صراط: یعقوب توکلی تاریخ پژوه و استاد دانشگاه در چهارمین جلسه سوژه‌یابی از تاریخ معاصر به بررسی زندگی فرح پهلوی پرداخت.
توکلی در ابتدا در مورد فرح پهلوی گفت: بحث فرح نه به عنوان همسر شاه بلکه به عنوان یک کانون جدی فعالیت در حوزه فرهنگ، بسیار حائز اهمیت است که گستردگی بحث پهلوی اول و دوم باعث شده است که کمتر به این موضوع پرداخته شود.
ازدواج اول محمد رضا شاه با پادشاه مصر در راستای سیاست های انگلستان بود به گفته این کارشناس مسائل تاریخی، محمد رضا شاه پهلوی در طول حیاتش سه بار به صورت رسمی ازدواج کرد.
ازدواج اول او با شخصی به نام«فوزیه»دختر پادشاه مصر بود که بعد از سفر او به اروپا در سنین جوانی صورت گرفت که دوام چندانی هم نداشت.
این ازدواج در زمانی صورت گرفت که سیاست انگلستان، ایجاد پیوند خانوادگی در بین کشورهای زیر سلطه ی خودش بود. توکلی در این مورد افزود: با برقراری چنین ازدواج هایی، انگلستان به دنبال تثبیت موقعیت خود در منطقه بود. وی ازدواج دختران رضا شاه با سران مملکتی را نیز در راستای حفظ روابط سنتی سلطنت دانست که بعد از پایان سیطرهی انگلستان بر کشورهای منطقه، در جنگ جهانی دوم، همهی این روابط دچار فروپاشی میشود.
بحران نداشتن فرزند پسر برای ولیعهدی شاه
به گفته یعقوب توکلی، چند سال بعد از جدایی محمدرضا شاه از فوزیه، او با «ثریا اسفندیاری»، که یک زن دو رگه ایرانی، آلمانی بود ازداوج کرد. پس از گذشت مدتی از ازدواج شاه با ثریا، فرزندی برای گرفتن عنوان «ولیعهد» متولد نشد و این درحالی بود که حاصل ازدواج قبلی شاه نیز فقط یک دختر به نام «شهناز» بود.
فرزند پسر برای خانواده سلطنت که نیاز صد در صدی به ولیعهد داشت بسیار حیاتی بود. به همین سبب اختلافات و مسائلی در دربار به وجود آمد که حاصل آن جدایی ثریا از شاه بود.
دربار برای حفظ آبروی سلطنت اقدام به خرید فیلم های همسر سابق شاه کرد
به گفته توکلی ثریا بعد از جدایی از شاه به بازیگری در سینما روی آورد. پس از ایفای نقش ثریا در چند فیلم سخیف، دربار برای حفظ شانیت سلطنت، تمام فیلم های او را از عوامل و تهیه کنندگان فیلم به قیمت گزاف به شرط عدم پخش خریداری کرد. عوامل فیلم بعد از فروختن فیلم به دربار، علی رقم تعهد به عدم پخش، فیلم ها را تکثیر نمودند و از فروش آنها نیز سود زیادی به جیب زدند.
توکلی در نشست سوژه یابی از تاریخ معاصر ادامه داد: محمد رضا شاه پس از جدایی از ثریا مدتی مجرد ماند و دربار به دنبال یافتن همسری برای او تلاش میکرد تا اینکه فرح وارد زندگی پهلوی دوم شد.
وی افزود: در خصوص چگونگی آشنایی فرح با شاه نقل های مختلفی وجود دارد که البته این نقل ها پیوندها و اشتراکاتی با هم دارند؛ مانند این موضوع که فرح دانشجوی هنرهای زیبای دانشگاه سوربن بوده است و برای درخواست موضوعی به «جهانگیر تفضلی»، سرپرست دانشجویان ایرانی در اروپا مراجعه می‌کند.
تفضلی پس از بی توجهی به فرح، که فردوست از آن به عنوان «نپسندیدن» یاد می‌کند، او را به «اردشیر زاهدی» ارجاع می‌دهد. زاهدی هم برای حل مشکل و یا انگیزه دیگر او را به شاه معرفی می‌کند.
