گروه اجتماعی صراط: بعد از وقوع دو زلزله 5/2 و 4/2 ریشتری در تهران مردم سراسیمه به خیابان‌ها ریختند و با عدم وجود برنامه‌ای که برای آنها پناهی ایجاد کند، روبرو شدند، تاجایی که ناچار شدند شب را در خیابان یا خودروهایشان به صبح برسانند.
انتشار نقشه مناطق امن با رنگ‌های شاد و انیمیشن‌های جذاب از سوی شهرداری/نقشه امن یا نقاشی مهدکودکی
پس از عیان شدن نواقص و مشکلات برای مدیریت زلزله زدگان و اسکان آن ها، نقشه‌ای در صفحه‌های مختلف فضای مجازی قرار داده شد که بیانگر نقاط امن زلزله در تهران بود. نقشه‌هایی که با رنگ‌های شاد و انیمیشن‌های جذاب بیشتر برای آرام کردن کودکان مناسب بود، کما اینکه فریبرز ناطقی‌الهی، رئیس پژوهشکده مهندسی سازه از انتشار این نقشه‌ها اظهار و شرمندگی کرده و گفته است: «چنین نقشه‌ای بیشتر به نقاشی‌های مهدکودکی شباهت دارد».
البته شهرداری تهران نیز نقشه‌ای را در روزهای اخیر تحت عنوان «مراکز تخلیه امن اضطراری تهران» در سایت خود قرار داده که براساس مناطق ۲۲ گانه تهران طراحی و منتشرشده که هر منطقه نیز به چندین نقشه بر اساس ناحیه تقسیم شده و شهردار تهران نیز در حاشیه برگزاری نشست ستاد مدیریت بحران شهر تهران از تهیه نقشه تخلیه امن اضطراری تهران ازسوی شهرداری خبر داده است.
نواقص موجود در نقشه های شهرداری برای نقاط امن، ما را بر آن داشت که به صورت میدانی و از نزدیک به بررسی وضعیت نقاط امن و اقدامات و تمهیدات صورت گرفته برای حفاظت و پناه دادن به زلزله زدگان بپردازیم.
در همین راستا برای تهیه گزارش منطقه هشت تهران را انتخاب کرده و با در دست داشتن نقشه این منطقه به نقاط امن معرفی‌شده، رفته و از میادین 49، 50، 51، 52 تا 62 و برخی از مدارس تعیین شده بازدید کردم اما این مراکز و مناطق به تنها مورد و چیزی که شبیه نبودند، مراکز تخلیه امن اضطراری تهران بود.
نقشه هایی که تنها بر روی کاغذ امن هستند/ جای خالی کانکس های دپوی مواد اولیه و اضطراری در مناطق امن
در بازدید از این مراکز اولین مواردی که به چشم می خورد این بود که این مراکز فاقد هر گونه امکانات لازم برای اسکان موقت و یا حتی راهنمای اقدامات صحیح در هنگام بروز زلزله بودند، این در حالی است که انتظار می‌رفت در نقاط امن حداقل یک کانکس حاوی دارو، کمکهای اولیه، مواد حیاتی مورد نیاز برای مواقع اضطرار و تعدادی چادر وجود داشته باشد، از سوی دیگر وجود درختان متعدد که به نظر می‌رسید بدنه آنها از استحکام لازم برخوردار نیست، بیشتر حس ناامنی را ایجاد می‌کرد.
وضعیت این مناطق نشان می داد که مناطق امن اضطراری تنها بر روی نقشه ها امن هستند، زیرا بر اساس اصول اولیه مدیریت بحران، امکانات پیش از وقوع احتمال زلزله باید در مناطق مختلف توزیع و در نقاطی نزدیک به مناطق امن دپو و نگهداری شوند، اما متأسفانه با وجود آنکه تهران در شرایط کنونی در معرض بروز زلزله است لیکن هیچ برنامه ریزی در این حوزه صورت نگرفته است.
