صراط: والدینی که دید مثبت‌تری نسبت به کار و پول دارند و از مهارت‌های مالی بالاتری برخوردارند معمولا در این زمینه الگوهای خوبی برای فرزندان خود هستند. بنابراین تقویت این مهارت‌ها در خودمان اولین قدم برای انتقال آن‌ها به فرزندانمان است. مهارت‌های مالی، مدیریت پول، پس‌انداز و مسئولیت‌پذیری در مورد مسائل مالی معمولا در مدارس به کودکان آموخته نمی‌شود. بنابراین والدین خود باید این مهارت‌ها را به کودکانشان بیاموزند. در این مقاله به نکات اساسی و راهکارهای مهم آموزش مهارت و مسئولیت‌پذیری مالی به کودکان می‌پردازیم.
ارزش کار را به کودکان نشان دهید
کودکان نیاز دارند تا ارزش کارکردن را بدانند. وقتی کودکان انجام دادن کارهای خانه را یاد میگیرند درواقع اصول مهارت‌های زندگی مستقل را می‌آموزند. مسئولیت‌پذیری، اعتمادبه‌نفس و عزت نفس آن‌ها را تقویت می‌کند. کارکردن، به آن‌ها روحیه تعاون و کار گروهی می‌بخشد. در این صورت کودکان شما در بزرگ‌سالی در محیط کار از توانایی بیشتری در کارهای تیمی و گروهی خواهند داشت.
کودکان نیاز دارند تا ارزش کارکردن را بدانند. وقتی کودکان انجام دادن کارهای خانه را یاد میگیرند درواقع اصول مهارت‌های زندگی مستقل را می‌آموزند.
از طرف دیگر هوش هیجانی آن‌ها به مقدار بیشتری تقویت خواهد و مهارت ارتباطی آن‌ها افزایش خواهد یافت. هرگز پیش کودکان از شرایط و سختی کار خود گلایه نکنید. این حرف‌ها ذهنیتی منفی نسبت به کار را در آن‌ها ایجاد می‌کند. سعی کنید به آن‌ها کمک کنید که به‌مرور و در طی دوران رشد استعدادهای ذاتی خود را کشف کرده و آن‌ها را تقویت کنند. به آن‌ها که استعداد و علایق خود را دنبال کنند تا در آینده بتوانند کاری با درآمد مناسب و همراه با لذت و علاقه داشته باشند.
انتقال روحیه تعاون و همکاری به کودکان
هرگز بیشتر از ظرفیت کودکان، مسئولیت و یا کار به آن‌ها ندهید. در غیر این صورت، این کار موجب برانگیخته شدن حس تنفر و بیزاری از کار و مسئولیت در آن‌ها خواهد شد. حتی اگر کار انجام‌شده کودک، مطابق با معیارهای شما نباشد آن را پذیرفته و نسبت به تلاش‌های او قدردان باشید. نگرش درست در این زمینه، مهمتر از انجام یک کار کاملا بی‌عیب و نقص است.
داشتن روحیه تعاون و همکاری، مهمتر از آن است که کودک مثلا بتواند تمامی قاشق‌ها را در جای مخصوص خود به نحو درست قرار بدهد. یاد دادن اهمیت کار به کودک به زمان بیشتری نیاز دارد تا نسبت به اینکه به او یاد بدهیم که چطور خودش کار را انجام بدهد. برای تلاش‌ها و کارهایی که کودک به نحو مطلوب انجام داده است از بازخوردهای مثبت زیادی استفاده کنید.
الگوی خوبی از مسئولیت‌پذیری باشید
برای کودک خود در خصوص کار و کار کردن، الگویی مناسب باشید. کودکان نیاز دارند که بدانند کار منزل بخشی از زندگی است. هر وقت دیدید که کودکان، کار را به نحو مطلوب به پایان رساندند، احساس رضایتمندی خود را به آن‌ها نشان بدهید. در کنار کودکان به کار مشغول شده و با آن‌ها به تفریح و سرگرمی بپردازید. در حین کار کردن به‌جای حرف زدن، سوت بزنید. بگذارید کودکان در حین انجام کار، حرف دلشان را بزنند. حق انتخاب به آن‌ها دادن، مقاومتشان را در برابر کار نکردن پایین می‌آورد.
شما مهم‌ترین الگوی فرزندان خود هستید.