روابط فرح با نامزد سابقش هیچگاه قطع نشد
بنابر گفته توکلی، در اینکه انگیزه اولیهی دیدار فرح با محمد رضا شاه، چه بوده است، نقل های زیادی شده است. یکی مانند فردوست انگیزه‌های غیر اخلاقی دخیل دانسته و دیگری هم مثل زاهدی معرفی فرح برای ازدواج با شاه به شهناز دختر پادشاه را دلیل ملاقات معرفی کرده است.
نکته جالب توجه در زمان پیشنهاد ازدواج شاه به فرح، نامزد داشتن فرح دیبا بود. نامزد او شخصی به نام «بهادری» فردی با گرایشات چپ بود همچنین خود فرح نیز از اعضای کنفدراسیون ایرانی دانشجویان چپ در فرانسه بود.
توکلی ادامه داد: با همه این اوصاف فرح به پیشنهاد محمدرضا جواب مثبت می‌دهد و نامزدیش را در ظاهر را با بهادری به هم می‌زند اما رابطه او با نامزد سابقش و تیم چپ گرای همراهش هیچوقت قطع نمی‌شود.
فرح پهلوی تنها یک «ماشین زایمان» برای دربار پهلوی نبود
این کارشناس مسائل تاریخی در ادامهی چهارمین جلسهی نشست سوژه یابی از تاریخ معاصر گفت: وقتی فرح دیبا از یک دانشجویی که نیازمند کمک بود به ملکه ایران تبدیل شد، با خریدهای سرسام آور و ایجاد تجملات فراوان وارد مرحله جدیدی از زندگی شد.
وی ادامه داد: فرح به سال 1339 اولین فرزند پسر شاه را به دنیا آورد و پس از آن نیز چند فرزند دیگر حاصل این ازدواج بود.
توکلی در خصوص فرح پهلوی افزود: چیزی که مشخص است نقش فرح پهلوی تنها یک «ماشین زایمان» برای دستگاه پهلوی نبود.
کتاب دخترم فرح از زبان تاج الملوکی که مرده بود
توکلی در ادامه بحث در پی نام بردن از کتاب مشهور «دخترم فرح»، این کتاب را حاصل داستان پردازی طیفی در زمان انتشار کتاب دانست که برای شخصیت های پهلوی خاطره سازی می‌کردند.
به عنوان مثال در کتاب ذکر شده خاطراتی از زبان مادر شاه بیان می شود حال آنکه تاج الملوک در آن زمان اصلا در قید حیات نبوده است. این طیف در حدود پانزده سال قبل با ربط دادن برخی مسائل واقعی به خیال پردازی های خود دنبال مقاصد تجاری بودند. کتاب دیگری که از این گروه نوشته شده است خاطرات نسبت داده شده به عباس خان، آبدارچی شاه است در واقع یک کپی با زاویه دید متفاوت از اثر قبلی است که اجازه نشر به آن داده نشد .
چگونه موقعیت فرح در دربار تثبیت شد
توکلی در پاسخ به سوال یکی از حاضران، در مورد اینکه آیا ناشران کتاب «دخترم فرح» ، صرفا مقاصد اقتصادی داشتند، گفت: قطعا در این کتاب انگیزه های سیاسی هم دخیل بوده است و ما می بینیم نویسندگان این کتابها، دائما به اشخاص و احزابی مانند فردوست، طوفانیان، سرلشکر قره باقی، حزب رستا خیز،شرکت های نفتی و ... حمله می کنند و همهی آنها به جز شاه و فرح در این امر مقصر شناخته می‌شوند. لذا به نظر می‌رسد که انگشت اشاره فرح پای این کار هست و از تاثیرات آن حمایت می‌کنند.
وی همچنین افزود: این آثار، در باب اثرگذاری و تاثیر سیاسی قابل بررسی هستند، اما از لحاظ تاریخی سندیتی ندارند.
به گفته توکلی دیر به دنیا آمدن ولیعهد در شرایطی که هر آن امکان ترور و از بین رفتن شاه وجود داشت موقعیت فرح را بیش از پیش در دربار تثبیت میکرد . فرح هم با تاسیس دفتر اختصاصی از این موقعیت استفاده می کرد.
او با توجه به آشنایی با فضای فکری و ادبیات غربی به دنبال ارتباط گیری با شخصیت های موثر فرهنگی برای رسیدن به اهداف خود بود. به همین سبب است که در حوزه همکاران فرح، اشخاصی مانند شاعران، نویسندگان و تحصیلکرده های در غرب، دیده می شود.
