صراط: «وضعیت هوای استان قم طی 24 ساعت آینده صاف همراه با وزش باد و غبارآلود پیش بینی می‌شود» جمله بالا وصف حال این روزهای استان قم بنا بر اعلام اداره‌کل هواشناسی است.
تابستان امسال به دلیل تقارن سه فاکتور گرما، گرد و غبار و ماه رمضان برای مردم قم کمی سخت شده است و گواه این مدعا سخن مدیرکل جدید محیط زیست استان قم است که اخیرا عنوان کرده است «استان قم رتبه سوم کشور در بیشینه دما و نامطلوب بودن کیفیت هوا دارد.»
با این شرایط این سئوال در ذهن مردم نقش می‌بندد که در سال‌های نه چندان دور شاهد گرد و غبار یا همان ریزگردها با این وسعت در آسمان قم نبوده‌ایم دلیل این وضعیت نابهنجار چیست؟
چیستی و چگونگی ریزگردها در آسمان
گرد و غبار در اثر بادهای قوی بر سطح خاک ایجاد و موجب معلق شدن ذرات ریز خاک در هوا می‌شود که این رویداد یک امر طبیعی در بیابان‌ها محسوب می‌شود. از چهار دهه پیش تاکنون به دلیل بروز خشکسالی‌های مداوم، کاهش بارندگی، از بین رفتن جنگلها، وقوع جنگ، بیابان زایی و ... گرد و خاک در مناطق وسیعی از جهان به‌ویژه غرب آسیا، آسیای مرکزی، جنوب غرب آمریکای شمالی و شمال آفریقا که کمربند گرد و غبار جهانی نامیده می‌شود، افزایش زیادی داشته است.
منشأ ریزگردها در ایران داخلی و خارجی است. در منشا خارجی گرد و غبارها بیرون از خاک ایران در کشورهایی مانند عراق، عربستان و سوریه تشکیل و بوسیله باد به سوی ایران سرازیر می‌شود که این موضوع از سال 85 به بعد تشدید شده است و یکی از دلایل اصلی گرد و خاک در شهرهای کشور محسوب می‌شود. در همین راستا پرفسور پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران عنوان می‌کند «منشاء ریزگردهایی که تا 23 استان کشور را فرا می‌گیرد کانون‌های خارجی است».
در منشا داخلی نیز گرد و خاک در داخل کشور تشکیل می‌شود که علت آن از بین رفتن پوشش‌های گیاهی اطراف شهر، بیابان زایی، خشکسالی و ... است.
سید رحمان دانیالی مدیرکل محیط زیست استان قم اخیرا در دیدار با مراجع منشا ریزگردهای قم را داخلی عنوان کرده و می‌گوید: آسیب‌های بسیاری در محیط زیست استان به‌وجود آمده است.
دلایل تشدید ریزگردها در استان قم
با توجه به دور بودن استان قم از شهرهای مرزی غرب کشور، تشخیص منشا داخلی برای ریزگردهای سطح استان قم عقلانی است. اما وجود چه کاستی‌ها و نواقصی در استان موجب ظهور این ریزگردها شده است؟
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در قم با بیان اینکه ریزگردها یکی از چالش‌های عمده استان قم است، گفت: علل گرد و غبار در استان قم خشکسالی‌های پی در پی، عدم مدیریت جامع منابع آب، عدم توجه به حق آبه‌های محیط زیستی، کاهش بارندگی و میزان رطوبت هوا، بیابان زایی و تخریب‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی است».
وی در ادامه بیان کرد: متأسفانه اقدامات نامطلوب انجام گرفته در استان موجب از بین رفتن 50 درصد از مراتع و شورتر شدن 75 درصد از زمین‌ها شده است.
این روزها آب و هوای قم حال خوبی ندارد و افزایش واحدهای صنعتی که استانداردهای زیست محیطی را رعایت نمی‌کنند موجب وخیم‌تر شدن این اوضاع شده است که دانیالی در همین خصوص گفت: 97 درصد از استعلام‌های مربوط به واحدهای صنعتی مورد موافقت قرار گرفته است در حالیکه بسیاری از این واحدها با ضوابط محیط زیست همخوانی نداشته که همین امر موجب تشدید آلودگی هوا در قم می‌شود.
گرد و خاک ناشی از خشکسالی و بیابان زایی و نبود پوشش گیاهی برای مهار آن از یک سو و از سوی دیگر آلاینده های صنعتی و شیمایی که به سبب ایجاد بی‌رویه واحدهای صنعتی و وسایل نقلیه در شهر قم، موجب شده است که این روزها شاهد آب و هوایی غبارآلود باشیم.
مشکلات ناشی از ریزگردها
از نخستین روز آفرینش، هوا، آب و خاک به عنوان سه فاکتور اصلی سازنده محیط زیست پیرامون موجودات زنده به‌ویژه انسان محسوب می‌شود. در همین راستا آلودگی‌های جوی و هوایی برای آنها بسیار مهم بوده و البته بر روی زندگی آنها تاثیرات زیادی دارد.
بیشترین تاثیر گرد و غبار در هوا بر روی نوزادان، کودکان، نوجوانان، سالخوردگان، افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی مانند آسم، برونشیت و آمفیزم و بیماران قلبی است چرا که در این افراد موجب ایجاد واکنش‌های آلرژیک و حملات آسم، مشکلات تنفسی حاد و کاهش طول عمر می‌شود.
ریزگردها به آرامی این روزها نه تنها جان مردم قم بلکه مردم بیشتر شهرهای کشور را به خطر می‌اندازند و مدیران با طمانینه در حال فکر برای این معضل زیست محیطی هستند.
با توجه به اینکه منشا ریزگردهای قم داخلی است باید مسئولان استانی فکری برای این معضل بیندیشند. در سال‌های اخیر این موضوع تشدید یافته است ولی اقدامات در حد وعده و قول بوده است، نه خبری از کمربند سبز شده و نه فضاهای سبز از دست رفته قم احیا شده‌اند.
راهکارهای مقابله با افزایش ریزگردها
پدیده گرد و غبار مانند تمام مخاطرات زیست محیطی باید مدیریت و پیشگیری شوند تا از خسارات و اتلاف سرمایه‌های انسانی و مالی جلوگیری شود.
راهکارهای اصلی مقابله با گرد و غبار در استان قم ایجاد کمربند فضای سبز اطراف شهر و حفظ و گسترش فضای سبز درون شهری، کنترل فعالیت‌های عمرانی و منابع ساکن تولید گرد و غبار، استفاده از فناوری‌های نو در مهار گرد و غبار، افزایش آگاهی‌های عمومی، مدیریت صحیح منابع آب و خاک و مقابله با بیابانزایی است.
برای جلوگیری از افزایش ریزگردها در سطح آسمان استان قم باید علاوه بر اقدامات اجرایی سازنده مدیران، قمی‌ها نیز در راستای عدم تولید آلاینده‌ها، همکاری و همدلی لازم را برای فائق آمدن به این مشکل زیست محیطی داشته باشند.
