صراط: ایسنا نوشت: کاوش باستان‌شناسی و خواناسازی شواهد معماری قلعه سنگ و مطالعه منظر فرهنگی «شهر قدیم سیرجان» به کشف گرمابه‌ای منحصر به فرد، کارگاه سنگ‌تراشی، شواهدی از ابزارهای سنگی نظیر تیغه، سر پیکان و سنگ مادر انجامید.
سعید امیرحاجلو، سرپرست هیأت کاوش قلعه سنگ و استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت با بیان این مطلب گفت: نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی در قلعه سنگ و مطالعه منظر فرهنگی شهر قدیم سیرجان دستاوردهای مهمی در پی داشت.
او افزود: کاوش‌های باستان‌شناختی در دامنه‌های شمالی قلعه سنگ به کشف یک کارگاه سنگ‌تراشی و در دامنه‌های شرقیِ آن به کشف یک گرمابه بزرگ منجر شد.
به گفته این باستان‌شناس، بر پایه دستاوردهای اولیه پژوهش‌ها، دامنه شمالی محوطه قلعه سنگ در سده‌های ششم تا نهم هجری بخش کارگاهی شهر بوده و تعداد محدودی از ساخت و سازهای سالم‌تر در این قسمت احتمالاً به دوران پس از ترک شهر (صفوی یا پس از آن) تعلق دارند. این در حالیست که دامنه شرقی قلعه سنگ، یکی از بخش‌های مهم این شهر در سده‌های ششم تا نهم هجری بوده است.
وی وجود بارویی قطور با مَردگَردهای روی آن و همچنین پیدایش گرمابه‌ای به وسعت 180 متر مربع را بیانگر اهمیت این بخش از شهر دانست و افزود: گرمابه پیدا شده در دامنه شرقی قلعه سنگ احتمالاً در سده ششم پایه‌گذاری شده و تا سده نهم مورد استفاده بوده است.
امیر حاجلو با اشاره به اینکه این گرمابه، یکی از کامل‌ترین گرمابه‌هایی است که تاکنون از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران به دست آمده است، کرد : تقریباً اغلب گرمابه هایی که پیش از این در سراسر ایران در جریان یک کاوش باستان شناسی به دست آمده‌اند، فاقد برخی از فضاهای اصلی و فرعی یک گرمابه هستند؛ به بیان دیگر، پیش از این به ندرت همه اجزا و عناصر معماری گرمابه به صورت یکجا و در کنار هم کشف شده اند.
به گفته او بر این اساس، گرمابه قلعه سنگ از دو حیث، یکی وسعت و تعدد فضاها و کامل بودن عناصر معماری و دیگری از نظر قدمت حایز اهمیت است.
این باستان‌شناس گفت: سلسله مراتب فضایی گرمابه کشف شده در قلعه سنگ به گونه‌ای است که بازسازی دقیق مسیرهای ورودی و دسترسی به فضاها، مراحل استحمام، سیستم آب‌رسانی، سیستم سوخت‌رسانی و گرمایش آب خزینه‌ها و سیستم گرمایش فضاها امکانپذیر است.
او افزود: از عناصر فضایی این گرمابه می توان به ورودی، سربینه با آجرهای شش ضلعی در کف، یک حوض و یک سکو در سربینه، میان دَر، گرمخانه، خزینه اصلی، فضای شاه نشین با دو حوض آب گرم و سرد و یک حوض آب ولرم، اتاق تنظیف و سلمانی، اتاق پزشکی (حجامت و فصد)، تون یا آتش‌خانه و ورودی آن به زیر خزینه اصلی، اتاق چاه آب و حوض های بزرگ و کوچک در فضاهای مختلف اشاره کرد که به جز سربینه و اتاق چاه آب، همگی با ساروج اندود شده اند.
استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه جیرفت با بیان اینکه نخستین و ضروری‌ترین اقدام پس از کشف این گرمابه، حفاظت از این آثار بوده است اظهار کرد: بر این اساس، به دلیل لزوم برنامه‌ریزی بلندمدت و کارشناسانه برای مرمت گرمابه و تأمین اعتبارات لازم، برنامه مرمت آن به سال آینده موکول شد و پس از پایان نخستین فصل کاوش، تمامی عناصر معماری کاوش شده، به طور کامل پُر شدند.
او افزود: در بررسی‌های پیمایشی هیأت کاوش پیش از آغاز کاوش ها، شواهدی را از ابزارهای سنگی نظیر تیغه، سرپیکان و سنگ مادر در پناهگاه های صخره ای قلعه سنگ کشف کرد که تاکنون نظیر آن گزارش نشده بود.
