صراط: مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و مؤسسه مطالعات بین‌المللی روسیه (ریاک) در تاریخ 17 بهمن ماه 96 سمینار مشترکی به صورت ویدئو کنفرانس با موضوع "ایران و روسیه در خاورمیانه پساداعش" برگزار کردند.
به گزارش تسنیم، در مقدمه این سمینار «داوود کیانی» قائم مقام مؤسسه ایراس، گفت: بحران سوریه با وجود جنبه‌های منفی آن و بروز مشکلات متعدد، ابعاد قابل توجهی دارد. در واقع در فرایند تلاش برای حل بحران فرصتی فراهم شد که ایران و روسیه بتوانند مبادی سیاست خارجی یکدیگر را بهتر درک کنند.
وی افزود: سیاست خارجی ایران در این منطقه حول محور مقاومت است که ماهیتی تدافعی دارد تا جنبه تهاجمی. اما رژیم اسرائیل و آمریکا مخالف ماهیت سیاست خارجی ایران هستند و در صدد تغییر نظام در ایران و ایجاد موانع گوناگون هستند. بدین ترتیب ایران تلاش می‌کند که نوعی بازدارنگی را در برابر آنها داشته باشد؛ اما غربی‌ها یا شاید برخی سیاستمداران روسیه این جنبه از سیاست ایران را تهاجمی ارزیابی می‌کنند.
کیانی تاکید کرد: در هر صورت اکنون با وضعیت جدیدی در خاورمیانه روبرو هستیم و البته تجربه موفقیت‌آمیز همکاری ایران و روسیه هم وجود دارد که می‌تواند ادامه مسیر را هموارتر کند.
«محمود شوری» پژوهشگر ارشد مسائل روسیه از سخنرانان در این سمینار بود، وی با توجه به مسئله پیش بینی آینده سوریه گفت: به نظر من هر بحثی در مورد آینده قابل پیش بینی سوریه با دو مسئله محوری مرتبط است، اول آینده سوریه به کجا می‌رسد؟ و دوم آینده تقابل ایران و عربستان چه سرانجامی خواهد داشت؟ در حال حاضر سایر موضوعات تابعی از این 2 مسئله هستند.
وی افزود: فروکش کردن هیجانات ایدئولوژیک، خستگی از جنگ و به تحلیل رفتن توان و انگیزه جنگی همه طرف‌ها به لحاظ روانی فضا را برای رسیدن به یک صلح فراگیر فراهم ساخته است. با این حال هنوز مسائل حل نشده بسیاری وجود دارد و هنوز برخی انگیزه‌ها و نیروها نمی‌خواهند اجازه دهند که این موفقیت به کام روسیه و به خصوص ایران شیرین شود که وجود آنها مانع بزرگی در راه رسیدن بحران سوریه به نقطه پایانی است.
شوری ادامه داد: از سوی دیگر آمریکا، عربستان، اسرائیل حتماً علاقه‌ای ندارند که ایران پیروزمندانه از این بحران خارج شود. در مورد روسیه هم که آمریکایی‌ها احتمالاً اجازه نمی‌دهند روسیه بنده بزرگ در جهت حل بحران سوریه باشد.
کارشناس مسائل روسیه گفت: طی چند روز گذشته خبر سقوط جنگنده روسی که مشخص شد با موشک اندازهای دوش پرتاب آمریکایی سقوط کرده نیز منتشر شد. پیش از این هم خبر حمله هواپیماهای بدون سرنشین به پایگاه هوایی روسیه را داشتیم. در مجموع به نظر می‌رسد که آمریکا در حال استفاده از تجربه زمان حمله شوروی به افغانستان است.
شوری با بیان اینکه اما و اگرهای بسیاری درباره تلاش‌های سه جانبه روسیه، ترکیه و ایران وجود دارد، توضیح داد: تا اینجای کار به رغم برخی اختلاف دیدگاه‌ها، 3 کشور توانسته‌اند روند مدیریت بحران را گام به گام به پیش ببرند، اما هرچه به مراحل پایانی بحران نزدیک‌تر می‌شویم از اهداف مشترک (که مهترین دلیل همکاری است) به اهداف اختصاصی (که ممکن است زمینه اختلاف را فراهم کند) می‌رسیم.
کارشناس مسائل روسیه در تشریح اهداف مسکو، تهران، آنکارا در رابطه با روند حل بحران، گفت: به نظر من روسیه یک گام از سایر بازیگران در بحران سوریه جلوتر است. روس‌ها به آنچه در سوریه می‌خواستند رسیده‌اند و اکنون در مرحله تثبیت آن قرار دارند.
