صراط: با گسترش صنعت ارتباطات و در امتداد آن اینترنت به
عنوان شبکه ارتباطی و اطلاعاتی جهانی، فضای جدیدی در عرصه زندگی به‌وجود
آمد که فضای مجازی نامیده می‌شود. این فضا هم مانند فضای واقعی، نیازمند
فرهنگسازی است؛ آموزش سواد رسانه‌ای، تحت‌الشعاع قرار نگرفتن شایعات
بی‌اساس، پرهیز از انتشار اخبار کذب و دامن نزدن به آن و... به تعبیر دیگر،
چیزی از سوی شبکه‌های اجتماعی به کاربران تحمیل نشود، بلکه خود آنها این
فضا را کنترل کنند.
به گزارش جام جم، این روزها اما کمتر شاهد چنین رویکردی هستیم و برخی معضلات نه فقط دامنگیر افراد معمولی جامعه شده که حتی سلبریتی‌ها هم درگیر چنین فضایی هستند.
این روزها بین برخی چهره‌ها مد شده که برای اضافه شدن تعداد دنبال‌کنندگان (فالوئرها) خود در شبکه‌های مجازی همچون اینستاگرام، از ترفندهایی استفاده می‌کنند و با سلفی‌گرفتن در نهادهای خیریه با شرط دریافت هزینه‌های هنگفت، فقط می‌خواهند با عوام‌فریبی به تعداد دنبال‌کنندگان خود بیفزایند. این ناهنجاری به یک رقابت کاذب در میان برخی ستارگان عالم سینما و ورزش تبدیل شده است. به عبارت دیگر، برخی چهره‌های سرشناس علاوه بر درآمدزایی کلان برای خود، با موج‌سواری روی احساسات و عواطف عمومی با ارائه یک چهره موجه از خود، بر تعداد دنبال‌کننده‌های خود در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌افزایند.
مخاطب فعال امروز
دکتر احمد یحیایی ایله‌ای، مدرس ارتباطات درباره رقابت و چشم و همچشمی میان برخی ستارگان برای افزایش تعداد دنبال‌کننده‌ها می‌گوید: در دنیا از مدل‌های مختلف و ابزارهای متنوع برای تبلیغات استفاده می‌کنند که فضای مجازی هم یکی از ابزارهای تبلیغاتی محسوب می‌شود. برخی از این فضا استفاده صحیح می‌کنند و برخی دیگر ناصحیح، اما آنچه اهمیت دارد این است که ما بتوانیم به سبک‌های آگاهی‌بخشی برسیم و از روش‌های انحرافی پرهیز کنیم. جهان امروز، دنیای اطلاعات خوانده می‌شود و افکار و آگاهی مردم جامعه در حال رشد است.
وی ادامه می‌دهد: مخاطب امروز فعال است و در مقابل هر پیام، تصویر و اطلاعات، واکنش‌های متفاوت دارد. البته گروهی بی‌هدف به نشر مطالب می‌پردازند و گروهی دیگر که از سواد رسانه‌ای برخوردار هستند، سعی می‌کنند هر پیام، تصویر و خبری را براحتی نپذیرند و بدون تحقیق، آن را نشر نمی‌دهند، اما درباره اقدام سوپراستارها و سلفی‌هایی که می‌گیرند، باید تاکید کنم هدف همه آنها یکی نیست. برخی به دنبال اقدامات خیرخواهانه و برخی دیگر به دنبال منافع شخصی هستند.
دکتر یحیایی ایله‌ای در پاسخ به این پرسش که به نظر شما این کار ستاره‌ها، نوعی سوءاستفاده از اعتماد مردم نیست، توضیح می‌دهد: یکی از وظایف افراد چهره، خدمات اجتماعی به جامعه است. اگر فرد به دنبال منفعت اجتماعی باشد، هدفش روشن خواهد بود و می‌تواند به نتایج خوبی هم برسد و از این طریق مردم را به اقدامات جمعی خیرخواهانه دعوت کند، ولی اگر هدفش شخصی باشد، مسلما بعد از مدتی طرفداران خودش را از دست می‌دهد. وی یادآور شد: باید به سازمان‌ها و نهادها هم حق بدهید برای انجام یک اقدام جمعی، سراغ افراد چهره‌ای بروند که مقبولیت اجتماعی دارند. استفاده از آنها برای یک اقدام خیر درست است، اما اگر فرد چهره به دنبال دریافت هزینه در قبال این کارش باشد، قطعا نادرست خواهد بود.
فضای مجازی، اصالت ندارد
دکتر محمود اربابی، مدرس ارتباطات نیز در این خصوص معتقد است: پرداختن به این مساله، به فرصت و تمرکز بیشتر نیاز دارد، چون در این اقدام باید وجوه مختلف را در نظر داشته باشیم. در فضای مجازی، هر عمل از روی قصد و غرض است. یکی از این قصدها می‌تواند تبلیغ باشد یا جنبه اطلاع‌رسانی به خودش بگیرد یا برای جهت دادن در راستای منافع عمومی باشد. فضای مجازی چنین امکاناتی را ایجاد کرده است.