بنا بر سخن این مورخ، یکی از کسانی که می توان به عنوان نمونه همکار با فرح از او نام برد «دکتر حسین نصر» است که حدود بیست سال در خدمت فرح بود.
عضویت برخی شخصیت های چپ در ساواک
ارتباط فرح با چپ گرایان در دربار موضوع دیگری بود که توکلی به آن اشاره کرد و در این خصوص گفت : محمود جعفریان، محمود قطبی و لیلی امیر ارجمند اشخاص چپی بودند که در این زمان مقامات اصلی فرهنگی در کشور بودند.
وی در ادامه گفت: در دوران پهلوی دوم ارتباط با چپ گراها به چند صورت وجود داشت، اولین آنها سواک بود، که با ارتباط گیری با برخی شخصیت های چپ آنها را به خدمت گرفته بود تا از مخاطرات آنان جلوگیری کند. پرویز نیک خواه که موسس حزب توده در ایران بود را می توان از مهمترین مدیران چپ ساواک دانست.
توکلی دومین حلقه ارتباطی با چپ گرایان را اسدالله علم عنوان کرد که با ارتباط با نویسندگان و شخصیت های دانشگاهی چپ گرا به دنبال نفوذ در آنها بود که «رسول پرویزی» نویسنده داستان عینک از جمله آنهاست.
به گفته توکلی سومین حلقه سوم ارتباط با شخصیت های مارکسیست، «امیر عباس هویدا» بود، که در کابینه او چندین نفر توده ای وجود داشت.که وقتی بعدها به حضور وزرای چپ در کابینه او اعتراض شد او گفت: من سه وزیر توده ای دارم که بهتر از بقیه کار می کنند.
گرایشات ضد دینی دربار در زمان فرح بیشتر از گذشته بود
جریان چهارم ارتباط با مارکسیست ها بنا بر سخنان توکلی، جریان فرح بود که با پدید آوردن بستر قدرت، فرصتی برای حضور چپ ها در دربار پدید آورده بود. بنا بر سخنان دکتر توکلی بخشی از دلیل پر رنگ بودن نقش اجتماعی فرح در دربار به این دلیل بود که محمدرضا تمایل داشت او را به این امور مشغول کند تا در کارها و روابط نا مشروع شاه دخالتی نکند. این مساله در کتاب خاطرات اسدالله علم زمانی که او وزیر دربار بوده است نوشته شده است.
موضوع دیگری که در این نشست مطرح شد، مساله روشنفکری در شخصیت فرح بود، به گفته یعقوب توکلی وقتی از روشنفکری در دورهی شاه صحبت می کنیم ناخوداگاه ذهن به سمت فرح به عنوان یک فرد سکولار با افکار اورپایی متبادر میشود. توکلی با اشاره به این موضوع که غالب تحصیلکرده های در فرانسه آن زمان افکاری سکولار و ضد دینی داشتند این موضوع را در دربار پهلوی در زمان فرح بسیار شدید تر از زمان قبل او دانست.
به همین خاطر است که در زمان او ترویج هیچ حوزه فرهنگی، دینی جز در چند مورد محدود مانند تعزیه خوانی در جشن 2500 ساله دیده نمی‌شود و حتی مخالفت هایی با آنها نیز دیده میشود که چیزی جز بستن چشم در مواجه با فرهنگ مردمی ایران نبود.
نقش فرح در ایجاد جریان هنری غربی، در ایران سوژه بعدی مطرح شده از سوی توکلی بود که در این مورد به معماری غربی، مراکز هنری که در این زمان ساخته شد اشاره نمود.
توکلی ادامه داد: در جریان جشن هنر شیراز نیز این ترویج هنر غربی مغایر با هنر اسلامی را نیز می بینیم که از با دستور فرح اجرا می‌شد. به گفته ی این استاد دانشگاه، شیوهی عملکرد فرهنگی و هنری فرح یکی از دلایل ورود جامعهی عادی ایران به مبارزه با رژیم پهلوی بود که این اقدامات را مغایر عرف خود می دانست.
