صراط: آخرین باری که نام فوتبال افغانستان شنیده شد کی بود و کجا؟
پاییز ۲۰۱۶ بود. در دوحه و نه خود افغانستان. همان بعد از ظهری که لیونل مسی پسر پنج ساله افغانی به نام مرتضی احمدی را برابر عکاسها در آغوش گرفت و پیراهن تیم ملی آرژانتین را بر تنش کرد. یکی از گروههای سازمان ملل در امور کودکان پناهنده، احمدی متعلق به خانوادهای در شرق افغانستان را برگزید و پیش از دیدار بارسلونا و الاهلی در دوحه، در آغوش مسی قرار داد. احمدی آن روز همراه بازیکنان دو تیم با پیراهن یونیسف راهی میدان هم شد و همه برایش هورا کشیدند. ولی افغانستان، افغانستان بود و احمدی و خانوادهاش در خانه با تهدید روبهرو شدند و از بیم ربوده شدن، به اسلام آباد گریختند. هزینه زندگی در اسلام آباد بالا بود و آنها سرانجام به شهری مرزی در پاکستان پناه بردند.
لیگ برتر افغانستان پنج سالی است در چنین بستری به حیاتش ادامه داده. فقط با هشت تیم و طی فصلی که فقط سه ماه طول میکشد. همه بازیها شامل هجده دیدار در یک شهر برگزار میشوند و مقامات فدراسیون فوتبال افغانستان و نیروهای امنیتی کشور جان میکنند بازیها بدون حادثه و خونریزی پایان یابند. پیش از سال ۲۰۱۲ که لیگ برپا شود، دیدارهایی برگزار شدند؛ در همان سالی که ناتو اعلام کرد نیروهایش را از افغانستان بیرون خواهد برد. فوتبال در افغانستان همیشه ورزش محبوبی بوده. فدراسیون فوتبال افغانستان سال ۱۹۳۳ برپا شد و سال ۱۹۴۸ به عضویت فیفا درآمد؛ همان سالی که فدراسیون فوتبال ایران عضو فیفا شد. تیم ملی افغانستان نخستین بازی رسمیاش را در المپیک ۱۹۴۸ لندن برابر لوکزامبورگ انجام داد و صفر-۶ شکست خورد.
ولی حکومت طالبان طی سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ که قدرت در افغانستان را در دست داشت، فوتبال را پدیده غربی خواند که ذهن مخاطبان را تخدیر میکند. مردان طالبان تحمل بازیهای دوستانه و غیر رقابتی را هم نداشتند. تلاش میکردند هر دیداری را برهم بزنند و جوّ ارعاب و وحشت را بر آنهایی که شیفته دویدن دنبال توپ بودند حاکم کنند. برگزاری مراسم اعدام در ورزشگاهها بین دونیمه، رویکرد طالبانی به فوتبال را به رخ میکشید. اعدام زنی در کابل، درست روی خط محوطه جریمه، رو به دروازه، در سال ۱۹۹۶ از یادها نرفته.
حکومت افغانستان طی سالهای اخیر تلاش کرده حال و هوای زندگی عادی را به کشور بازگرداند که یکی از آنها به مدد برپایی لیگ فوتبال بوده. با این وصف، طالبان کماکان نیروی مهارناپذیری در افغانستان بهشمار میرود و حفظ امنیت مسابقات دشوار است. به همین دلیل همه دیدارها در دو استادیوم کابل، پایتخت افغانستان، برگزار میشوند؛ در جایی که نیروهای حکومتی قدرت فراوانی دارند. فیفا از سال ۲۰۰۵ تاکنون ۵/۱ میلیون دلار در زمینه بهبود زمینهای فوتبال و برپایی ساختمان فدراسیون فوتبال افغانستان خرج کرده. فدراسیون فوتبال آلمان و فدراسیون فوتبال انگلیس کمکهایی به فوتبال افغانستان کردهاند. دیوید کامرون، نخست وزیر وقت انگلیس، و مایکل اوون در پاییز ۲۰۱۳ در کمپ بسچن حضور پیدا کردند تا چند بازیکن جوان افغان را به انگلیس ببرند. ژاپنیها هم هزینه نورافکنهای دو استادیوم کابل را پرداختند تا بازیهای در شب هم برگزار شوند.
