بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند به لحاظ هزینه فرصت برجام معامله ای سودمندی برای کشور نبود.
اکنون که شرایط از آن جو هیجانی گذشته فاصله گرفته، امکان بررسی علمی و عقلی آن به دور از هیاهو وجود دارد؛ همانطور که می دانید در اینکه آیا به طور کلی برجام گشایش معناداری برای اقتصاد کشور به همراه داشته یا خیر، بین کارشناسان اقتصادی اختلاف نظر وجود داشت و اکنون نیز سوال اینجاست که اثرات خروج آمریکا از برجام و عدم همکاری احتمالی اروپا با ایران چه چالش هایی برای اقتصاد کشور ایجاد می نماید. در این رابطه با علی اسلامجو، پژوهشگر مسائل مالی و مدرس دانشگاه امام حسین (ع) گفت و گو کردیم.
به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا، اسلامجو در این گفتگو لغو نشدن یکباره تحریم ها، برگشت پذیر بودن تحریم ها در برجام، عدم همکاری بانک های بزرگ اروپایی با ایران، فروش نفت در برابر کالا بدون انتقال ارز، کاهش سرمایه گذاری خارجی، عدم بازگشت تمامی دلارهای بلوکه شده به کشور، عدم انتقال تکنولوزی در قراردادهای جدید، کاهش صادرات و ایجاد فضای روانی تخریبی علیه اقتصاد و معیشت مردم را 9 دلیل اصلی و مهم بی خاصیت بودن برجام برای اقتصاد حتی با حضور آمریکا اعلام کرد.
وی با اشاره به اثرات مثبتی که برجام می‌توانست در اقتصاد کشور داشته باشد گفت: یکی اینکه تحریمها را بردارد، فروش نفت و انتقال پول را تسهیل نماید، اثر روانی مثبتی بر روی کشورهای دنیا برای تعامل (به طور خاص اقتصادی) با ایران داشته باشد و یا در داخل این اثر موجب رونق اقتصادی گردد، پولهای بلوکه شده کشور آزاد شود، سرمایه‌گذاری خارجی افزایش یابد و ... که در ادامه اشاره خواهد شد که هیچکدام از موارد فوق به طور معناداری اتفاق نیفتاد!
این استاد دانشگاه با تصریح اینکه برخی از مسئولان به طور کلی همه مشکلات اقتصادی در کشور را از بیکاری گرفته تا آلودگی آّب و هوا به تحریم ها نسبت می دادند گفت: در چنین جو روانی ایجاد شده، رئیس جمهور در روز اجرایی شدن برجام گفت در این روز اعلام می دارم که تمامی تحریمهای مالی، بانکی، مربوط به حمل و نقل، پتروشیمی و فلزات گرانبها و تمام تحریمهای اقتصادی به یکباره لغو و نه تعلیق خواهد شد.
وی افزود: کلام رئیس جمهور حاوی سه نکته اساسی و قابل تکیه بود که در خارج محقق نشد یعنی همه تحریمها به یکباره لغو نشد.
علی اسلامجو با اشاره به اینکه در واقعیت 50 درصد تحریمها با برجام لغو نشدند و حتی روی کاغذ نیز رفع نشدند گفت: مثلا اگر به بخش دوم پاورقی ششم مراجعه کنیم می‌توانیم ببینیم که در این قسمت این نکته آورده شده است.
این کارشناس اقتصادی با تصریح به اینکه از 50 درصد تحریمهایی که برداشته شد تنها 10 درصد آن لغو بوده است و 40 درصد آن تعلیق شده اند گفت: به عبارت دیگر 80 درصد تحریمهای برداشته شده از جنس تعلیق بودند.
وی با اشاره به اینکه همین مقدار از لغو تحریمها نیز به یکباره نبود بلکه سه مرحله بود گفت: قرار بر این شد که بخشی از تحریمها در روز اجرای برجام و بخشی 8 سال بعد از اجرای برجام و بخشی دیگر 10 سال بعد از اجرای برجام که آن هم باید به تأیید آژانس برسد برداشته شود که این مطلب را می توان در ضمیمه پنجم برجام ملاحظه کرد.
* اساسی ترین اشکال در تدوین برجام برگشت پذیری تحریمها
علی اسلامجو با تذکر به اینکه مهترین نکته در تصویب برجام این است که تمامی تحریمها برگشت پذیر هستند گفت: در بند 36 و 37 متن اصلی برجام و 11 و12 قطعنامه 2232 شورای امنیت سازمان ملل این موضوع را می‌توان مشاهده کرد.
وی با اشاره به این نقایص برجام گفت: نتیجه این موارد در مورد برجام این است که بر ساخت و توسعه کشور نمی توان بر ظرفیتی خارج از کشور تکیه و اعتماد کرد و باید بر اساس داشته های داخلی برنامه ریزی کرد.
اسلامجو با تصریح به اینکه مهترین یافته‌ی اقتصادی برجام می تواتنست لغو تحریمهای بانکی و فروش نفت باشد گفت: در این زمینه نیز برجام آنچنان توفیقی نصیب اقتصاد کشور نکرد.
* کار نکردن هیچ بانک بزرگ اروپایی با ایران از تصویت برجام تا کنون
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در طول اجرای برجام همچنان بانکهای بزرگ و مؤسسات بزرگ مالی اروپایی با ما کار نکردند و نمی‌کنند و فقط چند بانک کوچک و متوسط کشورهایی چون ترکیه و کره انجام می دهند.
