به گزارش تسنیم، «مجتبی فراورده» کارگردان و تهیه‌کننده سینما مدتی است در تدارک ساخت فیلمی سینمایی با محوریت امام حسین(ع) و با عنوان «ثارالله» است. وی برای ساخت این فیلم با نهادها و مراکز فرهنگی و قرآنی مختلف کشور ارتباط گرفت، اما در این بین مجموعه‌های فرهنگی همکاری و همراهی لازم را برای ساخت این فیلم نشان ندادند و بنا به دلایلی ساخت این فیلم متوقف شد. به همین بهانه ضمن دعوت از این کارگردان و تهیه‌کننده سینما با وی به گفت‌وگو نشستیم.
ساخت فیلم «ثارالله» عهدی بین ما و امام حسین(ع) است
در حال حاضر پروژه فیلم سینمایی «ثارالله» در چه مرحله‌ای است؟
فراورده: فیلمنامه و پیش تولید فیلم به اتمام رسیده است. ایده و اقدام برای تولید این فیلم به سال‌ها قبل باز می‌گردد، اما سال 88 آغاز مجددی بر انجام این عهد بود. زمانی که برای نمایش فیلم ملک سلیمان(ع) خدمت رهبر انقلاب رسیدیم، پس از نمایش فیلم و اظهار لطف و محبت ایشان نسبت به ساخت فیلم ملک سلیمان(ع) فرمودند چرا فیلم امام حسین(ع) را نساختید، عرض کردیم عده‌ای مانع شدند و نگذاشتند این فیلم ساخته شود، اگر بدانیم که رضای قلبی شما در این است که فیلم امام حسین(ع) ساخته شود خودمان را به آب و آتش می‌زنیم این فیلم را بسازیم، ایشان گفتند نه تنها خودتان را به آب و آتش بزنید، بلکه بروید از زیر سنگ هم شده این کار را انجام بدهید. بنابراین تصمیم گرفتیم ساخت فیلم را آغاز کنیم.
دولت‌ها در جمهوری اسلامی در هر دوره و با هر تفکر خاص سیاسی وظیفه دارند در جهت اشاعه اهداف اهل بیت و انقلاب اسلامی سرمایه‌گذاری کنند، بودجه فرهنگی کشور برای ده‌ها سازمان عریض و طویل فرهنگی بالغ بر 6 هزار میلیارد تومان در سال است و این جدا از بودجه‌هایی است که شهرداری‌ها و بخش‌های فرهنگی دیگر سازمان‌های غیردولتی در کشور هزینه می‌کنند. این 6 هزار میلیارد تومان در چه اموری هزینه می‌شود که در حوزه فرهنگی از داشته‌های ناب و نجات بخش فرهنگ دینی و انقلابی هر روز بیش از گذشته خالی و خالی‌تر می‌شویم، لذا به دلیل بی‌تفاوتی مراکز فرهنگی بنا را بر این گذاشتیم از امکانات بخش خصوصی و محبان اهل‌بیت(ع) استفاده کنیم. این فیلم (ثارالله) یک عهدی بین ما و امام حسین(ع) است و این عهد به زعم ما باید انجام شود. اگر قضای الهی بر این مقدر شده باشد که ما این فیلم را بسازیم که این توفیق و نعمت خدا را شکر می‌‌کنیم، اما اگر قضای الهی بین ما و آرزوهایمان فاصله انداخته باشد، باز هم صادقانه در این مسیر قدم برمی‌داریم و مطمئن هستم که این حرکت نزد خداوند بی‌اجر نخواهد ماند.
