فعالان حوزه کودکان کار می‌گویند "معتادشدن یک کودک کار احتمال قریب‌الوقوعی است". آن‌ها معتقدند این کودکان پس از اعتیاد در معرض خطر ایدز، سوءاستفاده در باندهای مواد مخدر و تجاوز جنسی هستند.
مریم پناهی -فعال کودک کار- درباره دلایل اعتیاد در کودکان کار گفت: وضعیت و آسیب‌هایی که متوجه کودکان یا کودکان کار می‌شود را می‌توان در تحلیلی به وضعیت مادران این کودکان ربط داد. به چه صورت؟ وقتی در یک خانواده مرد که در جایگاه همسر یا پدر است به دلایلی به زندان بیفتد، خانه را ترک کند، دچار اعتیاد شود، فوت شود و به نحوی از خانه حذف شود، مشکلاتی گریبان آن خانواده را خواهد گرفت. در این شرایط اگر زن به عنوان همسر مرد یا مادر فرزندانی در مخارج اقتصادی ناتوان باشد، کودکان به آسیب‌های جدی برمی‌خورند.
وی ادامه داد: به همین‌دلیل در بیشتر کودکان کاری که دچار اعتیاد می‌شوند ما شاهد خانواده‌هایی هستیم که نقش مرد حذف شده و مادر به‌دلیل نداشتن استقلال اقتصادی نمی‌تواند سرپرستی خانه را به‌خوبی عهده‌دار شود. فقری که در همین راستا سراغ این خانواده‌ها می‌آید، بسیاری فرزندان را به کار در بیرون از خانه می‌کشاند و فرزندی که تبدیل به یک کودک کار شده‌است، در معرض انواع آسیب‌ها قرار خواهد گرفت.
خیابان پر از آسیب است
پناهی درباره فرآیند معتادشدن کودکان کار توضیح داد: می‌توانیم به‌سادگی فرایند اعتیاد یک کودک کار را تصور کنیم. کودکی که مدام در خیابان است در معرض خطر است. این خاصیت خیابان و یا فضای بیرون از کار است.
وی گفت: شما تصور کنید خودتان یکروز را از صبح تا شب در خیابان‌ها، حاشیه‌های اتوبان، کوچه‌پس‌کوچه‌ها و فضاهای بیرونی بگذرانید. به نظر من همین یکروز برای آسیب‌پذیری یک فرد کافیست؛ چه برسد که آن فرد یک کودک باشد و قرار باشد روزهای زیادی را در خیابان سپری کند و با آدم‌های مختلف برخورد کند.
این فعال حوزه کودکان در ادامه اظهار کرد: کودکِ کاری را تصور کنید که در خیابان و چهارراه‌ها فال می‌فروشد. این کودک می‌داند که نیاز به پول دارد. افرادی نیز هستند که از این نیاز باخبرند. یک سناریو آن است که فردی به یک کودک کار پیشنهاد می‌دهد که اگر یک کیلوهروئین را به فرد یا جایی برساند به او مبلغ بسیار بیشتری از فروش فال پول می‌دهد. آن کودک در این سناریو وسوسه می‌شود و این‌کار را قبول می‌کند. شاید او یک‌بار، دوباره و چندبار ماده مخدری که قرار است آن را حمل کند امتحان نکند. دفعه بعد او ممکن است آن مخدر را امتحان کند و به مرور خودش نیز معتاد شود.
پناهی درباره آسیب‌هایی که به‌دنبال اعتیاد حول محور یک کودک کار شکل می‌گیرند گفت: این تنها یکی از سناریوها برای اعتیاد کودکان کار است. خیلی از آن‌ها در خانه و یا در ارتباط با کودکان بزرگسال‌تر دچار اعتیاد می‌شوند. اعتیادی که آن‌ها را به کارهای دیگری همچون سرقت نیز می‌کشاند و علاوه بر این درمعرض مشکلات و آسیب‌های دیگری همچون ایدز و تجاوز جنسی نیز قرار خواهد گرفت.
۹۰ درصد کودکان کار در معرض اعتیادند
این فعال اجتماعی آمار بالای اعتیاد در کودکان کار را نگران‌کننده خواند و اظهار کرد: با توجه به تجربه و برخی آمارها می‌توان گفت ۹۰ درصد از کودکان کار معتاد و در معرض اعتیادند. این آمار نگران‌کننده است و باید برای آن کاری کرد. اقدامات صرف سازمان‌های مردم‌نهاد نمی‌تواند همه آسیب‌دیدگی کودکان را رفع کند.