ابتدا مسئولیت‌های کمتری به آن‌ها بدهید و به موازات بزرگ شدن آن‌ها، مسئولیت آن‌ها را افزایش دهید. مسئولیت‌پذیری بایستی با سن کودک، همخوانی داشته باشد. نحوه مسئولیت‌پذیری را به کودکان خود، نشان دهید. شکوه کردن از کار صرفا شکوه کردن از کار را به آن‌ها یاد می‌دهد. والدین اغلب در خصوص عدم مسئولیت‌پذیری کودکان، گله‌مند هستند. در این شرایط، بهتر است دست به کار شده و تکنیک‌های مسئولیت‌پذیری را به آن‌ها یاد بدهید.
مسئولیت کودکان باید با سنشان متناسب باشد
به موازات بزرگ‌تر شدن، کودکان به امتیازات بیشتری تمایل دارند. این امتیازات را به مسئولیت‌پذیری آن‌ها ربط بدهید، مثلا به آن‌ها بگویید که هر قدر، کار بیشتری انجام بدهید، پاداش بیشتری به دست خواهید آورد. وقتی کودکان، بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شوند والدین آن‌ها، انتظارات بیشتری از کودکان خود پیدا می‌کنند و به‌نوبه خود، در مقابل اعطای حق انتخاب بیشتر، آزادی عمل بیشتری هم به آن‌ها بدهید. در مورد مسئولیت‌پذیری با آن‌ها به گفتگو بنشینید مثلا به آن‌ها بگویید: هر کس که مسئولیت‌های بیشتری قبول کند پاداش بیشتری دریافت خواهد کرد.
بعضی از والدین، افزایش امتیازات و مسئولیت‌پذیری را در جشن تولد هر یک از کودکان، سودمند می‌دانند و آن را نوعی ارتقای سالانه تلقی می‌کنند. در مورد اهداف، فکر بکنید. زودتر شروع کنید تا کودکان شما هر چه زودتر و قبل از نوجوانی با هدف‌گذاری آشنا باشند. اهداف را به موازات بزرگ‌تر شدن کودکان، بزرگ‌تر کنید. ببینید که فرزندان شما، چه اهدافی را برای خود، در نظر گرفته اند؟ در ورزش می‌خواهند به چه موفقیتی دست یابند؟ شغل معقول و مورد نظر آن‌ها چیست؟ و امتیاز رفتن به دانشگاه چه می‌باشد؟
کارهای منزل و پول تو جیبی
بسیاری از والدین یک هفته به کودکان خود فرصت می‌دهند و بعد به خاطر عدم اتمام کار، پول را از آن‌ها پس میگیرند. این عمل را تغییر داده و برعکس عمل بکنید. سعی کنید راهبرد مثبتی داشته باشید. بدون پرداخت پول، هفته را شروع کنید و به بچه‌های خود بگویید که در صورت کار کردن پول دریافت خواهید کرد (کار = پول تو جیبی) به آن‌ها بگویید که به بعضی از کارها پول خاصی تعلق میگیرد.
بسیاری از والدین یک هفته به کودکان خود فرصت می‌دهند و بعد به خاطر عدم اتمام کار، پول را از آن‌ها پس میگیرند. این عمل را تغییر داده و برعکس عمل بکنید.
مطمئن باشید که کار محوله شما با سن کودک، تناسب دارد. برای هر کاری که بچه در منزل انجام می‌دهد پول پرداخت نکنید. به آن‌ها بگویید که انجام بعضی از کارهای منزل، جزو وظایف بوده اما بعضی دیگر جزو وظیفه نمی‌باشد. به آن‌ها بگویید که ابتدا باید کارهای لازم و وظایف خود را انجام بدهند. به آن‌ها بگویید که در صورت لزوم بابت اضافه‌کاری پول اضافی نیز به آن‌ها پرداخت خواهد شد.
برای انجام برخی کارهای خانه به کودکان دستمزد بدهید
بسیاری از والدین وقتی کودکانشان، کار خواسته‌شده از آن‌ها را به پایان نمی‌رسانند پول تو جیبی‌شان را از آن‌ها میگیرند. سعی کنید این راهبرد را به شکل مثبت استفاده کنید. از جدول به عنوان کسب پول تو جیبی استفاده کنید. این کار در مورد هر کودکی کارساز بوده و خصوصا در مورد نوجوانان، بسیار موثرتر است. لیستی از کارهایی که در منزل می‌توان انجام داد، درست کرده و آن را لیست پول‌ساز بنامید. به هر کاری یک مقدار پول، اختصاص بدهید. کودکی که آن کار را انجام می‌دهد می‌تواند پولی را بابت آن‌ها، به عنوان پول تو جیبی دریافت کند.