برای ساخت این فیلم با چه نهادها و سازمان‌هایی رایزنی کردید؟
فراورده: ما برای ساخت این فیلم با بسیاری از مراکز فرهنگی، هنری و قرآنی کشور رایزنی کردیم و در ابتدا بسیاری از این طرح استقبال و حتی اعلام آمادگی برای تأمین بخشی از هزینه‌های فیلم را کردند. با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وارد گفت‌وگو شدیم و آنان نیز اساتیدی همچون دکتر رجبی‌دوانی، محمدرضا سنگری، حجت‌الاسلام ثمری، حشمت‌الله قنبری و ... را معرفی کردند تا فیلمنامه توسط این بزرگان مورد مطالعه قرار گیرد. آنان ضمن بیان نظرات خود، در نهایت فیلمنامه را تأیید کردند. علاوه بر اساتید و اندیشمندان ایرانی، فیلمنامه را برای علمای بزرگ و صاحب نظر بحرین، لبنان، عراق و چند کشور دیگر نیز ارسال کردیم تا از نظرات آنان نیز استفاده کنیم و حتی در این زمینه نشست‌های تخصصی مختلفی را در داخل و خارج از کشور برگزار کردیم، علت این کار این بود که می‌خواستیم به یک نگاه جامع برسیم و پس از طی این مراحل، پیش تولید فیلم را آغاز شد.
تهیۀ لباس و لوازم صحنه، امکانات فنی، انتخاب بازیگر، تست گریم و همه کارها انجام شد و قرار بود بیست و پنجم بهمن ماه 1393 کار فیلمبرداری را آغاز کنیم که در این مسیر، معضلات اقتصادی پیش آمد و برای سرمایه‌گذاران فیلم مشکلاتی را ایجاد کردند. نه خود پاپیش گذاشتند و نه گذاشتند دیگران به وظیفه‌شان عمل کنند، در واقع مسئولان و مدیرانی که با شعار حبّ اهل بیت و امام حسین و حرکت در مسیر انقلاب اسلامی بر سرکار می‌آیند، ترجیح می‌دهند به هر مقوله‌ای بپردازند جز اهداف اهل‌بیت و انقلاب اسلامی. با توجه به این مشکلات ساخت فیلم متوقف شد؛ چراکه اگر کار را ادامه می‌دادیم به جهت هزینه‌های زیاد ممکن بود مشکلات بیشتر شود، لذا کار را در آن مرحله متوقف کردیم و همچنان به دنبال تهیۀ سرمایه لازم برای ساخت فیلم «ثارالله» هستیم.
نباید امام حسین(ع) را در تاریخ و سال 61 هجری محصور کرد
چه شد که این اتفاقات و مشکلات پیش آمد؟ آیا نمی‌خواهید بیشتر در این باره توضیح دهید؟
فراورده: مجموعۀ افراد و عواملی وجود دارند که نمی‌خواهند در مورد امام حسین(ع) فیلم ساخته شود، میگویند در مورد امام حسین(ع) فیلم بسازید، اما فیلمی باشد که به کسی بر نخورد. آن چیزی که ما از امام حسین(ع) در این فیلم می‌خواستیم به تصویر بکشیم، طبعاً یک بخشی از آن متفاوت از آن چیزی بود که تاکنون شنیده‌ایم، ما در این فیلم نمی‌خواستیم کار عجیب و غریبی انجام دهیم، بلکه درصدد نگاه به ماجرای امام حسین(ع) از زاویه‌ای دیگر بودیم، نگاهی که متأسفانه تاکنون مغفول مانده است.
ما مخالف محصور کردن امام حسین(ع) و کربلا در چنبرۀ تاریخ و سال 61 هجری هستیم، امام حسین(ع) برای امروز و فردای ماست. در دیداری که با آیت‌الله جوادی آملی داشتیم، ایشان به نکتۀ مهمی اشاره کردند و گفتند حضرت موسی(ع) برای امروز ما انسان‌هاست. حال وقتی که کلام موسی(ع) برای امروز است، بی‌تردید وجود مقدس امام حسین(ع) و حرکت عظیم ایشان اولی‌تر از بیان حرکت حضرت موسی(ع)، برای امروز مثمرثمر خواهد بود.