بی اطلاعی مردم منطقه نارمک از وجود مناطق امن و اضطراری/تعجب مردم؛ واقعا اینجا نقطه امن زلزله ست
در ادامه با وجود مشاهده وضعیت ناامید کننده مناطق از تعدادی از افرادی که بر نیمکت‌های فضای سبز این میادین تکیه زده بودند، در مورد دلیل امن بودن این اماکن پرسیدم، اما با جملاتی حاکی از تعجب و سوال روبرو شدم، واقعا اینجا نقطه امن زلزله ست؟! نمی‌دانستم، چرا امن است؟! و در این میان برخی اظهارنظرها تامل‌برانگیز و حاکی از عدم اطلاع‌رسانی شهرداری‌ها در این مورد بود، ما همینجا زندگی می‌کنیم، اما شب زلزله به جاجرود رفتیم، ما هم دماوند رفته بودیم ولی ظاهرا اطراف خانه امن‌تر از مسیری بود که ناچار طی کردیم!
برای لحظاتی این پرسش در ذهنم ایجاد شد که اصلا نقاط امن زلزله به چه معناست.
طبق تعریف ارائه شده از سوی مدیریت بحران شهر تهران مراکز تخلیه امن اضطراری، فضاهای باز یا سرپوشیده‌ای هستند که دارای ویژگی امنیت و استحکام باشند، اما در مناطق معرفی شده نه امنیتی دیده شده و نه استحکام به چشم می خورد، در عوض برای اسکان مردم مناطقی با درختانی تنومند و سر به فلک کشیده در نظر گرفته شده که سقوط هر کدام از آن ها خسارات بسیاری را به دنبال دارد.
معاون پارلمانی شهردار تهران: تعیین نقاط امن زلزله بر مبنای اصول علمی امکانپذیر نیست/ معرفی نقاطق امن برای مدیریت جمعیت و ازدحام مردم است
داریوش قنبری معاون پارلمانی شهردار تهران در گفت و گو با خبرگزاری خانه ملت گفت: «بر اساس اظهارنظر کارشناسان به لحاظ علمی تعیین نقاط امن زلزله در شهر امکانپذیر نیست، البته می‌توان مشخص کرد برخی مناطق که روی گسل قرار دارند، آسیب‌پذیری بیشتری داشته و برخی مناطق که فاصله بیشتری از گسل‌ها دارند از ضریب امنیت بیشتری برخوردار هستند.
معاون پارلمانی شهردار تهران ادامه داد: پیش‌بینی‌هایی در ارتباط با مدیریت بحران صورت گرفته است، کمااینکه در روزهای اخیر نیز از یکسری نقاط نام برده شده به منظور اینکه اگر اتفاقی افتاد و مردم خواستند از خانه‌هایشان خارج شوند، به این مناطق برند تا تجمع نامنظم باعث انسداد خیابان‌ها نشود، بنابراین در همان محله زندگی آنها یک سری نقاط همچون فضاهای سبز، پارک ها، اماکن ورزشی و... به عنوان نقاط امن مشخص شده است تا ازدحام احتمالی باعث بسته شدن مسیرها نشود و روند امدادرسانی را با مشکل مواجه نسازد.
وی یادآورشد: دو زلزله اخیر نشان داد در زمان وقوع حوادث غیر مترقبه تعداد زیادی از مردم با خودروهایشان از خانه خارج می شوند که این امر باعث ایجاد ترافیک سنگین در معابر می شود، بنابراین اگر در این شرایط حادثه‌ای اتفاق بیفتد، تلفاتی را به دنبال دارد، چراکه امدادرسانی را با مشکل روبرو می‌کند.
قنبری در مورد نقاط امن تهران افزود: در تهران به غیر از فضای سبز نمی‌توان جای دیگری را در نظر گرفت، اما درب سایر اماکنی هم که دارای فضای سبز بوده باید به روی مردم گشوده شود و در این مورد با مراکز مربوطه هماهنگی لازم صورت گرفته است.»
عضو شورای شهر تهران: نقاط امنی برای زلزله تعیین نشده است
حسن رسولی عضو شورای شهر تهران نیز در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت گفت: «وقوع تعدادی زلزله در تهران و سایرنقاط کشور بحث این پدیده طبیعی را از حاشیه به متن افکار عمومی آورده است، بنابراین باید از رسانه‌ها بخواهیم که به لحاظ علمی و فنی، اطلاعات موثق را به جامعه منتقل کنند، تا اخبار منتشرشده باعث گمراهی مردم و احیانا سوءاستفاده احتمالی افراد سودجو نشود.