هشت باشگاه لیگ افغانستان از هشت منطقه اصلی کشور آمدهاند. قهرمانی طوفان هریرود در ۲۰۱۲ موجی از شادی برای مردمان غرب افغانستان به ارمغان آورد. در فینال سال پیش، دی میوند آتالان باشگاهی در جنوبغربی افغانستان، جایی زیر سلطه طرفداران طالبان، برابر شاهین آسمایی، تیم متعلق به کابل و قلب حکومت قرار گرفت؛ دو تیم از دو جناح، کاملاً دور از هم. دیداری پر تب و تاب که شاهین ۱-۲ پیروز شد.
تلویزیون در افغانستان بسان هر جای دیگری قلب طپنده لیگ فوتبال است. بازیهای لیگ توسط دو شبکه ملی "TOLO” و "Lemar TV” پخش میشوند؛ ولی نقش تلویزیون در لیگ افغانستان بیش از اینها بود و بازیکنان تیمها از دل برنامهای با عنوان "Green Field” به معنی "زمین سبز” انتخاب شده و برآمدند؛ آنچه که توجه افغانها با لیگ را بیشتر هم کرد. دیدار فینال ۲۰۱۶ را ۵۷ درصد بینندگان برنامههای تلویزیونی در افغانستان تماشا کردند که نشان داد لیگ توانسته همه کشور را نشانه رود. نشان داد فوتبال هم به افغانستان شور تزریق کرده و هم مردمان جنگزده را کمی به حال و هوای عادی بازگردانده. با این وصف، بازیکنان لیگ افغانستان فقیر ماندهاند و بیچیز. قیمت بلیط بازیها نیم دلار است و در جایگاه ویژه ۵/۱ دلار و دستمزد بازیکنان از روزی ۱۲ دلار تجاوز نمیکند.
اما نشانههای امید در فوتبال افغانستان جوانه زدهاند. سال ۲۰۰۶ حدود بیست هزار بازیکن ثبت نام شده فوتبال، در افغانستان وجود داشت و اکنون مرز شصت هزار را پشت سر گذاشته. نکته طعنه آمیز ثبت نام هزار دختر افغان برای بازی در تیمهای زنان است و فدراسیون فوتبال افغانستان برای برپایی لیگ زنان مطالعاتی انجام داده. در چنین قابی، کمپانی هامل در دانمارک لباس فوتبالی که حجاب را هم در نظر گرفته طراحی کرده و نمونههایی از آن را برای فدراسیون فوتبال افغانستان فرستاده. تیم زنان افغانستان در پاییز ۲۰۱۶ برابر تیم زنان نیروهای ناتو به میدان رفت.
سال پیش بود که شاهین آسمایی، قهرمان لیگ در مسابقات فوتبال جام حذفی آسیا، معادل لیگ اروپا، برابر نماینده تاجیکستان به میدان رفت و طی دو دیدار با یک گل، شکست خورد و حذف شد. تیم ملی افغانستان نمایش بهتری ارائه داده و در رقابتهای جنوب آسیا، هندوستان را در فینال صفر-۲ به زانو درآورد. آنها امیدوارند راهی به رقابتهای نهایی جام ملتهای آسیا که سال ۲۰۱۹ در امارات برگزار خواهد شد پیدا کنند. یکی- دو بازیکن افغانی هم راهی اروپا شدهاند. میلاد سالم، راهی آلمان شده و نور حسین -که از جنگ مزار شریف جان بهدر برده- به انگلیس رفته و در کریستال پالاس بسر میبرد.
با این وصف، سایه طالبان از سر فوتبال افغانستان دور نشده؛ سایه جنگ، سایه ترس.