عموم ما امام حسین(ع) را مدام در قالب کوفه محصور می‌‌کنیم، مدام می‌گوییم عده‌ای ایشان را دعوت کردند و بعد نامردی کردند. این درست است، اما این ظاهر تاریخ است، چرا به برنامه‌های الهی و آیاتی که خداوند در حرکت عظیم امام حسین(ع) قرار داده بی‌اعنتا هستیم؟ چرا باید خودمان را در ظاهر تاریخ محصور کنیم و قدم از قدم بر نداریم. امام حسین(ع) کسی است که قبل از خلقت آدم، قبل از این که قلم بر لوح بنویسد، اراده خداوند بر این قرار می‌گیرد و چنین نوشته می‌شود: «قتل حسین ابن علی(ع)»، کسی که خدا تمام انبیای الهی را به بهانه‌های مختلف در سرزمینی که این شخص به شهادت می‌رسد می‌آورد و به وسیلۀ جبرئیل(ع) روضه امام حسین(ع) را برایشان می‌خواند، زمینی که هنوز پیکر مبارک امام حسین(ع) در آن قرار نگرفته است، این زمین، زمینِ رفعت است، زمینی است که انسان با قرار گرفتن در آن رشد داده می‌شود. آیا انصاف است حرکت عظیم امام حسین(ع) را در حلقه محدود و بسته تاریخ قرار دهیم؟!
جریان امام حسین(ع) بسیار عظیم‌تر و کارسازتر از آن چیزی است که تصورش را می‌‌کنیم، اثرگذاری امام(ع) را در این چند سال اخیر داریم به وضوح می‌بینیم، جریان اربعین را چه کسی به راه انداخت؟ مگر اربعین حسینی را ما ایجاد کردیم؟ این 27، 28 میلیون جمعیت را چه کسی به سمت کربلا، این سرزمین نور می‌کشاند؟ مگر غیر از این است که یک اراده الهی وجود دارد؟ در انجیل آیه‌ای است که در مورد بازگشت حضرت مسیح(ع) صحبت می‌کند، می‌‌گوید «زمانی مسیح(ع) دوباره باز خواهد گشت که مردم عالم در عزای فردی بزرگ بر سر و سینه می‌زنند»، شما به من بگویید جز امام حسین (ع) چه کسی است که اهل عالم برایش به سر و سینه می‌زنند؟ به خدا قسم که انصاف نیست که امام حسین(ع) را در یک برهه تاریخی و در سال 60 و 61 هجری خلاصه کنیم. اگر ما در ساخت این فیلم بخواهیم اینگونه نگاه کنیم که مطلوب و شایسته نیست، همه دنبال این هستند که یک کار راحت و بی‌دغدغه و بی دردسر انجام دهند، اما ما این سختی را به جان خریدیم و در این مسیر قدم برداشتیم.
برای درک بهتر موضوع مثالی می‌زنم؛ وقتی شهید مطهری به شهادت رسید، امام خمینی(ره) دربارۀ ایشان از تعبیر «پارۀ تن من» استفاده کرد. رهبر انقلاب هم همگان را همیشه به مطالعه و بررسی اندیشه‌های شهید مطهری و بهره‌گیری از آن فرا می‌خوانند. چرا امروز افکار شهید مطهری را از بین برده‌ایم؟ چرا داریم تمام آن چیزی که شهید مطهری سال‌های سال از عمر شریفش با آن مقابله کرد، بار دیگر زنده و دوباره بازسازی می‌‌کنیم؟ چرا همه چیز عاشورا را در دختری به نام رقیه و عروسی حضرت قاسم خلاصه کردیم؟ چرا به خطبه‌های امام سجاد(ع)، کلام امام باقر(ع)، خطبه‌های ارزشمند حضرت زینب(س)، خطبه‌های فاطمه بنت الحسین(ع) و... بی‌اعتنا هستیم. چرا از این همه گنج عظیم که با ده‌ها سند مستند در اختیارمان هست و مفاهیم بلند آن انسان را می‌سازد، سخنی به میان نمی‌آوریم.