عضو شورای شهر تهران در مورد تعیین نقاط امن روی نقشه ادامه داد: به عنوان عضوی از شورا که در تمام جلسات این شورا حضور داشته‌ام، تاکنون واژه‌ای تحت عنوان نقاط امن زلزله نشنیده‌ام.»
نقاط امنی برای زلزله در تهران نمی‌توان مشخص کرد
مسعود رضایی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت، گفت:« معمولا برای تهران نمی‌توان نقاط امنی را پیش‌بینی کرد که ظرفیت ساماندهی جمعیت تهران را داشته باشد و نمی‌توان اماکنی را حتی برای اسکان موقت دوازده میلیون نفر نیز در نظر گرفت.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، ادامه داد: ما باید به شهروندان آموزش دهیم که در زمان وقوع بحران با حرکت غیرعلمی به ویژه در کوچه‌های تنگ تهران باعث انسداد مسیرها نشوند تا دستگاه‌های مربوطه به موقع بتوانند به ارائه خدمات بپردازند.»
مدارس فرسوده مأمن مردم مضطر و زلزله زده پایتخت/ وقتی که مردم در زلزله از چاله به چاه می افتند
این مسئله بسیار جای تأمل و فکر دارد، زیرا با وجود اختصاص اعتبارات و اظهارات مسئولان، پایتخت کشور جزو محروم‌ترین‌های فضای های آموزشی کشور به شمار می آید. مساله ایمنی فضاهای آموزشی از مهم‌ترین دغدغه‌های جدی آموزش و پرورش است، اما با تمام تلاش هایی که در چند سال اخیر در این زمینه انجام شده است، ۳۰درصد ساختمان‌های مدارس که حدود۱۰ هزار کلاس درس را شامل می‌شود، فرسوده بوده و به تخریب و نوسازی نیاز دارد.
قنبری: مردم فضای امن خانه را به مدارس ترجیح می‌دهند
قنبری در رابطه با انتشار خبری مبنی بر آماده باش برخی مدارس برای اسکان موقت شهروندان تهرانی در موقع بروز بحران تاکید کرد: اگر مدارس از فضای سبز وسیع برخوردار باشند، در این طرح مشارکت می‌کنند، هر چند افرادی که بخواهند به مدارس پناه ببرند در همان خانه خود می‌مانند، اما اگر مشکل اسکان ایجاد شود، از این فضاها قطعا استفاده خواهد شد.
تدابیر متولیان آموزش جهت اطلاع‌رسانی برای مواقع اضطرار/ آموزش حلقه مفقوده برای مدیریت بحران زلزله
با نگاهی مختصر به نقشه‌های تهیه‌شده می‌توان دریافت که مکان‌های سرپوشیده که به گفته این نقشه از نظر سازه‌ای از استحکام کافی در برابر زلزله برخوردار هستند، همچون مدارس، مساجد، حسینه‌ها و ... و همچنین برخی فضاهای باز مانند پارک‌ها و بوستان‌ها در هر منطقه به عنوان مراکز تخلیه امن اضطراری معرفی شده‌اند. اما نکته قابل توجه این است که این نقشه‌ها اطلاعات بیشتری را در اختیار شهروندان نمی‌گذارند و حتی مسیر‌های کوتاه، عریض و امن در مسیر این مراکز مشخص نشده و شناسایی آنها را به خود شهروندان واگذار کرده است.
یکی دیگر از مسائل بسیار مهم و حساس در بحث مدیریت پس از زلزله در تهران، استفاده از سوله های مدیریت بحران و انتقال مصدومان و مردم به این سوله ها است که طبق بررسی های صورت گرفته از مرکز شهر به پایین سوله و مراکز سرپوشیده مدیریت بحران به ندرت وجود ندارد و این میزان تکافوی جمعیت کثیر و گسترده مردم را نمی دهد، از سوی دیگر 80 درصد مدارس هم مقاوم به زلزله نبوده و از فضای کافی برای حتی اسکان موقت شهروندان تهرانی نیز برخوردار نیستند.
شهرداری تدابیری برای ارائه خدمات در ورودی‌های شهر اندیشیده است
قنبری با اشاره به اقدامات کوتاه‌مدت شهرداری تهران برای مدیریت بحران اظهار کرد: «در این مورد برای مدیریت بحران در ارتباط با نحوه کمک‌رسانی و چگونگی اعطای کمک به مناطق مختلف تهران، تدابیر لازم در شهرداری اندیشیده شده و تمام توان این سازمان به کار گرفته شده است.