ماجرای خرید شیر خشک مخصوص حیوانات برای نوزادان بیمار ایرانی
به گفته یعقوب توکلی، فرح پهلوی سعی میکرد به حوزه هایی که محمدرضا پهلوی از دخالت در آن عاجز بود، وارد گردد و آن امور را عهده دار شود. یکی از این موارد، سفر فرح به شهرستان ها بود که هدف آن جبران خلا حضور مقامات سیاسی در جامعه بود. این کارشناس مسائل تاریخی اقدامات این چنینی را یک پروژه تبلیغاتی برای حفظ سلطنت دانست که مردم در آن اهمیتی نداشتند.
وی در تایید این موضوع به نقل قولی از «مینو صمیمی» اشاره کرد. توکلی ادامه داد: در این نقل قول آمده است که در جلسه ای به ریاست دکتر «لقمان ادهم» قرار بر اقدام خیرخواهانه تهیه شیر خشک برای نوزادان بیمار شد که برای این نیاز اعلام مناقصه ی بین المللی شد. بعد از ارسال قیمت ها توسط شرکت ها، یکی از آنها که قیمت پایین تری از بقیه داشت به عنوان برندهی مزایده اعلام شد نکته جالب اینجاست که این شرکت اعلام کرده بود این شیر خشک مصرف انسانی ندارد و برای حیوانات تهیه شده است.
صمیمی می‌گوید: وقتی همه حاضرین با وجود اطلاع از این عمل غیر انسانی با مزایده موافق بودند من این توافقنامه را امضا نکردم، به همین خاطر به ساواک احضار شدم و به من گفتند شما حق ندارید با ارادهی اولیا حضرت مخالفت کنید.
موضوع دیگری که در این نشست مطرح شد، بحث پیگیری فرح برای نایب السلطنه شدن بود. توکلی در این خصوص گفت: فرح با احساس اینکه شاه در اواخر عمر خود به سر میبرد، بسیار تلاش میکرد تا خود را در جایگاه حقوقی نایب السلطنه بودن بنشاند. موضوع ابتلای شاه به سرطان که فقط شاه، فرح و پزشکان او در جریانش بودند او را در این مسیر بیشتر ترغیب میکرد اما وقوع انقلاب اسلامی به او اجازه نداد تا به آرزوی دیرینه اش برسد.
شاه و فرح، زندگی و اتاق مشترک نداشتند
توکلی در مورد روابط فرح و شاه، این رابطه را دارای مشکلاتی عنوان کرد و در این مورد به خاطرهی دیگری از مینو صمیمی اشاره کرد که می‌گوید: سفیر ایران در قاهره برای شاه یک کاخ مجلل در مصر ساخته بود که شاه بعد از بازدید اتاق مشترکش با فرح با عصبانیت رو به اسد الله علم می‌کند و می‌گوید: «این سفیر پدرسوخته چه می گوید؟» سفیر با تعجب از اینکه کاری نکرده است بعد از نیمه کاره رها شدن بازدید به دست و پای علم می‌افتد که او بگوید سفیر چه خبطی کرده است و علم به او می گوید که تو بعد از سالها که وزیر تشریفات دربار بودی نمی دانستی که شاه و ملکه اتاق و زندگی مشترک ندارند؟
23 تا 30 میلیارد دلار به همراه حجم عظیم اشیا عتیقه در اختیار فرح
به گفته توکلی با وقوع انقلاب اسلامی، هیمنه فرح و شاه در هم شکست هر چند فرح تلاش زیادی برای اختلال در انقلاب می‌کند. از جمله این تلاش ها سفر او به عنوان نماینده شاه به آمریکا بعد از روی کار آمدن کارتر برای به دست آوردن تایید او بود.
توکلی افزود: فرح در این زمینه موفق شد زمینه های سفر شاه به آمریکا را بدست بیاورد و نظرکارتر را نسبت به شاه تغییر دهد. این استاد دانشگاه اقدام دیگری که بعد از این ماجرا توسط فرح دیبا با هدف ایجاد اختلال در انقلاب انجام شد را سفر او به نجف برای دیدار با «آیت الله خویی» دانست.
سفر فرح برای همراه سازی علما و روحانیت علی رغم تبلیغات اشخاصی مانند سید حسین نصر با شکست مواجه شد تا جایی که در روایت خود نصر هم مشخص است که آیت الله خویی حتی به استقبال آنها هم نرفت.