پاییز ۲۰۱۶ بود. در دوحه و نه خود افغانستان. همان بعد از ظهری که لیونل مسی پسر پنج ساله افغانی به نام مرتضی احمدی را برابر عکاسها در آغوش گرفت و پیراهن تیم ملی آرژانتین را بر تنش کرد. یکی از گروههای سازمان ملل در امور کودکان پناهنده، احمدی متعلق به خانوادهای در شرق افغانستان را برگزید و پیش از دیدار بارسلونا و الاهلی در دوحه، در آغوش مسی قرار داد. احمدی آن روز همراه بازیکنان دو تیم با پیراهن یونیسف راهی میدان هم شد و همه برایش هورا کشیدند. ولی افغانستان، افغانستان بود و احمدی و خانوادهاش در خانه با تهدید روبهرو شدند و از بیم ربوده شدن، به اسلام آباد گریختند. هزینه زندگی در اسلام آباد بالا بود و آنها سرانجام به شهری مرزی در پاکستان پناه بردند.
لیگ برتر افغانستان پنج سالی است در چنین بستری به حیاتش ادامه داده. فقط با هشت تیم و طی فصلی که فقط سه ماه طول میکشد. همه بازیها شامل هجده دیدار در یک شهر برگزار میشوند و مقامات فدراسیون فوتبال افغانستان و نیروهای امنیتی کشور جان میکنند بازیها بدون حادثه و خونریزی پایان یابند. پیش از سال ۲۰۱۲ که لیگ برپا شود، دیدارهایی برگزار شدند؛ در همان سالی که ناتو اعلام کرد نیروهایش را از افغانستان بیرون خواهد برد. فوتبال در افغانستان همیشه ورزش محبوبی بوده. فدراسیون فوتبال افغانستان سال ۱۹۳۳ برپا شد و سال ۱۹۴۸ به عضویت فیفا درآمد؛ همان سالی که فدراسیون فوتبال ایران عضو فیفا شد. تیم ملی افغانستان نخستین بازی رسمیاش را در المپیک ۱۹۴۸ لندن برابر لوکزامبورگ انجام داد و صفر-۶ شکست خورد.
ولی حکومت طالبان طی سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ که قدرت در افغانستان را در دست داشت، فوتبال را پدیده غربی خواند که ذهن مخاطبان را تخدیر میکند. مردان طالبان تحمل بازیهای دوستانه و غیر رقابتی را هم نداشتند. تلاش میکردند هر دیداری را برهم بزنند و جوّ ارعاب و وحشت را بر آنهایی که شیفته دویدن دنبال توپ بودند حاکم کنند. برگزاری مراسم اعدام در ورزشگاهها بین دونیمه، رویکرد طالبانی به فوتبال را به رخ میکشید. اعدام زنی در کابل، درست روی خط محوطه جریمه، رو به دروازه، در سال ۱۹۹۶ از یادها نرفته.
حکومت افغانستان طی سالهای اخیر تلاش کرده حال و هوای زندگی عادی را به کشور بازگرداند که یکی از آنها به مدد برپایی لیگ فوتبال بوده. با این وصف، طالبان کماکان نیروی مهارناپذیری در افغانستان بهشمار میرود و حفظ امنیت مسابقات دشوار است. به همین دلیل همه دیدارها در دو استادیوم کابل، پایتخت افغانستان، برگزار میشوند؛ در جایی که نیروهای حکومتی قدرت فراوانی دارند. فیفا از سال ۲۰۰۵ تاکنون ۵/۱ میلیون دلار در زمینه بهبود زمینهای فوتبال و برپایی ساختمان فدراسیون فوتبال افغانستان خرج کرده. فدراسیون فوتبال آلمان و فدراسیون فوتبال انگلیس کمکهایی به فوتبال افغانستان کردهاند. دیوید کامرون، نخست وزیر وقت انگلیس، و مایکل اوون در پاییز ۲۰۱۳ در کمپ بسچن حضور پیدا کردند تا چند بازیکن جوان افغان را به انگلیس ببرند. ژاپنیها هم هزینه نورافکنهای دو استادیوم کابل را پرداختند تا بازیهای در شب هم برگزار شوند.