وی یادآورشد: شهرداری تهران تدابیری برای ارائه خدمات در نقاط امن و ورودی‌های شهر اندیشیده است، که در پی آن مراکزی در جهت دپوی امکانات درنظر گرفته شده تا در صورت وقوع زلزله، کمکهای سایر استان‌ها به این اماکن انتقال یابد و نحوه امدادرسانی به نقاط مختلف پایتخت مدیریت شود که از همین الان مشخص شده است.»
شهرداری مسئول راهبری کلان عملیات مدیریت بحران در تهران است
رسولی یادآورشد: راهبری کلان عملیات در تهران برخلاف 30 استان دیگر کشور برعهده شهردار، و ستاد بحران است، که کارگروه های آن فعال بوده و با هدایت و مدیریت ستاد بحران در مواقع بروز حوادث طبیعی که زندگی عادی شهروندان را مختل کند، تصمیماتی را اتخاذ خواهند کرد.
این عضو شورای شهر تهران تصریح کرد: یکی از اصلی‌ترین محورهای دارای اولویت مجموعه جوامعی که در حوزه مدیریت شهری در حال فعالیت هستند تامین ایمنی به ویژه افزایش سطح آمادگی عمومی در مواجهه با حوادث احتمالی همچون زلزله است.»
کارشناسان باید دائما علل بروز حوادث طبیعی را برای مردم تشریح کنند
مسعود رضایی در گفت و گو با خبرگزاری خانه ملت، با تاکید بر اینکه ارائه راهکار برای زلزله علمی و عمیق بوده و باید موارد مربوط بدان را با ظرافت بیان کرد، گفت:« ما باید در این شرایط دو نوع موضوع را در نظر بگیریم یکی افرادی که به طور مستقیم با زلزله ارتباط دارند، سپس سازمان‌هایی که باید همیشه برای مدیریت بحران آمادگی داشته باشند.
وی افزود:همان‌طور که در شرح وظایف این سازمانها نیز آمده است، باید هر لحظه آماده رویارویی با مشکل را داشته باشند و تنها در مواقع بروز بحران به دنبال اتخاذ تصمیم نباشند.
فضای مجازی موفق‌تر از مدیران/ متولیان مدیریت بحران هیچ تصور صحیحی از مواقع اضطراری ندارند
نتیجه این گزارش نشان می‌دهد که همچنان مسئولان اجرایی درمان را بر پیشگیری اولویت داده و در اطلاع‌رسانی نیز یک گام عقب‌تر از فضای مجازی حرکت می‌کنند، گویا که این فضای غیرواقعی تحت کنترل غیرمتخصصان، باید نقشه راه آنها را ترسیم کند. همچنین نحوه برنامه‌ریزی مسئولان مربوطه در شهرداری و ستاد مدیریت بحران بیانگر این است که آنها هیچ تصور صحیحی از بحران و مواقع اضطرار ندارند و در پی آن هیچ برنامه‌ریزی دقیقی برای مقابله با بحران ندارند، که در این مورد سوءمدیریت در ساماندهی زلزله‌زدگان کرمانشاه مصداقی بر این ادعاست.
مسئولان باید بعد از مشاهده وضعیت سرپل ذهاب و مشکلاتی که به نوعی به دلیل غافلگیری آنها ایجاد شد، بعد از وقوع دو زلزله پی در پی در کلان شهر تهران به سرعت تدابیری اتخاذ می‌کردند، چراکه تخصیص امکانات محدود بدون داشتن نقشه راه و برنامه‌ریزی‌های دقیق، پاسخگوی نیاز شهری با حدود دوازده میلیون نفر جمعیت نخواهد بود، بنابراین برای مقابله با هر گونه خلاء احتمالی و کاهش عمق خسارات ناشی از بروز هر گونه حادثه غیرمترقبه باید هر کدام از دستگاه‌ها با اختصاص بودجه‌ای هر چند محدود در جهت تامین امکانات مورد نیاز شهروندان در شرایط اضطرار مشارکت کنند و تنها به این جمله اکتفا نکنند که اعتبارات دولت به منظور تامین نیاز این بخش محدود است.
گزارش از مرضیه جلیلی
