صراط: قسمت هشتم برنامه سینمای ایران شامگاه پنجشنبه 12 آذرماه با حضور نیکی کریمی بازیگر و کارگردان سینمای ایران، خسرو دهقان منتقد کهنه کار سینما در بخش نقد فیلم شیفت شب و شهاب حسینی در بخش میزگرد این برنامه با محوریت بازیگری روی آنتن شبکه چهارم سیما رفت.
*هسته خانواده برایم مهم است
نیکی کریمی بازیگر باسابقه و کارگردان سینمای ایران، حضور خود در عرصه کارگردانی را فرایندی طولانی مدت عنوان کرد و گفت: ورود من به عرصه کارگردانی چیزی نبود که یک روزه اتفاق افتاده باشد. چیزی بود که مدت ها به آن علاقه داشتم. چون به ادبیات هم علاقهمند بودم، دوست داشتم داستانهایی که دارم به فیلم تبدیل کنم.
فعالیتهای خانم کریمی فقط به بازیگری و کارگردانی محدود نمیشود. او در زمینه عکاسی، داستان نویسی، ترجمه و داوری جشنوارههای فیلم هم فعالیت داشته و وی در این باره یادآور شد: انرژی انجام کار از عشق و علاقه و تمرکز میآید. وقتی آدمی نسبت به کاری که دارد، باوری داشته باشد، به این نتیجه میرسد که باید کار کند و فعالیت داشته باشد.
وی به داستان کوتاهی اشاره کرد که بنمایه اصلی داستان شیفت شب بود اشاره کرد و افزود: تم فیلمنامه را از قصه کوتاه نیم صفحهای گرفتم. آن داستان مثل صفحه حوادث راجع به مردی بود که میخواهد خود و خانوادهاش را بکشد. آن را زمانی گرفتم که در گیرودار تحریمها بودیم و میخواستیم نتیجه کار و سرمایهگذاری آن مرد را در خانوادهاش در آن شرایط ببینیم. طرح را گرفتم. نسخه اولیه را در طی دو ماه نوشتم و پروانه ساخت گرفتم و به همراه علی اصغری آن را بازنویسی کردم. مطمئن بودم که هسته خانواده برایم مهم است و این استحکامی که از بین میرود و یک زن مبارز که سعی میکند از پا ننشیند و خانواده را جمع کند.
کارگردان فیلم شیفت شب در باره شخصیت مرد این فیلم تاکید کرد: نخواستیم که بیننده از مرد داستان متنفر باشد. من در ادبیات تفکیک کردنها، خوب و بد کردن و قضاوت کردن آدمها را دوست ندارم. واقعیت این است که در جامعه ما وقتی فشار روی مرد وجود دارد، این فشار به خانواده منتقل می شود و مرد خانواده هم انسان است.
وی هدف فیلم را استحکام خانواده بیان کرده و افزود: به کارکرد اجتماعی سینما و تاثیرگذاری آن معتقد هستم. شعار ما درباره شیفت شب این است که در جهت استحکام خانواده است. به نظرم واقعا فیلم همین است.
کریمی درباره حضور ردپای آثار کلاسیک در کارهایش گفت: آثار کلاسیک همواره وجود دارند و مثل کهن الگو میمانند. آقایان کیانوش عیاری و کامبوزیا پرتوی که مشاورین من در این کار بودند، میگفتند که شخصیت اصلی شبیه به شخصیت داستانهای کلاسیک شده است.
وی افزود: در قاعده کلاسیک، ابهام پدیده جذابی است. بنابراین ما موضوع را مطرح میکنیم. آدمی را می بینیم که مشکلی دارد و همسرش هم درحال جستجو کردن است. من در فیلمهایم نگاهی به کتابهای مورد علاقهام داشتم. مثلا یک شب اقتباسی از ناتور دشت سلینجر و برای شیفت شب سه گانه نیویورک پل استر در ذهنم بوده و این نویسندهها هم هیچوقت نمیآیند یکباره شخصیت را کامل رو کنند یا توضیح زیادی بدهند. بلکه شما همراه این آدمها میشوید.
کارگردان شیفت شب درباره دو فیلم دیگرش که تاکنون اکران نشده گفت: فیلمهای قبلی من در بخش بین المللی خیلی قوی بودند. مثلا فیلم یک شب در حدود 80 جشنواره شرکت داده شد. برای من این تاسف برانگیز بود که تماشاچی خارجی میتوانست فیلم را ببیند ولی تماشاچی ایرانی نمیتواست.