عده‌ای نمی‌خواهند به مفاهیم والای حسینی پرداخته شود
مشکل این است که عده‌ای نمی‌خواهند ما به مفاهیم والایی که از امام حسین(ع) برایمان به یادگار مانده است بپردازیم. در عاشورا چه اتفاقی افتاد؟ یک شخصیت بزرگواری آمدند و در مقابل یک سپاه ظالم به شهادت رسیدند. خون امام حسین(ع) چه ثمره‌ای داشت؟ پس از شهادت امام حسین(ع) بنی‌امیه به حکمرانی خود ادامه داد و پس از بنی‌امیه، بنی‌عباس بر سرکار آمدند و سال‌ها حکمرانی کردند و تمامی امامان شیعه در دوران حکمرانی بنی‌امیه و بنی‌عباس به شهادت رسیدند و امام دوازدهم ما هم که همچنان در غیبت به سر می‌برند.
اگر از منظر صرفاً تاریخی به واقعه عاشورا بنگریم پس خون امام حسین(ع) چه حاصلی داشت؟ لذا با این مقدمه نتیجه می‌گیریم حاصل این خون برای سال 61 هجری و آن نقطه و مقطع تاریخی نیست، حاصل این خون برای امروز و فردای ماست، حاصل این خون موتور محرکه پاک طینتان عالم در آخرالزمان برای رسیدن به ظهور است، حاصل این خون رجعت و بازگشت دوباره امام حسین(ع) است و عده‌ای نمی‌خواهند به این وجوه امام بپردازیم. به ما میگویند به وجه انسانی امام بپردازید، مگر ما ـ نعوذ بالله ـ به وجه دیگری میپردازیم؟! اگر بنا باشد فقط به وجوه انسانی حسین بن علی(ع) بپردازیم انسان‌های خوب و کسانی که انسانیت را شکل و معنا دادند در طول تاریخ بسیار بودند. آنچه امام حسین(ع) را با دارا بودن قله‌هایی رفیع از وجوه انسانی از دیگر خوبان عالم متمایز می‌کند، وجه امامت و ولایت ایشان بر عالم است.
پس شما در فیلمنامه ممکن است موضوعاتی را آورده باشید که از وجوهات انسانی قابل پذیرش برای جهانِ فعلی خارج باشد، درست است؟
فراورده: اینطور نیست؛ تماماً قابل پذیرش است. ما امامی را معرفی کردیم که خدا و اهل بیت معرفی کردند و فطرت پاک طینتان پذیرای آن خواهد بود و قطعاً به مذاق جبهه کفر و شرک و الحاد و نفاق خوش نخواهد آمد. خدا می‌فرماید یا رسول‌الله! شما بشیر و نذیر هستید، شما بگویید و اینقدر هم خودتان را به زحمت نیاندازید، اهل ایمان دریافت می‌کنند، اتفاقاً تمام حرف ما نیز همین است، چرا به جای خدا تصمیم می‌گیریم؟ خدا امامش را همینطور معرفی کرده است، اصلاً خدا خودش را چطور معرفی می‌کند؟ «قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا» چرا خدا این طوری سخن می‌‌گوید؟ چرا خدا به ما می‌‌گوید بروید و ببینید؛ آیا در زمین نمی‌گردید؟ چرا قرآن ما را در مقابل پرسش‌های بی‌شمار قرار می‌دهد؟ برای اینکه خالق ما می‌داند چه کسی را خلق کرده است، خدا چیزی در انسان نهاده است به نام فطرت، این فطرت است که برای انسان راهگشا است. چرا امام حسین(ع) جمله یا رفتار و حرکتی از خودشان بروز می‌دهند که در آن مقطع تاریخی 70، 80 نفر بیشتر فهم نمی‌کنند؟
من
کارم این است که بروم دنبال یک موضوع تحقیق کنم، پیش بزرگان دین و تاریخ و
معرفت بروم و از آنها کسب فیض کنم، نگاهی که در این فیلم مدنظر داشتیم
مورد تأیید بزرگان تاریخ و معرفتی بود که به دیدارشان رفتیم.