کار را به نحو عادلانه بین کودکان خود تقسیم بکنید. پول زیادی را به کودک ندهید که مجبور باشید بعدا آن را پس بگیرید. اول هر هفته را بدون پول شروع کنید و در ازای کار به کودکان، پول بدهید. کودکان، بیشتر از آنی که فکر می‌کنیم توانمند هستند. کارهای بسیاری در منزل هستند که کودکان می‌توانند آن‌ها را به‌خوبی انجام بدهند. کار کردن به کودکان یاد می‌دهد که هر کس باید در منزل، گوشه‌ای از کارها را به دست گرفته و مفید باشد.
از لیست پول‌ساز استفاده کنید
می‌توانید برای تمام کارهای فرزندان خود از یک جدول استفاده کنید. زمان شروع و اتمام کار و نیز امتیاز هر یک از کارها را معین کنید. کارها را بین کودکان، تقسیم کرده طوری که کودکان بزرگ‌تر بیشتر کار بکنند و بیشتر از شما پول بگیرند. این عمل به کودکان یاد می‌دهد که مسئولیت‌پذیری و گرفتن امتیاز با سن آن‌ها رابطه مستقیم دارد. در صورت نیاز، کارها را بین کودکان به صورت چرخشی توزیع کنید. هر امتیازی می‌تواند ۱۰۰ تومان ارزش داشته باشد.
این برنامه به کودکان یاد می‌دهد تا زمان دقیق انجام کارهای خود را به خاطر داشته باشند. اگر کودکی کار خود را در زمان تعیین‌شده انجام ندهد کودک دیگر ممکن است به جای او آن کار را انجام داده و امتیاز آن را بگیرد. اگر حسین قبل از ساعت تعیین‌شده میز غذاخوری را آماده نکرده است آرش، ممکن است این کار را به‌جای او انجام بدهد و ۱۵ امتیاز چیدن میز را از آن خود بکند. حسین ممکن است بگوید که این کار، کار من است. در این جا به او بگویید که این کار قبل از ساعت تعیین‌شده مال تو بود اما چون راس ساعت مشخص‌شده انجام ندادی، دیگر مال تو نیست و در واقع مال کسی است که تمایل به انجام آن دارد.
اگر کار محوله تا زمان معین، انجام نشود هیچ امتیازی به فرد مورد نظر داده نمی‌شود. اگر خودش بخواهد که کار را تمام بکند بگذارید کار را تمام بکند. اما امتیازی به او تعلق نمی‌گیرد و اگر هم از انجام آن امتناع ورزد، بگذارید کودک دیگری آن را انجام بدهد و امتیاز آن را از آن خود بکند.
زمان معقولی برای انجام کارها در نظر بگیرید
محکم و استوار بایستید اما منصفانه عمل کنید. اگر کودکتان با جدیت در طول زمان معین، کار را شروع کرده اما نتواند به موقع آن را تمام بکند، نشانگر این است که شما زمان کافی به آن اختصاص نداده‌اید. در این صورت، سعی کنید رفتار معقول داشته باشید. بگذارید کودکتان، کار را تمام کرده و امتیازش را بگیرد بعد، زمان انجام آن کار را در جدول، تغییر داده و برای اتمام آن زمان بیشتری اختصاص دهید. این کار را زمانی انجام بدهید که زمان اتمام کار واقعا کافی نباشد و اگر می‌بینید که کودک شما لجوج و یا تنبل است زمان انجام کار را بیشتر نکنید.
محکم و استوار بایستید اما منصفانه عمل کنید.
مادرانی که از این تکنیک استفاده کردند، از اینکه زندگی آن‌ها را کاملا تغییر داده، خرسند و شادمان بودند. آن‌ها بر این عقیده‌اند که با استفاده از این روش، کودکان موقع انجام کار منزل، دیگر با یکدیگر به جروبحث نمی‌پردازند. آن‌ها فهمیدند که اگر کار خواسته‌شده را به نحو مطلوب انجام ندهند در این صورت، خواهر یا برادر دیگری این کار را انجام داده و پول تو جیبی بیشتری را از آن خود خواهد ساخت. اگر صرفا یک بچه دارید از کودک همسایه بخواهید که آن کار را انجام داده و پول تو جیبی دریافت کند. شما مجبور نخواهید بود که این کار را همیشه انجام بدهید.
شیوه توجه دادن کودکان به ارزش پول
استفاده از پول را به کودکان خود توضیح دهید. این کار را هر چه زودتر و حداکثر تا سن سه‌سالگی شروع کنید. به او نحوه خرید از مغازه را یاد بدهید. به او بگویید که پول برای زندگی کردن، ضروری بوده و با کار کردن آن را به دست می‌آوریم نه بدون تلاش! می‌توانید در مورد شغل خود یا همسرتان به او توضیح دهید و بگویید چه کارهایی را در محل کار انجام می‌دهید و در قبال آنچه مقدار پول به شما پرداخت می‌شود.