هشت باشگاه لیگ افغانستان از هشت منطقه اصلی کشور آمدهاند. قهرمانی طوفان هریرود در ۲۰۱۲ موجی از شادی برای مردمان غرب افغانستان به ارمغان آورد. در فینال سال پیش، دی میوند آتالان باشگاهی در جنوبغربی افغانستان، جایی زیر سلطه طرفداران طالبان، برابر شاهین آسمایی، تیم متعلق به کابل و قلب حکومت قرار گرفت؛ دو تیم از دو جناح، کاملاً دور از هم. دیداری پر تب و تاب که شاهین ۱-۲ پیروز شد.
تلویزیون در افغانستان بسان هر جای دیگری قلب طپنده لیگ فوتبال است. بازیهای لیگ توسط دو شبکه ملی "TOLO” و "Lemar TV” پخش میشوند؛ ولی نقش تلویزیون در لیگ افغانستان بیش از اینها بود و بازیکنان تیمها از دل برنامهای با عنوان "Green Field” به معنی "زمین سبز” انتخاب شده و برآمدند؛ آنچه که توجه افغانها با لیگ را بیشتر هم کرد. دیدار فینال ۲۰۱۶ را ۵۷ درصد بینندگان برنامههای تلویزیونی در افغانستان تماشا کردند که نشان داد لیگ توانسته همه کشور را نشانه رود. نشان داد فوتبال هم به افغانستان شور تزریق کرده و هم مردمان جنگزده را کمی به حال و هوای عادی بازگردانده. با این وصف، بازیکنان لیگ افغانستان فقیر ماندهاند و بیچیز. قیمت بلیط بازیها نیم دلار است و در جایگاه ویژه ۵/۱ دلار و دستمزد بازیکنان از روزی ۱۲ دلار تجاوز نمیکند.
اما نشانههای امید در فوتبال افغانستان جوانه زدهاند. سال ۲۰۰۶ حدود بیست هزار بازیکن ثبت نام شده فوتبال، در افغانستان وجود داشت و اکنون مرز شصت هزار را پشت سر گذاشته. نکته طعنه آمیز ثبت نام هزار دختر افغان برای بازی در تیمهای زنان است و فدراسیون فوتبال افغانستان برای برپایی لیگ زنان مطالعاتی انجام داده. در چنین قابی، کمپانی هامل در دانمارک لباس فوتبالی که حجاب را هم در نظر گرفته طراحی کرده و نمونههایی از آن را برای فدراسیون فوتبال افغانستان فرستاده. تیم زنان افغانستان در پاییز ۲۰۱۶ برابر تیم زنان نیروهای ناتو به میدان رفت.
سال پیش بود که شاهین آسمایی، قهرمان لیگ در مسابقات فوتبال جام حذفی آسیا، معادل لیگ اروپا، برابر نماینده تاجیکستان به میدان رفت و طی دو دیدار با یک گل، شکست خورد و حذف شد. تیم ملی افغانستان نمایش بهتری ارائه داده و در رقابتهای جنوب آسیا، هندوستان را در فینال صفر-۲ به زانو درآورد. آنها امیدوارند راهی به رقابتهای نهایی جام ملتهای آسیا که سال ۲۰۱۹ در امارات برگزار خواهد شد پیدا کنند. یکی- دو بازیکن افغانی هم راهی اروپا شدهاند. میلاد سالم، راهی آلمان شده و نور حسین -که از جنگ مزار شریف جان بهدر برده- به انگلیس رفته و در کریستال پالاس بسر میبرد.
با این وصف، سایه طالبان از سر فوتبال افغانستان دور نشده؛ سایه جنگ، سایه ترس.