وی معتقد است که روس‌ها در سوریه به دنبال دو مسئله بودند که در حال حاضر تقریباً به هر 2 مورد رسیده‌اند، اول جلوگیری از تثبیت داعش در منطقه و حذف آن، دوم تداوم حضور نظامی و سیاسی در سوریه. هر دو هدف تا حدودی به دست‌آمده اما نیاز به تثبیت دارد.
این کارشناس تلاش‌های امروز روسیه درباره بحران سوریه را علاوه بر مسئولیت‌هایش به عنوان یک عضو شورای امنیت، تلاشی برای تثبیت دو هدف مذکور می‌داند.
وی در تشریح اهداف ایران گفت: ایران در رابطه با بحران سوریه تاکنون به بخشی از خواسته‌های خود یعنی حذف داعش و تداوم دولت اسد دست پیدا کرده است، اما مهمترین خواسته ایران همانطور که بارها به آن اشاره شده، حفظ سوریه در چارچوب محور مقاومت بوده است.
شوری ادامه داد: از این نظر هنوز چشم‌انداز روشنی برای ایران در این مسئله وجود ندارد. بدیهی است که هم اسرائیل و هم آمریکا تمام تلاش‌های خودشان را برای ممانعت از تحقق چنین هدفی به خرج خواهند داد.
کارشناس مسائل روسیه تاکید کرد: در این موضوع روسیه بدون تردید نه شریک ایران بلکه در بهترین حالت یک داور بی‌طرف خواهد بود. مشخص است که مسکو با توجه به روابطی که با اسرائیل دارد، منافعی برای خودش در رویارویی ایران و اسرائیل و یا حفظ و تقویت محور مقاومت نمی‌بیند. این یک نقطه تفاوت بین ایران و روسیه در سوریه است؛ اما با این حال در مورد اهمیت و تاثیرگذاری آن بر سایر ابعاد نباید اغراق کرد.
شوری در ادامه با اشاره به اهداف ترکیه، گفت: این کشور با زرنگی از طرف بازنده ماجرا به سمت برنده نقل مکان کرده و همین مسئله یک برد و موفقیت برای این کشور محسوب می‌شود. اما ترک‌ها هم باید برای رسیدن به بخش دیگر از خواسته‌هایشان یعنی جلوگیری از تثبیت حضور کردها در غرب فرات همچنان بجنگند.
وی افزود: تا آنجا که به روسیه مربوط می‌شود روس‌ها هم سهم ترکیه را با باز گذاشتن دست آنها در عفرین پرداخت کرده‌اند، اما در کل روسیه در موضوع سوریه منافع زیادی در همکاری با ترکیه برای خودش متصور است که یکی از مهمترین آنها جدا کردن تدریجی ترکیه از ناتو و محور غربی است. این مسئله می‌تواند یک دستاورد استراتژیک بزرگ برای روسیه باشد.
شوری ادامه داد: این موضوع همچنین باعث شده که یک ضلع از سه ضلع همکاری‌های سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه هم از نظر استراتژیک و هم از نظر اقتصاد سیاسی قوی و گسترده‌تر از دو ضلع دیگر شود.
یعنی اهمیت همکاری‌های روسیه و ترکیه بر همکاری‌های ایران و روسیه از یکسو و ایران و ترکیه از سوی دیگر برتری پیدا کند و این مثلث از حالت متساوی الاضلاع به یک مثلث منفرجه تغییر شکل بدهد که این موضوع می‌تواند بر معادلات آینده منطقه تاثیرگذار باشد.
وی در مورد همکاری‌های سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه تاکید کرد: ضرر استراتژیک عدم همکاری 3 کشور در بحران سوریه از منافع استراتژیک آنها در همکاری بیشتر است. به همین دلیل جلوگیری از ضرر مشترک باید مبنای همکاری باشد و نه الزاماً رسیدن به یک نفع مشترک.
کارشناس مسائل روسیه سخن گفتن از امکان تبدیل شدن همکاری‌های سه جانبه به سکوی پرتابی برای بنا نهادن معماری امنیتی جدید در منطقه را همچنان زود دانست.
وی گفت: نیروهای داخلی سوریه در حال حاضر پراکنده‌تر و ضعیف‌تر از آن چیزی هستند که بتوانند تاثیرگذاری مستقلی بر آینده بحران داشته باشند. از ترکیب گروه‌های شرکت کننده در سوچی هم کاملاً واضح است که چقدر هنوز تا تبدیل شدن به یک ملت منسجم فاصله دارند.