همچنین می‌توانید در مورد اینکه این پول را چگونه برای هزینه‌های مختلف، پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری می‌کنید متناسب با سن کودکان به آن توضیح دهید. به آن‌ها بگویید که استفاده از هر چیزی هزینه‌ای دارد و همیشه باید تناسبی بین درآمد و هزینه وجود داشته باشد.
برای هر کاری پول پرداخت نکنید
برای هر کاری که کودک انجام می‌دهد پول پرداخت نکنید. بهتر است بعضی از کارها را جزئی از وظایف او به‌حساب آورده و پولی بابت آن پرداخت نکنید. این کار به او یاد می‌دهد که لازم است همه افراد خانواده برای رسیدن به موفقیت، تلاش بکنند. بعد از این که کودکتان کار محوله را به انجام رساند، اجازه دهید پول تو جیبی خود را از روی لیست درست شده، دریافت بکند.
مسدولیت‌پذیری مالی کودکان
وظایفی که به فرزند خود می‌سپارید باید با سن او تناسب داشته باشد.
به کودکان بیاموزید که بعضی کارها بایستی به صورت وظیفه و بعضی دیگر بایستی برای کسب پول صورت گیرد. همچنین به آن‌ها یاد بدهید که برای کسب درآمد بیشتر می‌توانند کار اضافی داشته باشند. وقتی نوجوان یا کودک شما برای فعالیت یا مورد خاصی نیاز به پول دارد اجازه بدهید با انجام کار خاصی مثل تمیز کردن باغچه یا شستشوی ماشین آن را به دست بیاورد.
هزینه‌ها را به کودکان نشان بدهید
وقتی کودک به بلوغ رسید و پول تو جیبی او افزایش یافت از او بخواهید تا از پول خرد برای خرید بعضی چیزها استفاده کند. این کار، مواردی چون قرار ملاقات با کسی، خرید فیلم و سی‌دی و سایر سرگرمی‌ها را شامل می‌شود. کودکانی که دنبال تفریحات بیشتر هستند بایستی پول بیشتری هم پرداخت کنند. مثلا اگر فرزند یازده‌ساله‌مان، از ما تقاضای خرید یک جفت کفش تنیس مارکدار کرد که بهای آن دویست هزار تومان باشد، به او پیشنهاد می‌کنیم که هفتاد هزار تومان آن را پرداخت می‌کنیم اما چون می‌‌خواهد کفش مارکدار بخرد پس لازم است بقیه آن را خودش تامین بکند.
وقتی کودک به بلوغ رسید و پول تو جیبی او افزایش یافت از او بخواهید تا از پول خرد برای خرید بعضی چیزها استفاده کند.
لذا برای تامین بقیه پول مجبور شود کار کند و زحمت بکشد. با این کار آن‌ها به خود افتخار خواهند کرد و احساس خوبی نسبت به خود خواهند داشت. قدر آن را می‌دانند و از چیزی که با تلاش به دست آوردند به‌خوبی مراقبت خواهند کرد. همچنین آن را از آن خود می‌دانند و مالکیت خاصی نسبت به آن احساس می‌کنند.
شیوه خرید اقتصادی را به کودکان یاد بدهید
کودکان خود را وادار کنید تا قیمت کالاها را با یکدیگر مقایسه کنند. ببینند که مثلا کدام بسته‌بندی ارزش بیشتری دارد. به آن‌ها دلیل انتخاب بعضی محصولات را بگویید. با رفتن به کتابخانه و خواندن روزنامه‌های قدیمی در مورد تورم توضیحاتی به آن‌ها بدهید. این کار برای کودکان، سرگرم‌کننده خواهد بود. آن‌ها به خاطر خواهند آورد که قبلا برای خرید کلی نان، مقدار کمی پول پرداخت می‌کردند اما الان پول بیشتری پرداخت می‌کنند.
با درک این آموزش‌ها، فرزند شما با اطلاعی که از قیمت‌ها دارد حاضر نخواهند شد بابت خرید یک جفت کفش دویست هزار تومان پول بپردازد. بلکه راه‌های به‌صرفه‌تری خواهد یافت. به طور مثال از یک حراجی معتبر، خرید خواهد کرد. او با این رفتار، نشان می‌دهد که راه خرید اقتصادی را به‌خوبی یاد گرفته است و خصوصا خوب می‌داند که با پول چه رفتاری باید داشته باشد.