کریمی در توضیح به اشارهای که در برنامه به فیلمنامه و تعداد زیاد شخصیتهای آن شد بیان کرد: من خودم به سینمایی که شخصیتهای زیادی دارد، تمایل ندارم. اما واقعیت این است که به دلیل تمایلی که به سینمای مستند دارم، باعث شد که فکر کنم این زندگی این دو نفر است و این آدمها در اطرافشان وجود داشته و در زندگیشان نقش دارند. پس باید باشند.
او همچنین از استقبال تماشاگران ابراز خرسندی کرده و گفت: از بینندگان تشکر میکنم که بنده را غافلگیر کردند. چون خود من انتظار این حجم استقبال را نداشتم و این برای من که فیلمهایم مشکلاتی داشته خوشحال کننده است.
*عطش فروکش نشده نیکی کریمی
خسرو دهقان نیکی کریمی را به عنوان یک پدیده خاص در سینمای ایران معرفی کرد و گفت: نیکی کریمی 25 سال فعالیت داشته و چیزی که من را شگفتزده کرده میزان انرژی ایشان است. میزان انرژی عجیب بود. کریمی در این 25 سال به طور متوسط هر 2 ماه یک کار انجام داده و این انرژی، سخت کوش بودن و تمرکز توجه من را خیلی جلب کرد.
دهقان معتقد است که نگاه فیلم شیفت شب به زنان، نگاهی تازه نیست و در فیلمهای متعددی وجود دارد. وی در این باره توضیح داد: این یعنی فیلم یک پشت دارد. در فیلم، در مطالعات، در شخصیت ریشه دارد. کریمی 56 فیلم کار کرده که احتمالا این فیلمهای مختلف منویات این بازیگر را راجع به دنیای ذهنیاش برآورده نکرده است. بنابراین خودش دست به کار ساخت فیلم میشود. آن فیلمها که قطعا فیلمهای خوب با کارگردانان عالی بودند، عطش او را برطرف نکرده و درواقع چیزی در خانم کریمی بوده که در کنار این فیلمها و به جرعه آب دیگری احتیاج داشته و چون در کار دیگران نمیتواند آن را پیاده کند خودش فیلم میسازد.
این منتقد سینما شیفت شب را دنباله سایر فعالیتهای نیکی کریمی دانست و عنوان کرد: برای من شیفت شب از فیلم یک شب و مجموع همه فعالیتهای کریمی و نگاههای مختلفی که در زندگی دارد، جدا نیست. نکته اینجاست که چیزی که در نیکی کریمی وجود دارد و وی را متفاوت میکند این است کهاین بازیگر سینما علاهمند به واقعیت به آن مفهوم نیست. علاقهمند به فمینیست به معنای رایج امروز نیست. به نظر من در شیفت شب تخاصم و جنایتی در کار نیست. اینها برمیگردد به دلمشغولی ها و ذهنمشغولی هایی که در ذهن نیکی کریمی وجود دارد و میخواهند روایتی از زن و زندگی از خودشان ارائه دهند. در فیلمهای وی جنسیت وجود ندارد. بنابراین دغدغه، دغدغه دیگری است و میخواهد روایت دیگری ارائه دهد.
دهقان به پیشرفت کریمی در مسیر فیلمسازی و موفقیت ایشان در گرفتن اجازه اکران، اشاره کرده و گفت: فیلم نگاه معتدلی به پدیده اجتماعی مطرح شده در آن دارد. ولی این مهم نیست. مهم این است که این دنیا و این نگاه به زن را از نظر کریمی میبینیم که با سایر نگاهها هم متفاوت است. وی در چنین مسیری جلو میروند و به نظر من رفته رفته عیب و نقصهای آن کم میشود. این فیلم نسبت به فیلم یک شب یک موفقیت دارد و این است که به هر دلیلی دو فیلم قبلی ایشان امکان نمایش پیدا نکرده، ولی نیکی کریمی به تدریج، در طور زمان، با پیگیری و فشار راهی پیدا کرده که فیلم به اکران دربیاید.
از نظر خسرو دهقان راههای زیادی پیش روی نیکی کریمی است و این فیلم یک جمعبندی در نیمه راه بود.