این کارشناس روسیه در توصیف وضعیت و نگاه سایر طرف‌ها در رابطه با بحران سوریه، بیان کرد: اروپایی‌ها نگران موج دوم مهاجران هستند و بنابراین از تشدید بحران حکایت نمی‌کنند، عربستان و قطر هم دیگر انگیزه‌های گذشته را ندارند. بدین ترتیب، در مجموع به نظر نمی‌رسد که امکان تشدید مجدد بحران در سوریه وجود داشته باشد.
شوری در پایان تاکید کرد: سقف آرزوهای روسیه در خاورمیانه سوریه است و مسکو هم بیش از این نمی‌تواند بلندپروازی داشته باشد، چراکه این کشور یک تازه وارد در خاورمیانه است.
«حسن احمدیان»، کارشناس مسائل خاورمیانه نیز در این نشست با بیان اینکه ضرورت، مبنای همکاری‌های بین‌المللی است، بیان کرد: نیاز متقابل ایران و روسیه برای ایجاد نوعی هماهنگی در تحولات منطقه و توازن در معادلات بین‌المللی مبنای همکاری دو کشور بوده و خواهد بود.
وی تاکید کرد: البته 2 کشور روسیه و چین هم نمی‌توانند شریک مستقلی مانند ایران در خاورمیانه پیدا کنند.
احمدیان با طرح این پرسش که در حال حاضر عربستان در کجای این روابط و معادلات قرار می‌گیرد، توضیح داد: نگاه ایران و عربستان نسبت به نقش منطقه‌ای روسیه کاملاً متفاوت است. این نکته وجود دارد که ارتباط با روسیه در منطقه خاورمیانه برای ایران ارزش ذاتی دارد، اما عربستان نگاه ابزاری به مناسبات با روسیه در این منطقه دارد.
کارشناس مسائل خاورمیانه ادامه داد: نگاه ایران به نقش روسیه جنبه استراتژیک غالبی دارد، اما رویکرد ریاض تاکتیکی و از روابط این کشور با عربستان نشأت می‌گیرد. در دوره پس از داعش نیز نگاه‌های این دو کشور نسبت به نقش منطقه‌ای روسیه تغییری نکرده است.
وی افزود: در سطح بین‌المللی ارزش روسیه برای ایران موازنه‌گری بین‌المللی آن است که به نوعی استقلال ایران را هم تحکیم می‌کند. ارزش ایران هم استقلال آن است که برای روسیه نیز ارزش موازنه گر دارد. هیچ یک از این 2 مورد برای عربستان سعودی اساساً مطرح نیست.
احمدیان با بیان اینکه یک مثلث نگاه عربستان به روسیه را ترسیم می‌کند، گفت: اولین آن نگاه عربستان به نقش خاورمیانه‌ای روسیه است که در این رویکرد ریاض نگاه ابزاری به مسکو دارد. در این بعد عربستان تلاش می‌کند که در مسیر تحکیم مناسبات ایران و روسیه خلل ایجاد کند. ضلع دوم نگاه عربستان "مقطعی" است؛ برای عربستان تامین کننده امنیت در نهایت آمریکاست نه هیچ قدرت بین‌المللی دیگر. بنابراین همکاری ریاض با عربستان کاملاً موردی است که مثال بارز آن توافق اوپک پلاس بود که یک موافقت‌نامه بر مبنای نیازهای نفتی و نه در جهت نیازهای نظامی و امنیتی بود.
کارشناس مسائل خاورمیانه ضلع سوم نگاه عربستان به روسیه را تاکتیکی خواند و بیان کرد: در این چارچوب عربستان امکان تغییر ائتلاف با غرب به سمت ائتلاف‌های دیگر را سلب کرده و طی حداقل یک سال اخیر هم در الگوی ائتلاف‌های بین‌المللی عربستان تغییری رخ نداده است. تنها موردی که پیش بینی می‌شود این است که محمد بن سلمان قدرت خودش را در داخل تثبیت کند و این نه تنها الگوی ائتلاف‌های عربستان را تغییر نخواهد داد بلکه الگوی ائتلاف‌های سنتی این کشور را بازتولید خواهد کرد.
وی افزود: بین ایران و عربستان در دوره جدید تنش گسترده وجود دارد، این تنش دو بعد اصلی دارد که اولین آن تحکیم قدرت داخلی نخبگان جدید عربستان است که به عبارتی سیاست خارجی به تبع جنگ و قدرت داخلی شکل می‌گیرد؛ در واقع در این جنبه ایران نمی‌تواند تاثیرگذاری داشته باشد. دومین بعد رقابت منطقه‌ای با ایران است که این مورد تا سال‌های آینده با فراز و نشیب ادامه خواهد داشت.
