نيكلاي پاتروشف فرستاده ويژه ديمتري مدودوف به تهران آمده تا آنچه را كه طرح گام به گام روسيه براي احياي مذاكرات هسته‌اي با ايران نام گرفته، به مقام‌هاي جمهوري اسلامي ارائه كند. هر چند هيچكدام از مقام‌هاي روسي و ايراني هنوز جزئيات اين طرح را رسانه‌اي نكرده‌اند ولي آنطور كه روس‌ها گفته‌اند، كليت طرح اين است كه در مقابل هر يك گام همكاري ايران با آژانس، كشورهاي غربي در گامي متقابل، يك درجه از تحريم‌هاي ايران كم خواهند كرد. صرف نظر از اينكه آيا آنطور كه برخي مقام‌هاي ايراني گفته‌اند، طرح روس‌ها «بازگشت به نقطه اول» هست يانه، امكان‌پذيري اجراي چنين طرحي هم قابل بحث است.
براي بررسي اين موضوع قبل از هرچيز بايد به يك سؤال اساسي پاسخ بدهيم: چرا روس‌ها چنين طرحي را مطرح كرده‌اند يا به عبارت بهتر، زمينه سياسي مطرح شدن طرح گام به گام روس‌ها چيست؟ اين طرح اولين بار در سفر اخير سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه به امريكا مطرح شد و آنطور كه منابع غير رسمي گفته‌اند، مقام‌هاي كرملين آن را قبل از اينكه با ايران در ميان بگذارند با طرف امريكايي مطرح كرده‌اند، هرچند مثبت يا منفي بودن نظر طرف امريكايي به اين طرح هنوز به درستي معلوم نيست.
تا حد زيادي مي‌توان حدس زد كه تحركات جديد روس‌ها در زمين هسته‌اي ايران، تحت تأثير فضاي بين‌المللي جديدي است كه از اواخر سال ۱۳۸۹ در كشورهاي عربي شروع شد و سرگرمي امريكا و ديگر اعضاي ۱+۵ به رويداد‌هاي كشورهاي عربي باعث شد آنها قادر نباشند در پرونده هسته اي ايران تحرك كافي داشته باشند. بنابراين برخلاف ديدگاه برخي كه «طرح گام به گام» را انعكاس رويكرد جديد روس‌ها به ايران به خصوص با توجه به انتخابات سال ۲۰۱۲ تلقي مي‌كنند، اين طرح تداوم تاريخ بلند بالاي نگاه فرصت طلبانه روس‌ها به ايران و برنامه هسته‌اي آن است. در فضايي كه از يك سو بحران مالي غرب را در سر سردر گريبان خود فرو برده و از طرف ديگر شكل‌گيري معادلات جديد در خاورميانه ۱+۵ را درگير خود كرده است، روس‌ها تلاش مي‌كنند با به چيزي به نام «طرح گام به گام» خودشان را به عنوان بازيگر مسلط در شطرنج هسته‌اي ايران به غرب ديكته كنند. همه شواهد و قراين هم نشان مي‌دهد كه امريكا و اروپايي‌ها در اين وانفساي اقتصادي در شرق و غرب آتلانتيك و بلواي سياسي خاورميانه، چندان هم بدشان نمي‌آيد يك نفر هيولاي بزرگي را كه آنها از برنامه هسته‌اي به تصوير مي‌كشند، از خواب بيدار كند.