وی با اشاره به سخنان رئیس جمهور مبنی بر ورود ارز به کشور با گونی اینطور توضیح داد که بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و علی رغم جنجال هایی که بر روی پرونده بابک زنجانی درست شد، در این دولت نیز از دولت مجوز گرفته شد تا 5 نفر مانند زنجانی برای ایران نفت بفروشند! و ارز یا دلار نفت های فروخته شده نیز کماکان با چمدان و گونی وارد کشور می شد! بعد از برجام هم که مثلا گشایشی برای فروش نفت برای کشور ایجاد شد عمدتا در ازای ورود کالا اتفاق می افتاد.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: کانالی که برای کشور گشوده شد این بود که به عوض نفت می‌توانستیم کالا وارد کنیم و اثرات این کار این است که اولا عمدتا نوع کالای واردی پیشنهاد شده از طرف کشورهای مقصد بود و نه نیاز واقعی کشور ثانیا دولت مجبور بود که کالا را وارد کند و آن را تبدیل به پول کند و سپس در بودجه از آن استفاده کند و این یعنی نابودی تولید داخلی به دست دولت.
* روند نزولی جذب سرمایه گذاری خارجی در طول مدت اجرای برجام
علی اسلامجو در مورد تأثیر برجام بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی گفت: در این زمینه نیز آمار جالبی وجود دارد چرا که در چند سال اخیر میزان سرمایه گذاری خارجی روند نزول داشته است؛ یعنی سال 2012 (در زمان اوج تحریم ها در دولت دهم) میزان سرمایه خارجی در کشور 4.6 میلیارد دلار بوده است که این میزان در سال 2013 به 3 میلیارد دلار کاهش یافته و در ادامه این سیر نزولی در سال 2014 میلادی به 2.1 میلیارد دلار می رسد و در سال 2015 میلادی مقدار سرمایه گذاری خارجی به 2.05 میلیارد دلار می رسد که این میزان در سال 2016 یعنی 9 ماه بعد از برجام باز کاهش یافته و به 1.06 میلیارد دلار می رسد.
وی درباره چرایی این رخداد و روند نزولی سرمایه گذار خارجی در چند سال اخیر گفت: در شرایط اقتصادی فعلی حتی سرمایه‌گذاران داخلی نیز به سمت سرمایه‌گذاری نمی‌آیند چه توقع وجود دارد که سرمایه گذار خارجی برای سرمایه‌گذاری وارد شود؛ چرا که جذب سرمایه گذار الزاماتی از جمله بهبود محیط کسب و کار دارد که اکنون برای به وجود آوردن زیر ساختهای آن بی توجهی می شود.
این کارشناس اقتصادی در باره اثر دیگر اقتصادی که برای برجام ذکر می شود و آن در مورد پولهای بلوکه شده است گفت: نهایت از ادعای 100 میلیارد دلار مطرح شده نیز آخرین مقدار آزاده شده و اعلام شده نهایت 10 میلیارد دلار وارد کشور شده است.
اسلامجو افزود: در بحث انتقال تکنولوژی نیز تجربه کار با کشورهای غربی به ما آموخته که اتفاق خاصی صورت نخواهد گرفت.
* کاهش 16 درصدی صادرات در سال تصویب برجام
وی افزود: در گسترش صادرات با برجام و غیره اتفاقی که صورت نمی‌گیرد بلکه احتیاج به تولید دارد که تولید نیز زیر ساخت می‌خواهد در همان سال 94 که برجام امضا شد کاهش 16 درصدی صادرات را مشاهده کردیم.
این استاد دانشگاه با تذکر به اینکه برجام اثرات تخریبی نیز بر اقتصاد کشور نیز داشته است گفت: با توجه به اینکه اثرات قابل ملاحظه در برجام وجود نداشت؛ دولت می خواست اقتصاد کشور را با عملیات روانی درمان کند که در عمل این کار موجب بیماری روانی اقتصاد شد؛ این راهکاری است که اگر برای طولانی مدت باشد صدمات جبران ناپذیری به اقتصاد کشور و اعتماد مردم وارد می سازد.
وی افزود: اکنون با وجود آمدن این جو، فضای عمومی جامعه برای گشایش اقتصادی به جای تلاش تولید وابسته به خبر شده است و برای مثال اکثر مردم منتظرند ببیند که ترامپ چه تصمیمی می گیرد تا وضعیت معیشت آنها تغیر کند.
* روان درمانی اقتصاد ویران کنندن تولید و تولیدکننده
اسلامجو با اشاره به اینکه این واکنش جامعه عکس العملی به فضای روانی بود که دولتمردان ایجاد کرده بودند و به جای پرداختن به واقعیت اقتصادی عملیات روانی را برای اقتصاد کشور تجویز کرده بودند گفت: مثلا در گذشته هیچگاه خبر تحریم برای افکار عمومی به اندازه ای که اکنون اهمیت یافته نبود و این فضا ویران کننده تولید است چرا که سرمایه گذار به جای فعالیتهای تولیدی و سرمایه گذاری در تولید به فکر فعالیتهای غیر تولیدی همچون خرید و نگهداری طلا، ارز و ... است.
این استاد دانشگاه خطر دیگر را که بر خلاف اقتصاد مقاومتی نیز است که برجام به همراه خود داشت خطر افزایش وابستگی به نفت دانست و افزود: در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی است که باید به جای اینکه به فکر خام فروشی نفت، گاز و... باشیم صنایع خود را گسترش بدهیم در صورتی که برنامه برجام گسترش خام فروشی بود.
* اشکال برجام ربطی به بودن یا نبودن آمریکا در آن ندارد
اسلامجو در جمع بندی مباحث خود با هشدار عدم معطل ماندن به نتایج برجام اروپایی گفت: مشکل برجام بودن یا نبودن آمریکا نیست بلکه برجام عایدی برای اقتصاد کشور نداشته است و اگر کشور را همچون گذشته معطل برجام بگذاریم شرایط رکودی ادامه پیدا خواهد کرد