احمدیان در جمع‌بندی سخنان خود گفت: درباره رابطه روسیه با ایران و عربستان در کنار الزامات راهبردی این کشور، واقعیت این است که هیچکدام از بازیگران بین‌المللی و حتی روسیه نیز نمی‌توانند ارتباط موازنه گر با طرف‌های رقیب داشته باشند، زیرا در خاورمیانه سیاست یعنی حاصل جمع جبری صفر. بنابراین موازنه گری روسیه در رابطه با عربستان در نهایت تامین کننده اهداف مسکو در خاورمیانه نخواهد بود.
«ولادیمیر ساژین»، کارشناس مسائل سیاسی و خاورشناس روسی از دیگر سخنرانان در این سمینار بود. ساژین با اشاره به پیروزی‌های به دست آمده در محیط عملیاتی، همچنین به وجود آمدن وضعیت متفاوت سیاسی در سوریه و به طور کل در خاورمیانه، گفت: در حال حاضر این وضعیت موجب توجه بیشتر قدرت‌ها و کشورهای مختلف به این منطقه شده است که این موضوع به نوبه خود شرایط پیچیده‌ای را به وجود می‌آورد.
وی ادامه داد: همانطور که می‌دانیم ایران از سال 2012 پشتیبانی از سوریه را آغاز کرد، این حمایت‌ها هم به صورت سیاسی بود و هم به صورت نظامی که هزینه‌های گسترده‌ای نیز برای تهران داشت. پس از آن مسکو هم در سال 2015 پشتیبانی خود را آغاز کرد و این همکاری مسئله هزینه‌ها را ساده‌تر کرد. بدین ترتیب کشورها با همکاری یکدیگر توانستند که داعش را نابود کنند.
کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید کرد: در حال حاضر در فضای پساداعش مهمترین موضوع تامین امنیت منطقه و به وجود آوردن مکانیزمی است که مانع بازگشت منطقه به وضعیت قبلی شود. اگر از ابتدا تمام طرف‌ها حامی نابودی داعش بودند مسئله خیلی سریع‌تر حل می‌شد. این تاخیر گسترده در روند حل ماجرا برای آینده سوریه بسیار غم انگیز است.
ساژین تاکید کرد: ایران و روسیه توانستند در چارچوبی هماهنگ مسائل را به روند حل و فصل قابل توجهی برسانند، بنابراین باید از این تجربه مشترک مسکو و تهران استفاده کرد.
وی افزود: همانطور که گفتم وضعیت پیچیده‌ای در سوریه حاکم است. از یک سو به نتایج قابل توجهی رسیده‌ایم، اما از سوی دیگر گروه‌های مختلف سوری با رویکردهای متفاوت را داریم که افزون بر آنها کشورهای بزرگ هم در این ماجرا وجود دارند. این واقعیت است که بسیاری از نیروهای نظامی خارجی حاضر در این کشور قصد ندارند سوریه را ترک کنند.
ساژین ادامه داد: نقش قدرت‌های خارجی پس از پیروزی بر داعش افزایش یافته که در این وضعیت پیچیده باید توافقی باشد تا سوریه تقسیم نشود. امیدوارم که با مشارکت ایران و روسیه بتوانیم بسیاری از این مشکلات را حل کنیم.
ساژین در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد که هیچ کس خواستار تجزیه سوریه نیست و روسیه هم تلاش می‌کند که اتحاد سوریه حفظ شود. مسکو تلاش کرده که با طرف‌های دخیل در موضوع سوریه هم به صورت دوجانبه و هم به صورت کلی و چندجانبه مذاکرات مختلفی داشته باشد. در واقع دولت روسیه سعی کرده که به صورت عملی به این قضیه نگاه کند.
وی افزود: مسئله اصلی رهبری آینده سوریه است که متاسفانه اتحاد و یا اتفاق نظر مشخصی در این خصوص وجود ندارد.
این کارشناس روس در پاسخ به توانایی روسیه برای میانجی‌گری بین ایران و عربستان گفت: مسکو در حال حاضر تقریباً با تمام طرف‌های درگیر در بحران سوریه ارتباط دارد. این موضوع در رابطه با میانجی‌گری بین تهران و ریاض هم صدق می‌کند، اما تا به حال درخواستی از 2 طرف یعنی ایران و عربستان مبنی بر میانجی‌گری روسیه بین آنها ارسال نشده است. اگر طرف‌ها خواستار میانجی‌گری مسکو برای حل اختلافات و برقراری مناسبات باشند، روسیه قطعاً این کار را انجام خواهد داد.