جداي از اين، پرسش ديگري هم مطرح است كه آيا اصلاً چيزي به اسم «طرح گام به گام» با مختصاتي كه روس‌ها ارائه مي‌كنند، قابل اجرا هست؟ طبق طرح روس‌ها، ايران يك گام اعتمادسازي مي‌كند و غرب هم يك درجه از تحريم‌هايش مي‌كاهد ولي جداي از مسئله اعتماد به طرف غربي، آن چيزي كه امروز در غرب با نام تحريم شناخته مي‌شود،يك رژيم يا حتي يك نهاد بين‌المللي است كه در طول چندين سال شكل گرفته است. به فرض كه ايران يك مداليته جديد تعريف و گام اول اجراي آن را بردارد، آيا واقعاً امريكا و اروپا حاضر خواهند شد ديوار بلندي را كه سال‌ها براي ساختن آن خون دل خورده‌اند، آرام آرام تخريب كنند؟ غربي‌ها حتي اگر حاضر هم باشند كه آجرهاي اين ديوار بلند را يك به يك بردارند اين كار برايشان امكان‌پذير نخواهد بود و به فروپاشي كامل رژيم بين‌المللي تحريم هاي ايران منجر خواهد گرديد. مثل تحريم‌هاي غرب مثل ديوار بلندي مانند ديوار چين است كه چندين معمار در طول سال‌ها آن را برنامه‌ريزي، طراحي و در نهايت ساخته‌اند. آيا امكان برداشتن يك به يك آجرهاي چنين ديوار بلندي امكان‌پذير است؟ آيا ممكن است كه امريكايي‌ها يك روز به شركت‌ها و مؤسسات مالي‌شان بگويند كه ايران را تحريم كنيد ولي بعد از اينكه ايران يك گام برداشت، بگويند «خوب! حالا كمي از شدت تحريم‌ها بكاهيد!» فرض كنيد كه ايران در جريان اجراي طرح گام به گام، يك باره توافقاتش را ناديده بگيرد، آيا دولت‌هاي امريكا و اروپايي قادر خواهند بود كه شركت‌هاي تجاري و مؤسسات مالي‌شان را مجاب كنند كه يك روز تحريم‌هاي سفت و سخت اجرا و فردا روند اجراي آنها را آهسته‌تر كنند؟ آيا واقعاً اقتصاد و ماليه بين‌الملل، بازي كودكانه بالا بلندي است؟
اينها مسائلي است كه نه فقط امريكا و اروپا، بلكه خود روس‌ها نيز به آن آگاه هستند، ولي معلوم نيست كه چرا قريب به ۱۰ سال ديپلماسي هسته‌اي، هنوز ديپلمات‌هاي هسته‌اي در تهران را آب‌ديده نكرده است! طرح گام به گام مسكو، نه تنها «بازگشت به نقطه صفر» است، بلكه حلقه‌اي ديگر از زنجيره بي‌پايان فرصت طلبي روس‌ها در چرخ فلكي است كه غرب براي برنامه هسته‌اي ايران تدارك ديده است.
جالب اينكه ظاهراً سياستمداران روس هم خوب ياد گرفته‌اند كه با كارت فرسوده تل‌آويو بازي كنند و قبل از اينكه با تهران وارد مذاكره شوند، سناريوي نخ نماي «رويداد غير منتظره سپتامبر» در پايتخت‌هاي اروپايي، امريكايي و اسرائيل كليد مي‌خورد. سياستمداران ايراني بايد اين نكته را درك كنند كه در فضاي جديد منطقه و ساختارهاي به شدت ناپايدار شده بين‌المللي، اين ايران نيست كه غرب را پاي ميز هسته‌اي خود دعوت مي‌كند،بلكه اين ۱+۵ است كه بايد تهران را متقاعد كند كه پشت ميز مذاكره بازگردد.
براي بررسي اين موضوع قبل از هرچيز بايد به يك سؤال اساسي پاسخ بدهيم: چرا روس‌ها چنين طرحي را مطرح كرده‌اند يا به عبارت بهتر، زمينه سياسي مطرح شدن طرح گام به گام روس‌ها چيست؟ اين طرح اولين بار در سفر اخير سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه به امريكا مطرح شد و آنطور كه منابع غير رسمي گفته‌اند، مقام‌هاي كرملين آن را قبل از اينكه با ايران در ميان بگذارند با طرف امريكايي مطرح كرده‌اند، هرچند مثبت يا منفي بودن نظر طرف امريكايي به اين طرح هنوز به درستي معلوم نيست.
تا حد زيادي مي‌توان حدس زد كه تحركات جديد روس‌ها در زمين هسته‌اي ايران، تحت تأثير فضاي بين‌المللي جديدي است كه از اواخر سال ۱۳۸۹ در كشورهاي عربي شروع شد و سرگرمي امريكا و ديگر اعضاي ۱+۵ به رويداد‌هاي كشورهاي عربي باعث شد آنها قادر نباشند در پرونده هسته اي ايران تحرك كافي داشته باشند. بنابراين برخلاف ديدگاه برخي كه «طرح گام به گام» را انعكاس رويكرد جديد روس‌ها به ايران به خصوص با توجه به انتخابات سال ۲۰۱۲ تلقي مي‌كنند، اين طرح تداوم تاريخ بلند بالاي نگاه فرصت طلبانه روس‌ها به ايران و برنامه هسته‌اي آن است. در فضايي كه از يك سو بحران مالي غرب را در سر سردر گريبان خود فرو برده و از طرف ديگر شكل‌گيري معادلات جديد در خاورميانه ۱+۵ را درگير خود كرده است، روس‌ها تلاش مي‌كنند با به چيزي به نام «طرح گام به گام» خودشان را به عنوان بازيگر مسلط در شطرنج هسته‌اي ايران به غرب ديكته كنند. همه شواهد و قراين هم نشان مي‌دهد كه امريكا و اروپايي‌ها در اين وانفساي اقتصادي در شرق و غرب آتلانتيك و بلواي سياسي خاورميانه، چندان هم بدشان نمي‌آيد يك نفر هيولاي بزرگي را كه آنها از برنامه هسته‌اي به تصوير مي‌كشند، از خواب بيدار كند.