وی همچنین درباره برخورد دولت قبل و دولت فعلی با سازمان‌های مردم‌نهاد گفت: در دولت پیش به‌طور کلی سازمان‌های مردم‌نهاد و NGOها را فاقد مشروعیت می‌دانستند. با این وجود این سازمان‌ها فعالیت می‌کردند و موفقیت‌هایی هم داشتند. تعدادی از کودکان کاری که تحت پوشش NGO ما قرار گرفته بودند، حالا از متولیان و فعالان همین سازمان‌های مردم‌نهاد کودکان کار هستند. بنابراین امید برای بهبود وضعیت در هر شرایطی وجود داشته‌است.
پناهی در انتها تصریح کرد: در دولت فعلی وضعیت بهتر شده است. اگر قبلا سازمان‌های مردم‌نهاد فاقد صلاحیت شمرده می‌شدند، حالا طرف مذاکره دولت قرار می‌گیرند و فضای بیشتری در اختیارشان قرار داده می‌شود.
نرگس کرمانی -فعال دیگر در حوزه کودکان کار و کارشناس ارشد اجتماعی- نیز وضعیت اعتیاد در کودکان کار را خطرناک خواهند و اظهار کرد: با توجه به تحقیقات پراکنده با جامعه آماری مشخصی که صورت گرفته‌اند متاسفانه باید از درصد بالای کودکان کار معتاد سخن گفت.
وی همچنین ضمن اشاره به اینکه اعتیاد کودکان کار باید در چارچوب مسائل کل کودکان قرار گیرد ادامه داد: تعداد کودکان کاری که به اعتیاد دچار شده‌اند، در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده‌است. این افزایش بسیار خطرناک است. چراکه ما نباید به اعتیاد کودکان کار تنها در چارچوب کودکان کار نگاه کنیم، بلکه گسترش اعتیاد در این کودکان برابر با گسترش اعتیاد در تمام کودکان ایرانی است.
اعتیاد کودکان پیچیده‌ترین نوع اعتیاد
این کارشناس ارشد اجتماعی با ذکر این نکته که اعتیاد کودکان پیچیده‌ترین نوع اعتیاد است، توضیح داد: اعتیاد در کودکان به مراتب خطرناک‌تر از اعتیاد در جوانان و یا سنین بالاتر است.
کرمانی ادامه داد: اعتیاد کودکان را پیچیده‌ترین شکل اعتیاد می‌دانند. کودک معتاد سلامت جسم و مغز خود را از دست خواهد داد. چون او در سنین حساس رشد و تربیت قرار دارد، در جریان اعتیاد، به مشکلاتی مانند قدکوتاهی، خراب شدن پوست، از بین رفتن دندان‌ها، عدم رشد سالم مغزی و... دچار خواهد شد. حال اگر این کودک، یک کودک کار نیز باشد وضعیت به مراتب بدتر می‌شود.
وی درباره آسیب‌هایی که کودکان کار را تهدید می‌کند گفت: کودکان کار معتاد دارای مشکلات روحی و روانی شدید و آسیب‌های جدی بدنی هستند. خطر ایدز و تجاوز جنسی این کودکان را همواره تهدید می‌کند. در آمار اخیری که داده شد، اشاره کرده بودند که حدود ۲۰ درصد کودکان کار تجربه رابطه جنسی را داشته‌اند. به نظر من این درصد باید بالاتر باشد و البته شکل این تجربه بسیار خطرزا و دردناک است.
نرگس کرمانی با انتقاد از کم‌توجهی به کودکان کار تصریح کرد: مشکلات کودکان کار در ایران متاسفانه تاکنون بیشتر پنهان بوده است. در میان تعداد زیاد مشکلات اجتماعی، اعتیاد این کودکان مغفول مانده و متاسفانه تاکنون مرکز ویژه‌ای برای درمان اعتیاد کودکان کار در کشور ما دایر نشده‌است. اغلب این کودکان که به هر دلیل به کمپ‌های ترک اعتیاد راه پیدا می‌کنند با معتادین بزرگسال در یک‌جا قرار می‌گیرند، که این خود یک اشتباه فاحش است. چراکه این کودکان نیاز به درمان و حمایتی متفاوت دارند.
وی در انتها گفت: هرچند که درصد زیادی از کودکان کار معتاد هنوز تریاک استعمال می‌کنند، اما زیاد شدن مصرف شیشه در بین این کودکان یک زنگ هشدار است.
