زائرانی که از سفر به قم پشیمان می‌شوند!

صندل‌های چرمی به پا دارند. یکیشان بچه در بغل دارد. دو تای دیگر ساک و چمدان در دست‌اند. این پا و آن پا می‌کنند. وجه مشترک همهٔ آنان، نگاه‌های غریب، متعجب و کنجکاوانه‌شان است.

قدم زدن اطراف حرم حضرت معصومه(س) و یا مسجد مقدس جمکران کم و بیش با دیدن چنین صحنه‌هایی هم همراه است. خیلی وقت‌ها همینطور که داری بی‌خیال برای خودت قدم می‌زنی، جلویت را می‌گیرند و سؤالاتی می‌پرسند. سؤالاتی که یا متوجه آن نمی‌شوی و یا اگر متوجه شوی، نمی‌دانی چطور باید جوابشان را بدهی.

سودجویانی که بویی از فرهنگ مهمان‌نوازی ایرانی نبرده‌اند

میهمانان عراقی در شهر قم هر جایی که باشند، چه اطراف حرم و چه در کنار مسجد جمکران، از حمایت‌ها و راهنمایی‌های حداقلی برخوردارند. زائرانی که هر کدامشان می‌توانند در حد و اندازه یک سفیر فرهنگی نقش ایفا کنند، اغلب در کوچه بازارهایی که نشانی از هویت ایرانی و تشیع ندارند سرگردانند یا از سوی سودجویانی که بویی از فرهنگ مهمان‌نوازی ایرانی نبرده‌اند، مبالغی بیش از آنچه باید برای اجناس یا کرایه می‌پردازند.

عامر ۲۴ ساله و اهل ناصریه که برای نخستین بار به ایران اسلامی سفر کرده از فروشندگان مغازه‌ها که اجناس خود را چند برابر به عراقی‌ها می‌فروشند گلایه می‌کند و می‌گوید آنان در حق ما اجحاف می‌کنند، تا می‌فهمند زائر هستیم و غریب.

یکی دیگر از میهمانان عراقی نیز ابراز داشت: این درست نیست که حتی مایحتاج روزمره ما را به چند برابر قیمت به ما بفروشند.

احمد حسن ۲۶ ساله که دانشجوی رشته حقوق دانشگاه بغداد است درباره مردم قم می‌گوید: غالب مردم با ما برخوردی عاطفی و محترمانه دارند وقتی می‌فهمند ساکن شهرهای نجف و کربلا و کاظمین و سامراء هستیم، از روی عشق به ائمه، با ما رفتار خوبی دارند.

 

او عدم وجود فضاهای کافی در شهر قم را یکی از مشکلات عمده برای زائران عنوان کرد و گفت: ترجیح می‌دهیم زود‌تر به زیارت حرم حضرت معصومه(س) و حرم امام رضا(ع) در مشهد برویم و بعد به کشورمان بازگردیم.

 

علاوه بر این برخی از زائران خارجی نیز مورد سوء استفاده و کلاهبرداری دلالانی که به ویژه در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س) و ابتدای خیابان انقلاب حضور دارند قرار می‌گیرند. این دلالان و به دلیل آنکه اکثر مسافران قم عرب‌زبان هستند، دلالان نیز به همین زبان صحبت می‌کنند تا اعتماد زائر را جلب کنند.

رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی خدمات مسافرتی استان قم می‌گوید: دلالان تعداد فراوانی از مسافران را زیر پوشش خود قرار می‌دهند و حتی برخی اوقات با ارائه خدمات نامطلوب سبب دلزدگی زائران می‌شوند و این امر سبب می‌شود که زائران از سفر مجدد پشیمان شوند.

گردشگری شیعی و فرصت‌های نو

گردشگری مذهبی یکی از کهن‌ترین انواع گردشگری است که از دیرباز مورد توجه نوع بشر واقع شده است. مدارک و اسناد تاریخی به جا مانده از تمدن‌های کهن بین‌النهرین مصر، ایران، هند، چین و نیز آثار و قراین به جامانده از روزگاران پیش از تاریخ حکایت از سفرهای زیارتی انسان‌های متعددی دارد که از دیرباز برای انجام فرایض دینی و مذهبی مسیرهای طولانی را جهت مقصد زیارت طی می‌کردند و شاید به دلیل مخاطرات فراوان به مقصد نمی‌رسیدند.

در دین اسلام نیز بر امر گردشگری به ویژه زیارت اماکن مقدس مسلمانان تأکیدات ویژه‌ای صورت گرفته. ظرفیت‌های گردشگری موجود در ایران برای جمعیت حدوداً ۲۵۰ میلیونی شیعیان جهان که ۲۵ تا ۳۰ درصد از کل جمعیت مسلمانان جهان را تشکیل می‌دهند، بر کسی پوشیده نیست. ایران و در واقع قم و مشهد پس از کربلا دومین مقصد گردشگران شیعه هستند و از آنجا که عرصه گردشگری شیعه تا حد زیادی زمینه بکری از گردشگری محسوب می‌شود، وجود چنین نقص‌هایی در این عرصه پذیرفتنی نیست.