او تاکید می‌کند: انسان‌ها به واسطه ویژگی‌هایی تبدیل به شخصیت می‌شوند و مردم هم بنا به دلایلی که از سطح علاقه و اشتیاقشان نشات می‌گیرد، مسیر شخصیت‌های برجسته را ادامه می‌دهند. ممکن است چهره‌ها، سیاسی، فرهنگی و هنری باشند. وقتی این دو تلفیق شوند، موقعیت جدید ایجاد می‌شود که البته به ذات نمی‌تواند موقعیت نامناسبی باشد.
وی ادامه می‌دهد: هر فرآیندی می‌تواند توسط فرد یا افرادی با غرض یا بی‌غرض مخدوش شود. بنابراین فضای مجازی برای تقویت هر گونه اتفاقی مهیاست. شخصیتی را در نظر بگیرید که درگیر یک مناسبت می‌شود. ما نمی‌توانیم به این مساله ایراد بگیریم و به طور قطع بگوییم فرد چهره، فقط در راستای افزوده شدن دنبال‌کنندگان کاری را انجام داده است.
دکتر اربابی با تاکید بر این‌که در این خصوص نمی‌توان قضاوت قطعی کرد، تصریح می‌کند: هر پدیده‌ای که در فضای مجازی شکل می‌گیرد، عوارض منفی هم دارد. فضای مجازی، اصالت واقعی برای اهل فکر و نظر ندارد و فضای مثبت آن بالقوه خیلی واجد اعتبار نیست، اما این دلیل نمی‌شود که بگوییم فضای مجازی فقط عوارض منفی دارد، زیرا هر امکانی نقاط مثبت و منفی خودش را دارد.
این مدرس دانشگاه در این خصوص که برخی چهره‌ها از فعالیت‌های خیرخواهانه به‌نفع خودشان استفاده می‌کنند و حتی گاهی مبالغی می‌گیرند تا عکسی در صفحات مجازی شخصی‌شان همچون اینستاگرام بگذارند، توضیح می‌دهد: ممکن است سوپراستاری، بهره مادی مثلا از فضای بیماران خاص بگیرد و عکسی هم منتشر کند. در ظاهر، این کار او مثبت است، زیرا می‌تواند کمک‌های خیرخواهانه مردمی را جمع‌آوری کند و از سوی دیگر خودش بهره مادی هم ببرد. وقتی طرفداران این سلبریتی، هدفش را بدانند خیلی درگیر کار او نمی‌شوند، اما برخی علاقه‌مند هستند در هر شرایطی، سلبریتی محبوب خودشان را دنبال کنند. به هر حال هر‌اتفاقی نکات مثبت و منفی خودش را دارد و باید همه جوانب را در نظر گرفت، نه این که یک طرفه قضاوت کرد. ضمن این که ما باید مسئولیت رفتارهایمان را بپذیریم.
تبلیغات رنگارنگ سلبریتی‌ها در فضای مجازی
کافی است هر روز سری به صفحه‌های شخصی بازیگران در شبکه‌های اجتماعی بزنیم، آن وقت است که متوجه می‌شویم هر کدام از آنها دنیای رنگارنگی در فضای مجازی دارند. یکی از بازیگران خبر از افتتاح یک کافه دنج با محیط سنتی را می‌دهد و آن یکی کافه‌ای را تبلیغ می‌کند که به واسطه نورش برای کسانی مناسب است که مشکل آستیگمات و شب کوری دارند. یکی دیگر با یک بچه معلول عکس می‌اندازد و از این طریق محبت خودش را نسبت به این کودکان نشان می‌دهد. یکی دیگر هم با یک حیوان عکس می‌گیرد و دم از محیط زیست می‌زند.
اما با دیدن همه این موارد یک علامت سوال بزرگ ایجاد می‌شود که چقدر از این دنیای مجازی واقعی است؟ آیا آن بازیگر واقعا طرفدار محیط زیست است؟ چقدر از دغدغه فلان بازیگر به مشکلات افرادی ختم می‌شود که شب کوری دارند؟ البته همه را نباید با یک‌چشم دید، زیرا برخی بازیگران و افراد چهره، بی‌منت عکس یک بچه را در صفحه‌های مجازی خود می‌گذارند که پدر و مادرش توانایی جراحی فرزندشان را ندارند. این افراد هدفشان فقط جمع‌آوری کمک مالی و برداشتن مشکلی از روی دوش والدین کودک است. مثل حرکتی که بتازگی محراب قاسمخانی انجام داد و توانست بیشتر از 300 میلیون تومان برای پسر کوچکی جمع کند که مشکلات جسمی فراوانی دارد.