این منتقد سینما در توصیه ای به نیکی کریمی اظهار کرد: وی در آغاز راه فیلمسازی هستند و باید این انرژی را حفظ کند لازم است با کسب تجربه بیشتر، فیلمهای بیشتر را بسازد تا به تدریج صیقل بخورد و آن چیزی که میخواهد به وجود آید.
*شهاب حسینی، بازیگری و تغییر مجری برنامه سینمای ایران
در ادامه این برنامه علیرضا شجاع نوری کارشناس سینما در کنار شهاب حسینی مهمانان بخش دوم برنامه بوده و به بررسی و تحلیل بازیگری در سینما پرداختند.
شجاع نوری در ابتدای بحث به بررسی علت وجود علاقه به بازیگری در تعداد بسیار زیادی از افراد جامعه پرداخت و صحبت را اینطور آغاز کرد: وقتی آدم چیزی را روی پرده سینما می‌بیند، یک نوع شیفتگی بر او غالب میشود. با شخصیتها همذات پنداری میکند و بعد در تنهایی خودش از حمام یا جلوی آینه دیالوگها را با خود میگ‌وید و فکر میکند که می‌تواند بازیگر شود و کمکم ین علاقهمندی به بازیگری در او شکل میگیرد.
وی تاکید کرد نباید نگاه عوامانه به بازیگری داشت و موفقیت در آن را یک شبه تصور کرد.اینطور نیست که بازیگری صبح از خواب بیدار شود و بازیگر شده باشد. این شغل مرارتهای بسیاری دارد. مردم معمولا از این قسمت کار بی‌اطلاع هستند. همین الان استعدادهای بسیاری درحال زحمت و سختی کشیدن هستند، تا یک روزی جلوی دوربین بروند و فیلمی بازی کنند و ما اصلا آنها را نمی‌شناسیم اما وقتی آمد و ستاره شد، ناگهان اسمش را می‌شنویم.
این بازیگر سینما تاکید کرد: اگر عوامانه به این قضیه نگاه کنیم، فکر میکنیم که همین دیروز متولد شده و میگوییم پس اگر او توانسته من هم میتوانم. به همین دلیل است که خیلیها گمان میکنند این استعداد را در خودشان دارند. ولی اگر صادقانه به آنها مشورت داده شود، ممکن است خودش قانع شود که در بخش دیگری استعداد دارد.
شجاع نوری درباره شروع فعالیت خود و تحصیل در این زمینه گفت: من فعالیت بازیگری را بر اثر یک اتفاق شروع کردم. اما از آن زمان شبانه روز درحال مطالعه هستم. بخشی از مطالعه‌ام کتبی بوده و بخشی شفاهی که همان حضور در بین مردم است. من اکثر اوقات با وسایل نقیله عمومی رفت و آمد می کنم و نابترین و اورجینالترین رفتارها را در بین مردم می‌بینم.
بازیگر فیلم محمد (ص) بر نقش تمرکز در حرفه بازیگری تاکید کرده و افزود: اگر کار کوچکی را به عهده گرفتی و به نحو احسن انجام دادی و اگر شخص حائز اهمیتی نبود که تو را در حین انجام کار ببیند، باز هم تو به آن احساس رضایت از کاری که انجام دادی، دست یافتی و یک پله بالا رفتی. درواقع همان کاری را که انجام می‌دهی باید تمام تمرکزت بر روی همان کار باشد. چون اگر تمرکز از کار گرفته شود شاید نتوان آن را هم به درستی انجام داد؛ حتی اگر نقشی کوچک و جزئی باشد.
وی عنوان کرد: معتقدم آرامش در بازیگری از همان تمرکز و وا نهادن چیزهای دیگر میآید. اگر خود را وقف نقش کنی و از هر چیز دیگری جدا شوی آرامش به سراغت میآید. ولی باز در لحظه شلیک آن التهاب وجود دارد. چون اینطور حس میشود که در آن لحظه تمام نگاهها متوجه تو است.
شجاع نوری در انتهای بحث نکتهای را به جوانان گوشزد کرده و بیان کرد که هرگز نباید تحصیل را فدای علاقه کرد. وی گفت: هنرپیشگی از هر رشتهای به دانش بیشتری نیاز دارد و برخلاف تصور عامه مردم شغل دست یافتنیای نیست و نباید مانع و بهانهای باشد برای عدم تحصیل. بهتر است جوانان تا مقطع لیسانس را طی کنند بعد تصمیم بگیرند که به کدام سمت بروند.