 

قم، ام‌القرای جهان اسلام و محور مواصلاتی ۱۷ استان است و همواره شاهد حضور زائرانی از نقاط مختلف ایران و کشورهای اسلامی است که برای زیارت و سیاحت وارد استان می‌شوند.

روزانه ۹ هزار زائر خارجی وارد قم می‌شوند

 

عیسی رضایی، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم تعداد زائران عراقی که وارد قم می‌شوند را برابر زائرانی می‌داند که وارد کشور شده‌اند.

 

به گفته وی تعداد زائران خارجی حتی از چیزی که در طرح‌های گردشگری دیده شده هم بیشتر است و وقتی قرار است چنین جمعیتی در سال وارد قم شوند، امکانات مختلفی برای ساماندهی آنان نیاز است.

مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم می‌گوید پس از توافق هسته‌ای میانگین زائرانی که از کشورهای خارجی روزانه وارد شهر می‌شوند بسیار افزایش یافته است.

به گفته وی تابستان امسال قم به طور میانگین روزانه از ۹ هزار زائر خارجی استقبال کرده است. از این تعداد حدود ۷۰ درصد زائران خارجی از ملیت‌های مختلف عراقی، خلیج فارسی، هند و پاکستان و اروپایی هستند که فقط ۲ هزار عراقی از این تعداد هر روز از پایانه‌ها با ۴۰ اتوبوس وارد می‌شوند.

مشکلاتی که در وضعیت جدیدی گردشگری قم مشهود است

 یکی از مشکلاتی که در وضعیت جدید گردشگری قم مشهود است، کمبود مراکز اقامتی است که بتواند این زائران را در خود جای دهد. موضوع دیگر سرگردانی این زائران و نبود مراکزی برای راهنمایی و ساماندهی آن‌ها در شهر است.

مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم می‌گوید مدتی است طرحی برای ایجاد کیوسک‌های راهنمایی زائران به ویژه در هسته مرکزی شهر، روی می‌زش خاک می‌خورد. طرحی که قرار است هم زائران را برای مسیریابی کمک کند و هم فرصتی برای معرفی هتل‌ها و هتل آپارتمان‌ها باشد.

همچنین قرار است در این ایستگاه‌ها، جاذبه‌های گردشگری قم به جز حرم و جمکران هم برای زائران معرفی شود تا پیشینه تاریخی شهر قم و امام‌زادگانی که غیر از حضرت معصومه (س) در این شهر دفن شده‌اند مورد توجه قرار بگیرند.

رضایی می‌گوید برای اجرای این طرح شرط لازم کمک شهرداری قم است. باید این کیوسک‌ها در اختیار این اداره قرار گرفته و همکاری‌های لازم صورت بگیرد تا دیگر شاهد سرگردانی زائران عرب زبان اطراف حرم مطهر نباشیم.

یکی دیگر از مسائلی که در این راستا از سال‌ها قبل از سوی مسئولان پیگیری می‌شد، سامان دادن به ورود و خروج زائران عراقی بود به شکلی که زائران به صورت کاروانی وارد کشور و قم شوند تا این آشفتگی‌ها کمتر باشد و نیازی به هزینه اضافه در این زمینه وجود نداشته باشد.

از نظر استانداری قم زائران باید به صورت رسمی و در قالب کاروان‌های زیارتی وارد کشور شوند تا مشکلات در این زمینه به حداقل برسد. حضور این افراد به صورت پراکنده هم مشکلات امنیتی به دنبال دارد و هم امکان خدمت رسانی درست به این افراد را از ما گرفته است.

 رضایی می‌گوید این موضوع هم از سوی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم در حال پیگیری است و قرار است مسافران در ترمینال قم ساماندهی شده و پس از آن وارد شهر شوند.

زیرساخت‌های میزبانی از زائران در قم تقویت شود

چندی پیش نیز آیت الله هاشمی شاهرودی در دیدار شهردار با اشاره به اینکه شهر قم به دلیل وجود بارگاه ملکوتی کریمه اهل بیت (س) میزبان خیل عظیمی از زائران داخلی و خارجی است تصریح کرد: باید از ظرفیت‌های متعدد این شهر با برنامه‌ریزی صحیح استفاده مطلوب داشت و در راستای استقبال از زائران نیز زیرساخت‌های لازم در این شهر فراهم شود.