ما به ماجرای عاشورا بریده بریده و مقطعی نگاه کرده‌ایم بدون اینکه فلسفه و حکمت عاشورا را دریافت کنیم. امام صادق(ع) می‌فرماید دیوار قطوری مقابل دین و مقابل سعادت بشر قرار گرفته بود، تنها چیزی که می‌توانست این دیوار را فرو بریزد ذبح عظیم بود؛ ذبح عظیم نه حضرت اسماعیل(ع) که حسین ابن علی(ع)بود. فقط خون ثارالله بود که می‌توانست آن دیوار قطور را فرو بریزد تا امامت استمرار پیدا کند و ظهور واقع شود. به خاطر همین است که خداوند قبل از خلقت عالم راه حل خلقت عالم و عالمیان را می‌نویسد: «قتل حسین ابن علی(ع)» یعنی اگر خون حسین ابن علی نبود عالم در بن‌بست مطلق بود.
ما در این فیلم در نظر داریم مجموعهای از رفتارهای امام حسین(ع) را تصویرگری کنیم، مبدأ قصه‌ای که ما نقل می‌‌کنیم از مکه تا عاشوراست، با کلام امام حسین(ع) هم آغاز می‌شود؛ «آنانی که خون قلب خویش را پیوسته در راه ما می‌بخشند و خود را آماده لقاءالله کرده‌اند آماده باشند که صبحگاهان حرکت میکنم ان‌شاءالله»، این آخرین فراز از خطبه‌ای است که امام حسین(ع) در موسم حج در مسجدالحرام بیان کردند و مردمان را به همراهی با خود فراخواندند. ما بنا داریم در این فیلم تصویرگر همراهی با کاروان امام حسین(ع) از مکه تا عصر عاشورا باشیم، چراکه بر این باوریم همراهی با کاروان امام حسین(ع) مقدمه و تمرینی است برای همراهی با مهدی(عج)، اما نه با نتیجه عصر عاشورا که خوبان عالم و نگین خلقت در خون غلطیدند، بلکه حاصل این همراهی طلیعه ظهور مهدی موعود(عج) را به ارمغان خواهد آورد.
آیا تا به حال از خودمان پرسیده‌ایم با وجود پیامبر(ص)، حضرت زهراء(س) و حضرت علی(ع) چرا امام زمان(عج) در هنگامۀ ظهور، خودشان را با امام حسین(ع) معرفی می‌کنند؟ مگر حضرت زهراء(س) و حضرت علی(ع) و سایر ائمه(ع) به شهادت نرسیدند؟ پس چرا امام زمان منتقم خون امام حسین(ع) نام برده شده است؟ برای اینکه رفتاری که امام حسین از خودشان بروز دادند، رفتاری بود که به درد امروز ما می‌خورد. بزرگان ما الآن میگویند چرا امام زمان ظهور نمی‌کند؟ دکتر قنبری تعبیر زیبایی را مطرح کردند، می‌گفتند «مردان منتظر در کوفه زیاد بودند اما مرد عمل نبودند» نگاهی به خود بیندازیم، مگر ما مرد عمل هستیم؟ ما برای ظهور چه کار کرده‌ایم؟ امام حسین(ع) در شرایطی زندگی کردند که دین در خطر و طغیان بزرگی به پا شده بود و بنی‌امیه سرکار بودند، مگر الآن راه نجات بشریت جز حضور امام زمان(عج) چیز دیگری است؟ مگر امید دیگری وجود دارد؟ مگر جز این است که امروز بیش از گذشته به امام هادی و کشتی نجات نیازمندیم؟ تمام افکار و نحله‌های فکری در طول تاریخ در حوزه سیاست و دین برگرفته از مکاتب مادی و غیرمادی حکمرانی خود را بر زمین اعمال کردند و این وضع امروز فرزندان آدم است که می‌بینیم. بشر امروز بیش از هر زمان دیگر در بسط و گسترش اهداف بلند الهی و انسانی و اخلاقی به بن بست رسیده است و تنها امید بشر نگاه امروز او به آسمان است که خداوند بر آدمیان منت نهد و زمینه ظهور منجی موعود را فراهم کند.