*بازیگری علم است
شهاب حسینی در ابتدای سخنان خود به اهمیت وجود یک مرکز مشاوره بازیگری اشاره کرد و پیشنهادی ارائه داد: برای انجمن بازیگران پیشنهادی دارم. فکر میکنم ما موظف هستیم مراکز مشاوره‌ای را طراحی کنیم که به متقاضیان و علاقه‌مندان مشاوره بدهند و بتوانند آنها را ارزیابی کنند. حداقل نتیجه این کار این است که شخص عمرش را هدر نمیدهد و در زمان کمتری متوجه میشود که برای این کار مفید و مناسب است یا باید قید بازیگری را بزند.
حسینی با بیان این موضوع که اغلب مردم به بازیگری علاقهمند هستند، یادآور شد: برای شروع حرفه بازیگری علاقه درصد زیادی را به خود اختصاص نمیدهد. در این زمینه تحصیل مهمترین بخش است؛ چه آکادمیک چه تجربی. به نظر من بازیگری هم یک علم است چون هرچه پیش میروی میبینی هیچ مرزی وجود ندارد. درست مثل اقیانوس بیپایان است.
وی تاکید کرد: وجود علاقه و آرزو انگیزههای حرکت هستند و بودنشان هیچ اشکالی ندارد. اما زمانی کسی میخواهد آن عشق را در جهت اغنای خودش به کار بگیرد و خودش راضی باشد. به نظر من اگر این اتفاق بیافتد او دیگر به سقف رسیده و جایی برای پیشرفت ندارد.
بازیگر فیلم جدایی نادر از سیمین تاکید کرد: هرچه پیش می‌رویم متوجه می‌شویم حجم نادانسته‌ها در این حرفه بیشتر از دانسته‌ها است. اگر دقت کنیم میبینیم گذشته‌گان رکوردهایی را ثبت کرده‌اند که قابل دسترسی و شکستنی نیست. در اینجا انسان احساس خلاء میکند. تصور میکنم کمکم باید به یک جایی رسید که هدف را تغییر داد و وقتی هدف تغییر کند، رنج کار بیشتر میشود و البته باید لذتش را بزرگوارانه با سخاوت بیشتری بخشید. در جهت لذات شخصی نمی‌توان بازیگری را ادامه داد. بازیگری و فیلمسازی را باید ادامه داد تا یک جامعه از محصولش برخوردار شود. این روند تمام شدنی نیست.
شهاب حسینی حضور در اجتماع را برای بازیگر یک الزام دانست و بیان کرد: ما از دل مردم بودیم و همچنان خواهیم بود. نگاهمان هم این است که چطور می توانیم کارهایمان را به مرز باور بیشتری برسانیم و به همین دلیل باید واقعیتها را ببینیم. با تصورات و پیش فرضها نمیشود سراغ خلق یک اثر رفت.
این بازیگر سینما به نقش استعداد، تحصیل، پشتکار در عرصه بازیگری اشاره کرده و گفت: همه اینها مهم است. از نظر ظاهری گمان نمی کنم کسی برای بازیگری مناسب نباشد. چون بازیگری بازتاب بشری داشته و همه تیپ آدمی را نیاز دارد. پشتکار از اندیشه نشات می گیرد.
حسینی ادامه داد: وقتی پندار یک کار درست باشد گفتار و کردارش هم شکل می گیرد. تحصیل و استعداد و اینها به هدفی بستگی دارد که کسی میخواهد در کارش دنبال کند. شهرت بازیگری گذرا است و طعمش را زود از دست می‌دهد. مگر اینکه پشتش چیزی باشد که بخواهد خود و جامعه‌اش را به جای متعالیتری برساند.
وی اظهار کرد: کسی که واقعا علاقه دارد از هیچ فرصتی برای یادگیری چشم پوشی نمی‌کند. از دانش اجتماعی، از رصد تجربهه‌ای گذشته، از بودن در حال و هوای روز جامعه‌اش. فکر میکنم لازم است از علمی اطلاعات مختصری داشته باشد. جامعه‌شناسی، روانشناسی، تاریخ، جغرافیا و حتی آشپزی.
بازیگر فیلم دلشکسته با اشاره به این نکته که بازیگر نباید فقط خودش از عملکرد خود راضی باشد، عنوان کرد: وقتی کسی وارد عرصه بازیگری میشود، پیشرفت میکند، فکر میکنم اغناء از یک جایی به بعد در رضایت بیننده تعریف میشود.