به گفته وی، این ابزارها احتمالاً به بازه‌ی زمانی نوسنگی تا هزاره چهارم پیش از میلاد تعلق دارند، پس از آن زمان نیز احتمالاً در دوران ساسانی استقراری متمرکز (به صورت شهر، شهرک یا روستا) در پیرامون تپه شاه فیروز شکل گرفته که هسته اولیه شکل‌گیری شهر قدیم سیرجان بوده است.
او با بیان اینکه پس از آن در صدر اسلام، سکونت از این بخش به محل قلعه کافر در شرق روستای عزت آباد جابجا شده و شهر سیرجان در این مکانِ جدید شکل گرفته است، افزود: این شهر تا سده چهارم هجری کرسی کرمان بوده و تا سده ششم هجری به حیات خود ادامه داده است.
این باستان‌شناس اضافه کرد: همزمان با این شهر از سده چهارم هجری، سکونت در دامنه جنوب غربی قلعه سنگ با ساخت بارویی قطور و بلند و برخی ساخت وسازهای داخلی آغاز شده و تا سده ششم هجری، به صورت همزمان با قلعه کافر به حیات خود ادامه داده است.
به گفته و با متروک شدن شهر قدیم سیرجان (قلعه کافر) در سده ششم هجری، مرکزیت شهری سیرجان از قلعه کافر به قلعه سنگ منتقل شده و با گسترش ساخت وسازها در چهار طرف کوه قلعه سنگ و تقویت آن با دو بارو و بیش از چهل برج، شهر سیرجان در این مکان از سده ششم تا نهم هجری گسترش یافته است.
او اضافه کرد: اگرچه از پیرامون قلعه سنگ، مواد فرهنگی از عصر صفویان (سده های دهم و یازدهم) نیز به دست آمده است، اما تنوع کم و شمار اندکِ مواد فرهنگی این دوره، بیانگر کاهش جمعیت این شهر در دوره صفوی است.
سرپرست هیأت کاوش قلعه سنگ تاکید کرد: هیأت کاوش قلعه سنگ همچنین در این فصل از کاوش اقدام به ایجاد یک ترانشه افقی 20 در 10 متر در دامنه شمالی قلعه سنگ و دو ترانشه افقی 10 در 10 متر در دامنه شرقی آن کرد.
به گفته این باستان شناس، همچنین برای روشن شدن وضعیت عرصه و حریم قلعه سنگ و جلوگیری از پیشروی باغ های پسته، 13 گمانه تعیین عرصه و حریم ،در محدوده شمالی، غربی و جنوب غربی قلعه سنگ ایجاد شد و به دلیل کمبود بودجه و ناکافی بودن زمان، تعیین وضعیت عرصه و حریم در جبهه‌های جنوبی و شرقی به فصول بعدی کار موکول شد.
سعید امیرحاجلو، سرپرست هیأت کاوش قلعه سنگ و استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت با بیان این مطلب گفت: نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی در قلعه سنگ و مطالعه منظر فرهنگی شهر قدیم سیرجان دستاوردهای مهمی در پی داشت.
او افزود: کاوش‌های باستان‌شناختی در دامنه‌های شمالی قلعه سنگ به کشف یک کارگاه سنگ‌تراشی و در دامنه‌های شرقیِ آن به کشف یک گرمابه بزرگ منجر شد.
به گفته این باستان‌شناس، بر پایه دستاوردهای اولیه پژوهش‌ها، دامنه شمالی محوطه قلعه سنگ در سده‌های ششم تا نهم هجری بخش کارگاهی شهر بوده و تعداد محدودی از ساخت و سازهای سالم‌تر در این قسمت احتمالاً به دوران پس از ترک شهر (صفوی یا پس از آن) تعلق دارند. این در حالیست که دامنه شرقی قلعه سنگ، یکی از بخش‌های مهم این شهر در سده‌های ششم تا نهم هجری بوده است.
وی وجود بارویی قطور با مَردگَردهای روی آن و همچنین پیدایش گرمابه‌ای به وسعت 180 متر مربع را بیانگر اهمیت این بخش از شهر دانست و افزود: گرمابه پیدا شده در دامنه شرقی قلعه سنگ احتمالاً در سده ششم پایه‌گذاری شده و تا سده نهم مورد استفاده بوده است.
امیر حاجلو با اشاره به اینکه این گرمابه، یکی از کامل‌ترین گرمابه‌هایی است که تاکنون از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران به دست آمده است، کرد : تقریباً اغلب گرمابه هایی که پیش از این در سراسر ایران در جریان یک کاوش باستان شناسی به دست آمده‌اند، فاقد برخی از فضاهای اصلی و فرعی یک گرمابه هستند؛ به بیان دیگر، پیش از این به ندرت همه اجزا و عناصر معماری گرمابه به صورت یکجا و در کنار هم کشف شده اند.
به گفته او بر این اساس، گرمابه قلعه سنگ از دو حیث، یکی وسعت و تعدد فضاها و کامل بودن عناصر معماری و دیگری از نظر قدمت حایز اهمیت است.