جداي از اين، پرسش ديگري هم مطرح است كه آيا اصلاً چيزي به اسم «طرح گام به گام» با مختصاتي كه روس‌ها ارائه مي‌كنند، قابل اجرا هست؟ طبق طرح روس‌ها، ايران يك گام اعتمادسازي مي‌كند و غرب هم يك درجه از تحريم‌هايش مي‌كاهد ولي جداي از مسئله اعتماد به طرف غربي، آن چيزي كه امروز در غرب با نام تحريم شناخته مي‌شود،يك رژيم يا حتي يك نهاد بين‌المللي است كه در طول چندين سال شكل گرفته است. به فرض كه ايران يك مداليته جديد تعريف و گام اول اجراي آن را بردارد، آيا واقعاً امريكا و اروپا حاضر خواهند شد ديوار بلندي را كه سال‌ها براي ساختن آن خون دل خورده‌اند، آرام آرام تخريب كنند؟ غربي‌ها حتي اگر حاضر هم باشند كه آجرهاي اين ديوار بلند را يك به يك بردارند اين كار برايشان امكان‌پذير نخواهد بود و به فروپاشي كامل رژيم بين‌المللي تحريم هاي ايران منجر خواهد گرديد. مثل تحريم‌هاي غرب مثل ديوار بلندي مانند ديوار چين است كه چندين معمار در طول سال‌ها آن را برنامه‌ريزي، طراحي و در نهايت ساخته‌اند. آيا امكان برداشتن يك به يك آجرهاي چنين ديوار بلندي امكان‌پذير است؟ آيا ممكن است كه امريكايي‌ها يك روز به شركت‌ها و مؤسسات مالي‌شان بگويند كه ايران را تحريم كنيد ولي بعد از اينكه ايران يك گام برداشت، بگويند «خوب! حالا كمي از شدت تحريم‌ها بكاهيد!» فرض كنيد كه ايران در جريان اجراي طرح گام به گام، يك باره توافقاتش را ناديده بگيرد، آيا دولت‌هاي امريكا و اروپايي قادر خواهند بود كه شركت‌هاي تجاري و مؤسسات مالي‌شان را مجاب كنند كه يك روز تحريم‌هاي سفت و سخت اجرا و فردا روند اجراي آنها را آهسته‌تر كنند؟ آيا واقعاً اقتصاد و ماليه بين‌الملل، بازي كودكانه بالا بلندي است؟
اينها مسائلي است كه نه فقط امريكا و اروپا، بلكه خود روس‌ها نيز به آن آگاه هستند، ولي معلوم نيست كه چرا قريب به ۱۰ سال ديپلماسي هسته‌اي، هنوز ديپلمات‌هاي هسته‌اي در تهران را آب‌ديده نكرده است! طرح گام به گام مسكو، نه تنها «بازگشت به نقطه صفر» است، بلكه حلقه‌اي ديگر از زنجيره بي‌پايان فرصت طلبي روس‌ها در چرخ فلكي است كه غرب براي برنامه هسته‌اي ايران تدارك ديده است.
جالب اينكه ظاهراً سياستمداران روس هم خوب ياد گرفته‌اند كه با كارت فرسوده تل‌آويو بازي كنند و قبل از اينكه با تهران وارد مذاكره شوند، سناريوي نخ نماي «رويداد غير منتظره سپتامبر» در پايتخت‌هاي اروپايي، امريكايي و اسرائيل كليد مي‌خورد. سياستمداران ايراني بايد اين نكته را درك كنند كه در فضاي جديد منطقه و ساختارهاي به شدت ناپايدار شده بين‌المللي، اين ايران نيست كه غرب را پاي ميز هسته‌اي خود دعوت مي‌كند،بلكه اين ۱+۵ است كه بايد تهران را متقاعد كند كه پشت ميز مذاكره بازگردد.
حامد خیبری
