته شده و در دسترس سایرین قرار گیرد. در شبکه‌های اجتماعی همواره سوالاتی از کاربران پرسیده می‌شود که بهتر است تا سر حد امکان میزان اطلاعات محدود شده و تنها به موارد خاص بسنده گردد. در این میان کلیه پایگاه‌های داده موجود در شبکه‌های اجتماعی می‌بایست مجهز به مکانیزم‌های حفاظتی برای حفظ امنیت داده و اطلاعات بوده و از دسترسی مهاجمان اینترنتی به فایل‌های مذکور جلوگیری نمایند؛ بنابراین در یک نگاه اجمالی می‌توان وظیفه پاس داشتن حریم خصوصی و اطلاعات شخصی را به دو بخش تقسیم کرد.
در بخش نخست این کاربران هستند که می‌بایست با دقت فراوان در عرصه اینترنت به فعالیت بپردازند. رشد تکنولوژی و نیاز به اطلاعات و خدمات خاص آنچنان جهان امروز را به خود مشغول ساخته است که کاربران مجبور به استفاده از شبکه‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی هستند هر چند که در این میان کاربرانی نیز تنها با هدف سرگرمی از شبکه‌های موجود استفاده می‌کنند، ولی کاربران همواره می‌بایست این نکته را در مد نظر داشته باشند که برقراری تعامل در فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی نباید به قیمت از دست رفتن حریم خصوصی، اطلاعات شخصی و آرامش و امنیت آنان تمام شده و آن‌ها را در جامعه پر چالش امروز با چالشی بسیار شدیدتر روبه‌رو سازد.
در بخش دوم نیز شبکه‌های اجتماعی می‌بایست با توجه به اهداف خود نسبت به انجام تمهیدات لازم در خصوص حفظ اطلاعات افراد و جلوگیری از دسترسی سایرین به آن‌ها اقدام کنند. بی‌شک در میان شبکه‌های اجتماعی معتبر جهان امروز شبکه‌های اجتماعی نامناسبی نیز وجود دارند که تنها به سودآوری خود فکر کرده و کاربران را در مد نظر قرار نمی‌دهند. با این حال با توجه به آن‌که امکان وادار ساختن این قبیل شبکه‌ها به احترام گذاشتن به افراد و حریم خصوصی آنان و قوانین و ضوابط اجتماعی تنها از ناحیه مسئولان امکان‌پذیر می‌باشد، در این حوزه نیز کاربران خود می‌بایست از خویش مراقبت کرده و از حضور و عضویت در این قبیل شبکه‌های اجتماعی با احتیاط عمل کنند. با توجه به جهانی بودن شبکه‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی و حضور افراد از نژادها، اقوام، مذاهب و دیدگاه‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی، مسئولان کشور‌ها نیز می‌توانند براساس معاهدات بین‌المللی در این خصوص اقدام کرده و تدابیری را برای حفظ حریم امن و توام با آرامش در شبکه‌های اجتماعی فراهم آورند و با سودجویان و متخلفان برخورد نموده و مانع از تهدید‌های آنان شوند. از سوی دیگر اطلاع‌رسانی‌های گسترده و مناسب و مرتبط جامعه بین‌المللی در این خصوص نیز بسیار کارآمد و مؤثر خواهد بود.
ضمــن اینکه رسانه‌های شبکه اجتماعی آنلاین با تمامی پروتکل‌ها و قوانینی که دارند، قادر هستند تا توده مردم را مطلع ساختــه، آمـوزش داده و سرگرم کنند. اطلاعات در جامعه‌ای گسترش یافته و پیچیده ضروری است و علی‌رغم بعضی از مزیت‌ها به همراه تهدیدها و مشکلات جای تعجب نیست که این رسانه ها، شبکه‌های اجتماعی فعلاً نقش "دوستـان ما"را بازی می‌کنند.