صد نکته غیر حسن بباید که تا کسی، مقبول طبع مردم صاحب نظر شود. و این کار، کار سختی است.
از نظر حسینی حضور در لحظه، تمرکز روی کار و از جان مایه گذاشتن برای هر نقشی که به بازیگر محول شده، زمینه پیشرفتهای آتی را فراهم میکند.
وی به بیان تجربیات خود در این زمینه پرداخته و گفت: اتفاقی که برای ما افتاده این بود که پله‌هایی که بود را همه را طی کردیم و حتی هر پله را به هوای پله بعدی رد نکردیم. کار من با کلاس‌های مرحوم حمید سمندریان و تئاتر دانشجویی شکل گرفت و همه می‌دانیم که تئاتر دانشجویی یعنی کار کردن با امکانات هیچ، ولی انگیزه در آن خیلی بالا است.
بازیگر فیلم سینمایی درباره الی یادآور شد: ما با عشق تمرین میکردیم و به بعد آن اصلا فکر نمی‌کردیم. تمام هم و غم این بود که آن مقطع خاص درست طی شود. وقتی آن اتفاق می‌افتاد، پله بعدی به وجود آمد. من از اول سینما را هدف نگرفته بودم. هر کاری که پیشنهاد می‌شد، آن را غایت در نظر گرفته و به بهترین نحو انجام می‌دادم. به هرحال اینها کمکم زمینه‌ساز یکدیگر شدند. تلاش فردی در هر مقطعی بسیار مهم است. الماس درخشان را کسی نادیده نمی‌گیرد.
حسینی درباره عواملی همچون پول، شانس و پارتی در بازیگری توضیح داد: من اینطور تعبیر میکنم که پول یعنی سرمایه؛ شانس، خواست خدا و پارتی یعنی کسانی که قرار است آدم را کشف کنند. نیت که درست انتخاب شود، اینها همه شکل میگیرد. این معجزه در زندگی من رخ داده و شاید این معجزه نتیجه همان چیزی بود که سعی میکردیم برای هر کاری که پیش رویمان بود کم نگذاریم و تمام تلاشمان را برای همان مقطع کنیم.
وی ادامه داد: کافی است آدم گاهی به حقیقت دل بدهد. شاید واقعیت پول و پارتی باشد ولی حقیقت چیز دیگری است. حقیقت این است که شما قدم در راهی گذاشته‌اید که با یکی از حساسترین بخش جامعه سروکار دارد و آن اندیشه است. اینکه چه گامی را بردارید خیلی مهم است. چون در اندیشه دیگران تاثیر می‌گذارد.
حسینی در زمینه تمرکز بر کار به موفقیت فیلم آواز گنجشکها و آقای ناجی اشاره کرده و گفت: خیلی از دوستان هستندکه خودشان را تافته جدا بافته می‌دانند و فکر میکنند برای تلاش‌شان باید جایزه‌ای دریافت کنند. در صورتی که یکی از معتبرترین جایزهه‌ای خارجی در ایران الان در اختیار آقای رضا ناجی قرار دارد. آقای ناجی غرق در آن نقش بازی کردند.
شهاب حسینی معتقد است برای هنر به یک جهان بینی لازم است و هر شخص علاقهمندی در هر سنی به آن رسید می‌تواند کار را شروع کند ولی برای همان جهان بینی هم باید تحصیل انجام دهد.
*مشاور دبیر جشنواره فیلم فجر
این بازیگر سینما درباره مشاور شدن دبیر جشنواره سی و چهارم فیلم فجر اظهار کرد: وقتی محمد حیدری دبیر جشنواره با من صحبت کرد متوجه شدم ایده های جدیدی برای این رویداد سینمایی دارد.
حسینی یادآور شد: جشنواره فجر سال ها نقص های قابل توجهی داشت و امیدوارم امسال شاهد برگزاری هرچه بهتر جشنواره باشیم .
در انتهای این برنامه امیر شهاب رضویان مجری برنامه سینمای ایران اعلام کرد که به دلیل مشغله کاری و ساخت فیلم در برنامه سینمای ایران در مقام اجرا حضور ندارد و از این پس علیرضا شجاع نوری سکان برنامه سینمای ایران را برعهده می گیرد.
