ایران در زمره کشورهایی قرار دارد که از شدت انرژی بسیار بالایی برخوردار است، شدت انرژی از تقسیم کردن میزان مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی حاصل می‌شود. در واقع، شدت انرژی هر کشور نشان می‌دهد که به ازای هر واحد مصرف انرژی، درآمد ناخالص داخلی به چه میزان افزایش یافته است. شدت انرژی ایران در سال ۱۳۹۴، معادل ۱.۸ بشکه به میلیون ریال بود. به عبارت دیگر، به ازای هر میلیون ریال تولید ناخالص داخلی ۱.۸ بشکه نفت مصرف شده که ۱۰ برابر کشوری مانند ژاپن بوده است. به همین دلیل اتخاذ راهبردی برای اصلاح وضع موجود اجتناب‌ناپذیر است.
از طرف دیگر تجربه سیاست‌گذاری کشورهای پیشرفته در مدیریت مصرف و کاهش شدت انرژی نشان داده که بالاترین ضریب تأثیرگذاری اصلاح الگوی مصرف مردم، تعرفه‌گذاری هوشمند حامل‌های انرژی برای هدایت آنها به سمت الگوی ایده‌آل است.
یکی از پرکاربردترین روش‌های مورد استفاده این کشورها تعرفه‌گذاری به روش پلکانی-افزایشی است. نظام تعرفه گذاری پلکانی افزایشی با توجه به روند مصرف عموم مردم، میزان مشخصی از هر حامل انرژی را به عنوان الگوی مصرف مجاز تعریف می‌کند و هزینه مصرف کمتر از الگو، ارزان‌تر تعیین می‌شود. با عبور مصرف از مقدار الگو، قیمت به صورت ناگهانی افزایش می‌یابد تا مشترکین پرمصرف با پرداخت هزینۀ واقعی انرژی، رفتار خود را اصلاح کنند و فشار افزایش قیمت نیز از عموم مردم برداشته شود. در شکل زیر مدل مفهومی نظام تعرفه‌گذاری پلکانی-افزایشی نشان داده شده است.
اما با وجود اجرایی شدن شیوه تعرفه‌گذاری فوق و حصول نتیجه بسیار مطلوب در کشورهایی مانند آلمان و انگلستان، تعرفه حامل‌های انرژی در ایران همچنان به صورت یکسان برای مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف افزایش می‌یابد. اگرچه در حال حاضر تعرفه حامل‌های انرژی در کشور پلکانی هستند اما به تمام پلکان‌ها یارانه تعلق می‌گیرد و در نتیجه مصرف بیشتر با دریافت یارانه پنهان بیشتر همراه خواهد بود که به دور از عدالت است. به عبارت دیگر، مشترکین پرمصرف به جای روبرو شدن با تنبیه به دلیل الگوی مصرف نادرست، از یارانه پنهان بیشتری نیز برخوردار هستند.
با این وجود و بر اساس مصوبه دولت در جلسه 5 اردیبهشت‌ماه سال 97، به وزارت نیرو اجازه داده شد تا متوسط تعرفه‌های برق و آب را از ابتدای اردیبهشت 1397 بدون تغییر ساختار تعرفه‌ها به میزان 7 درصد افزایش دهد. این تصمیم نادرست برای چهارمین بار در چند سال اخیر تکرار شده که حاکی از بی‌اطلاعی یا نبود عزم جدی برای حذف یارانه پنهان مشترکین پرمصرف است.
در حوزه برق، در اسفندماه سال 92 تعرفه برق برای تمام پلکان‌های مصرف(اعم از پرمصرف و کم‌مصرف) به میزان24% افزایش یافت. سپس در اسفندماه سال 93 تعرفه برق برای تمام پلکان‌های مصرف 10% و در آذرماه سال 95 نیز 10% دیگر به تعرفه برق تمام مشترکین اضافه شد.
چهارمین مصوبه نادرست دولت در افزایش یکسان تعرفه برق برای تمام مشترکین از 2 دیدگاه کاملاً نادرست ارزیابی می‌شود.
منطقی و عادلانه نیست که اصلاح قیمت انرژی آن هم در حالتی که برای تولید آن یارانه پنهان بسیار زیادی پرداخت می‌شود به صورت یکسان برای مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف اعمال شود.
با توجه به عدم اتمام برخی از طرح‌های افزایش ظرفیت تولید برق کشور، پیش‌بینی می‌گردد که کشور در تابستان 97 شرایط بسیار سختی را برای تأمین برق پیش رو داشته باشد و همراهی و مدیریت مصرف توسط مردم به عنوان یکی از راهکارهای بسیار مهم برای رخ ندادن خاموشی در کشور عنوان شده است. در صورت اصلاح تعرفه برق برای مشترکین پرمصرف، این دسته از مشترکین انگیزه بیشتری برای اصلاح الگوی نادرست خود خواهند داشت و کمک شایانی به پایداری شبکه خواهد بود.
بنابر این لازم است که وزارت نیرو با تأیید دولت نسبت به تدوین سازوکاری هوشمند برای اصلاح تعرفه حامل‌های انرژی و محاسبه تعرفه واقعی برای مصارف خارج از عرف اقدام کند تا علاوه بر هدایت مشترکین پرمصرف به سمت الگوی ایده‌آل، از بروز خاموشی در کشور جلوگیری کند.
*سید مسعود احمدی کارشناس