 

نایب رئیس مجلس خبرگان رهبری با اشاره به جایگاه شهر قم تصریح کرد: شهر قم به دلیل وجود حرم حضرت معصومه (س) پایگاه انقلاب و مرکز حوزه‌های علمیه شده است و باید از این فرصت استفاده کرد و در این شهر به اجرای کارهای زیرساختی اهتمام داشت.

 

استفاده حداقلی از ظرفیت فرهنگی حضور زائران خارجی

مسأله مهم دیگر استفاده از ظرفیت فرهنگی حضور زائران خارجی است. سفر به قم دیگر مانند گذشته محدود به نیمه شعبان نمی‌شود بلکه در طول سال و در مناسبت‌های مختلف جمعیت بسیاری از داخل و خارج کشور برای زیارت کریمه اهل بیت(س) به این شهر می‌آیند. حضور این افراد از دیگر کشور‌ها می‌تواند فرصت خوبی برای جریان سازی فرهنگی باشد که باید دید دستگاه‌های مسئول تا چه حد از این فرصت بهره می‌برند.

 

در حالی که کشورهای دیگر از فرصت حضور زائران خارجی بیشترین استفاده را کرده و برای تبلیغ مرام و مکتب خود بهترین بهره را می‌برند اما مشاهدات نشان می‌دهد اقدامات در حوزه فرهنگی در قم حداقلی است.

 مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل آستانه حضرت معصومه(س) می‌گوید در طول سال شیعیان از ۴۰ کشور به زیارت حرم می‌آیند. کشورهایی مانند عراق، پاکستان، هند، عربستان، امارات و لبنان برخی مهمانان خارجی حرم حضرت معصومه(س) هم توریست هستند که از کشورهایی مانند آلمان، هلند، ایتالیا، مالزی و تایلند به قم سفر می‌کنند.

حجت‌الاسلام سید محمد صادقی می‌گوید برای این دو دسته برنامه‌های متفاوتی در نظر گرفته شده است. چند وقتی است آستانه حضرت معصوم (س) در تابلوهای راهنمایی زائران و در پیام‌های فرهنگی که در مونیتور‌ها و بیلبورد‌ها درج می‌شود، هر از گاهی زائران خارجی را هم در نظر گرفته و به زبان‌هایی مانند انگلیسی و عربی هم توجه می‌کند.

اقدام دیگر که مدیرکل روابط عمومی به آن اشاره می‌کند اهدای بسته‌های فرهنگی است. اقدام دیگری که مؤثر‌تر به نظر می‌رسد، جذب ۱۰۰ خادم افتخاری به ۳۶ زبان و گویش برای ارتباط گیری با زائران غیر ایرانی و غیر فارسی زبان است. برگزاری جشنواره‌ها، سوگواره‌ها، مسابقات روزانه، شب‌های قرآنی، دوره‌های آموزشی کوتاه مدت و همایش‌های فرهنگی از دیگر اقداماتی است که حجت‌الاسلام صادقی به آن اشاره می‌کند. آستانه حتی تلاش می‌کند جلسات مشاوره‌ای به ۳۶ زبان برای غیر فارسی زبانان تشکیل دهد. کتابخانه تخصصی با توجه به ۵۲ زبان و گویش هم از سوی آستانه حضرت معصومه (س) راه‌اندازی شده است.

مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل آستانه حضرت معصومه (س) معتقد است در این مسیر باید از نظر کار‌شناسان استفاده کرد به همین خاطر کارگروه‌هایی تشکیل شده برای هر یک از مرزهای جغرافیایی مانند آمریکا، اروپا و هند و تا نیاز‌ها شناسایی شده و بهترین برنامه‌ها انتخاب شود. ارتباط با نهاد‌ها و مؤسسات فرهنگی که در خارج از مرز‌ها فعالیت‌های فرهنگی انجام می‌دهند هم برای تحقق این هدف شکل گرفته است.

با وجود همه این‌ها حجت‌الاسلام صادقی هم اقدامات صورت گرفته تا امروز را کافی نمی‌داند. او اعتقاد دارد برای رسیدن به وضعیت مطلوب تلاش بیشتر، مطالعات گسترده‌تر و کمک نهادهای دیگر نیاز است.

 

افزایش ماندگاری زائران در شهر مقدس قم باعث ارتقای اقتصاد و افزایش اشتغالزایی می‌شود، از این رو می‌بایست حمایت از سرمایه گذاران بخش گردشگری از اولویت‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم باشد البته نحوه برخورد شهروندان با زائران خارجی نیز بسیار مهم است و شهروندان باید در این زمینه طوری زائران را راهنمایی کنند که خاطره خوشی از سفر به قم در ذهن آن‌ها باقی بماند و گردشگری مذهبی که یکی از ظرفیت‌های شهر قم است با خاطرات خوش برای زائران تکرارپذیر باشد.