این باستان‌شناس گفت: سلسله مراتب فضایی گرمابه کشف شده در قلعه سنگ به گونه‌ای است که بازسازی دقیق مسیرهای ورودی و دسترسی به فضاها، مراحل استحمام، سیستم آب‌رسانی، سیستم سوخت‌رسانی و گرمایش آب خزینه‌ها و سیستم گرمایش فضاها امکانپذیر است.
او افزود: از عناصر فضایی این گرمابه می توان به ورودی، سربینه با آجرهای شش ضلعی در کف، یک حوض و یک سکو در سربینه، میان دَر، گرمخانه، خزینه اصلی، فضای شاه نشین با دو حوض آب گرم و سرد و یک حوض آب ولرم، اتاق تنظیف و سلمانی، اتاق پزشکی (حجامت و فصد)، تون یا آتش‌خانه و ورودی آن به زیر خزینه اصلی، اتاق چاه آب و حوض های بزرگ و کوچک در فضاهای مختلف اشاره کرد که به جز سربینه و اتاق چاه آب، همگی با ساروج اندود شده اند.
استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه جیرفت با بیان اینکه نخستین و ضروری‌ترین اقدام پس از کشف این گرمابه، حفاظت از این آثار بوده است اظهار کرد: بر این اساس، به دلیل لزوم برنامه‌ریزی بلندمدت و کارشناسانه برای مرمت گرمابه و تأمین اعتبارات لازم، برنامه مرمت آن به سال آینده موکول شد و پس از پایان نخستین فصل کاوش، تمامی عناصر معماری کاوش شده، به طور کامل پُر شدند.
او افزود: در بررسی‌های پیمایشی هیأت کاوش پیش از آغاز کاوش ها، شواهدی را از ابزارهای سنگی نظیر تیغه، سرپیکان و سنگ مادر در پناهگاه های صخره ای قلعه سنگ کشف کرد که تاکنون نظیر آن گزارش نشده بود.
به گفته وی، این ابزارها احتمالاً به بازه‌ی زمانی نوسنگی تا هزاره چهارم پیش از میلاد تعلق دارند، پس از آن زمان نیز احتمالاً در دوران ساسانی استقراری متمرکز (به صورت شهر، شهرک یا روستا) در پیرامون تپه شاه فیروز شکل گرفته که هسته اولیه شکل‌گیری شهر قدیم سیرجان بوده است.
او با بیان اینکه پس از آن در صدر اسلام، سکونت از این بخش به محل قلعه کافر در شرق روستای عزت آباد جابجا شده و شهر سیرجان در این مکانِ جدید شکل گرفته است، افزود: این شهر تا سده چهارم هجری کرسی کرمان بوده و تا سده ششم هجری به حیات خود ادامه داده است.
این باستان‌شناس اضافه کرد: همزمان با این شهر از سده چهارم هجری، سکونت در دامنه جنوب غربی قلعه سنگ با ساخت بارویی قطور و بلند و برخی ساخت وسازهای داخلی آغاز شده و تا سده ششم هجری، به صورت همزمان با قلعه کافر به حیات خود ادامه داده است.
به گفته و با متروک شدن شهر قدیم سیرجان (قلعه کافر) در سده ششم هجری، مرکزیت شهری سیرجان از قلعه کافر به قلعه سنگ منتقل شده و با گسترش ساخت وسازها در چهار طرف کوه قلعه سنگ و تقویت آن با دو بارو و بیش از چهل برج، شهر سیرجان در این مکان از سده ششم تا نهم هجری گسترش یافته است.
او اضافه کرد: اگرچه از پیرامون قلعه سنگ، مواد فرهنگی از عصر صفویان (سده های دهم و یازدهم) نیز به دست آمده است، اما تنوع کم و شمار اندکِ مواد فرهنگی این دوره، بیانگر کاهش جمعیت این شهر در دوره صفوی است.
سرپرست هیأت کاوش قلعه سنگ تاکید کرد: هیأت کاوش قلعه سنگ همچنین در این فصل از کاوش اقدام به ایجاد یک ترانشه افقی 20 در 10 متر در دامنه شمالی قلعه سنگ و دو ترانشه افقی 10 در 10 متر در دامنه شرقی آن کرد.
به گفته این باستان شناس، همچنین برای روشن شدن وضعیت عرصه و حریم قلعه سنگ و جلوگیری از پیشروی باغ های پسته، 13 گمانه تعیین عرصه و حریم ،در محدوده شمالی، غربی و جنوب غربی قلعه سنگ ایجاد شد و به دلیل کمبود بودجه و ناکافی بودن زمان، تعیین وضعیت عرصه و حریم در جبهه‌های جنوبی و شرقی به فصول بعدی کار موکول شد.