به نظر فیلم «ملک سلیمان» با چنین نگاهی ساخته شد و بسیار هم مورد توجه مردم نه تنها در داخل کشور بلکه در خارج کشور قرار گرفت. مردم واقعاً منتظرند با این نگاه یک فیلم دیگر (ثارالله) و حتی فیلم‌های دیگری ساخته شود. این ایده باید ساخته شود، در این راستا باید دید کجاها کم کاری و کجاها همکاری کرده‌اند، در این مورد مقداری شفاف صحبت بفرمایید.
فراورده: من مجموعه‌هایی را که سنگ‌اندازی کرده و می‌کنند، به وضوح می‌شناسم اگرچه ابایی از بیان نامشان ندارم، اما بنای معرفی آنان را هم ندارم. ما ساخت این فیلم را تعهدی بین خود و امام حسین(ع) می‌دانیم، اما خدا از ما تعهد نگرفته است که اگر فیلمی برای امام حسین نسازید آن دنیا مجازات می‌شوید. این جمعی که مقابل امام حسین ایستادند به گمان ما اینجا نباید جواب بدهند بلکه باید در عالم قیامت جوابگو باشند، آن عده‌ای که سنگ اندازی کرده و می‌کنند باید در قیامت، استدلال و ادله خود را در پیشگاه امام حسین بگویند که چرا نگذاشتند این فیلم ساخته شود. هر وقت پیش‌برد این فیلم حتی به اندازه پنج قدم برایم مهیا شود، آن پنج قدم را بر می‌دارم و هر بار جلویش را بگیرند دوباره انرژی خود را جمع میکنم تا دوباره پنج قدم دیگر بردارم و تا آخر عمر به همین شیوه عمل میکنم. اساساً مگر سینما به چه دردی می‌خورد؟ اگر من و امثال بنده از این عرصه برای بیان مفاهیم و معارف عظیم الهی نتوانیم استفاده کنیم، شاید به کار دیگری مشغول شویم بهتر باشد.
جسارت هالیوود را ببینید، وقتی شما قرآن را باز می‌کنید، می‌بینید که خدا در قرآن مدام از آینده سخن می‌‌گوید، صفحه اولش را که باز می‌کنید از غیب و قیامت و از بازگشت و بعثت مجدد حرف می‌زند، همه آینده است و همه این آینده را غرب دارد تاریخ‌سازی و آینده‌سازی می‌کند، اگرچه تلاششان مذبوحانه است، همانگونه که فرعون موفق نشد بر اراده الهی فائق آید غرب هم نخواهد توانست آینده مورد نظر خود را به کرسی نشاند. فرعون برای اینکه موسی به دنیا نیاید بیش از 120 هزار از کودکان بنی‌اسرائیل را از بین برد و میان زنان و مردان جدایی انداخت. عاقبت چه شد؟ اراده الهی بر این قرار گرفت که موسی(ع) متولد شود و خدا اراده کرد تا فرعون خود مأمور بزرگ کردن او شود تا طومار فرعون و فرعونیان را درهم بپیچد. چرا ما باید از بیان آینده‌ای که خداوند در قرآن و اهل بیت در روایات گوناگون برایمان به ارمغان گذاشتند ابا کنیم. امام حسین(ع) شب عاشورا می‌فرماید: «بعد از شهادت اندکی مکث خواهیم کرد آنقدر که خدا بخواهد و سپس هموست که ما را به دنیا رجعت می‌دهد و اولین کسی که از قبر سر در می‌آورد من خواهم بود.» چرا این کلام امام را از پیام عاشورا حذف کرده‌ایم؟