شیوه صرف پول برای منزل را به کودکان یاد بدهید
به کودکان خود نحوه تخصیص پول به مواردی چون خرید غذا، لباس، تعمیرات تاسیسات خانه، هزینه‌های اتومبیل و غیره را یاد بدهید. در مورد قبوض آب، برق، گاز و تلفن به آن‌ها توضیح دهید تا بدانند که استفاده از آن‌ها هزینه‌بر است. در این صورت دیگر تلویزیون را بی‌مورد روشن نخواهند گذاشت و صرفه‌جویی را خواهند آموخت. سعی نکنید تا کودکان را از درگیر شدن با این موارد به دور نگه دارید بلکه هر یک از آن‌ها را در این امور دخالت دهید.
اجازه بدهید صورت حساب ماهانه خانه را حساب کرده و پولی بابت آن تخصیص بدهند. در پایان ماه دوباره آن‌ها را محاسبه کنند و ببینند که آیا برآوردشان برای هزینه‌ها تا چه حد دقیق بوده است. این کار هم تصویر دقیق‌تری از هزینه‌ها به آن‌ها می‌دهد و هم قدرت مدیریت پول و هزینه و محاسبات مسائل مالی را در آن‌ها تقویت می‌کند.
شیوه پس‌انداز پول را به کودکان یاد بدهید
بسیاری از کودکان تا سن ده‌سالگی معنای پس‌انداز پول را درک می‌کنند. کودکان، موجوداتی هستند که در صرف پول معمولا بی‌پروا عمل می‌کنند و تمایل دارند بر اساس امیال لحظه‌ای خود اقدام کنند. به تعویق انداختن لذت‌ها یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که باید کودکان در سنین پایین بیاموزند. برای این منظور بهتر است که کارهای سخت‌تر مثل انجام تکالیف یا تمیز کردن اتاقشان را قبل از تماشای تلویزیون انجام دهند.
مسدولیت‌پذیری مالی کودکان
پول نقد تنها پاداشی نیست که می‌توانید برای کودکان در نظر بگیرید.
آن‌ها را تشویق کنید تا درصدی از پول خود را پس‌انداز کنند. بعضی از والدین، پس‌انداز بچه‌ها را با یکدیگر مقایسه می‌کنند. در سنین کمتر بهتر است کودکان از قلک برای پس‌انداز استفاده کنند اما در سنین بالاتر از طریق حساب بانکی. در این سنین شیوه پس‌انداز جاری را به کودکان یاد بدهید. بسیاری کودکان شانزده ساله آمادگی افتتاح حساب جاری محدود و یا کارت اعتباری محدود را دارند. نحوه استفاده از این ابزارها را به آن‌ها یاد داده و به آن‌ها یاد بدهید که چطور این ابزارها را در کنترل خود داشته باشند.
برای کودکان خود، اهداف مالی تعیین کنید
برنامه‌های خود را برای پرداخت شهریه دانشگاه برای آن‌ها توضیح دهید. دانشگاه‌های دولتی و آزاد و غیرانتفاعی را به آن‌ها معرفی کنید و شهریه‌ها و سایر هزینه‌های تحصیلی دانشگاه‌ها را توضیح دهید. بگذارید هزینه‌های تحصیل و زندگی را خودشان محاسبه کنند.
بگذارید پول موردنیاز خود را خودشان در بیاورند. بهترین زمان تعلیم شیوه پول درآوردن به کودکان زمانی است که آن‌ها به‌اندازه کافی بزرگ شده باشند. بگذارید کاری را که خطری برایشان ندارد و در محیطی دوستانه و مطلوب صورت میگیرد، آن‌ها برای خود پیدا کنند. داشتن کار و درآمد مستقل، عزت نفس فرد را افزایش داده و نوعی سرگرمی نیز به حساب می‌آید.
بیش از اندازه بر ارزش پول تاکید نکنید
کودکان، نیاز دارند تا ارزش پول را به‌درستی درک کنند. کودکان نیاز دارند تا نحوه کسب درآمد و مدیریت آن را بدانند.
این موارد را به آن‌ها یاد داده اما سعی نکنید تا از پول برای آن‌ها بت درست کنید. سعی کنید این حقیقت را به آن‌ها منتقل کنید که پول در نهایت یک وسیله است و نه هدف. پول ابزاری است که ما برای بالا بردن کیفیت مادی و معنوی زندگی خود باید به بهترین نحو از آن استفاده کنیم.