بنا بر سخنان یعقوب توکلی، فرح بعد از انقلاب و مرگ شاه بسیار گوشه گیر شد و ما تا مدتها از او فعالیت سیاسی جدی نمیبینیم . نمایندهی خاندان پهلوی در این دوره رضا پهلوی و مقامات فراری رژیم پهلوی هستند.
وی ادامه داد: این انفعال تا سالهای اخیر که فرح پروژهی جدید را کلید زد ادامه داشت.
نقش سالهای اخیر فرح پهلوی با تثبیت منابع مالی آنها آغاز شد منابعی که در اسناد بین 23 تا 30 میلیارد دلار همراه با حجم عظیم اشیا عتیقه اعلام شده است. این اشیا توسط دو هواپیمای همراه شاه از کشور خارج شد که متاسفانه تا کنون هیچ پیگیری در نظام حقوقی بین المللی برای بازگرداندن این اشیا صورت نگرفته است.
باید منتظر موج گسترده تاریخ نگاری پهلوی از ناحیه فرح باشیم
به گفته توکلی، فرح در سالهای اخیر سعی در ارزش گذاری و احیای عصر پهلوی داشته است که خود را با بیان خاطرات در نقش یک مورخ معرفی می‌کند. این تلاش ها در سرمایه گذاری و تاسیس شبکه «من و تو» و ساخت بعضی فیلم ها مانند «از تهران تا قاهره» و «انقلاب 57» دیده می شود. فرح در این برنامه ها انقلاب را یک فاجعه معرفی می‌کند که همه دربار جز خودش و شاه در آن مقصر بوده‌اند .
یعقوب توکلی در پایان بحث سوژه یابی از تاریخ معاصر، گفت: معتقدم باید منتظر موج گسترده ای از تاریخ نگاری پهلوی از ناحیه فرح و تشکیلات آن چه در قالب نوشته و چه در قالب تصویر باشیم.
توکلی در ابتدا در مورد فرح پهلوی گفت: بحث فرح نه به عنوان همسر شاه بلکه به عنوان یک کانون جدی فعالیت در حوزه فرهنگ، بسیار حائز اهمیت است که گستردگی بحث پهلوی اول و دوم باعث شده است که کمتر به این موضوع پرداخته شود.
ازدواج اول محمد رضا شاه با پادشاه مصر در راستای سیاست های انگلستان بود به گفته این کارشناس مسائل تاریخی، محمد رضا شاه پهلوی در طول حیاتش سه بار به صورت رسمی ازدواج کرد.
ازدواج اول او با شخصی به نام«فوزیه»دختر پادشاه مصر بود که بعد از سفر او به اروپا در سنین جوانی صورت گرفت که دوام چندانی هم نداشت.
این ازدواج در زمانی صورت گرفت که سیاست انگلستان، ایجاد پیوند خانوادگی در بین کشورهای زیر سلطه ی خودش بود. توکلی در این مورد افزود: با برقراری چنین ازدواج هایی، انگلستان به دنبال تثبیت موقعیت خود در منطقه بود. وی ازدواج دختران رضا شاه با سران مملکتی را نیز در راستای حفظ روابط سنتی سلطنت دانست که بعد از پایان سیطرهی انگلستان بر کشورهای منطقه، در جنگ جهانی دوم، همهی این روابط دچار فروپاشی میشود.
بحران نداشتن فرزند پسر برای ولیعهدی شاه
به گفته یعقوب توکلی، چند سال بعد از جدایی محمدرضا شاه از فوزیه، او با «ثریا اسفندیاری»، که یک زن دو رگه ایرانی، آلمانی بود ازداوج کرد. پس از گذشت مدتی از ازدواج شاه با ثریا، فرزندی برای گرفتن عنوان «ولیعهد» متولد نشد و این درحالی بود که حاصل ازدواج قبلی شاه نیز فقط یک دختر به نام «شهناز» بود.
فرزند پسر برای خانواده سلطنت که نیاز صد در صدی به ولیعهد داشت بسیار حیاتی بود. به همین سبب اختلافات و مسائلی در دربار به وجود آمد که حاصل آن جدایی ثریا از شاه بود.
دربار برای حفظ آبروی سلطنت اقدام به خرید فیلم های همسر سابق شاه کرد
به گفته توکلی ثریا بعد از جدایی از شاه به بازیگری در سینما روی آورد. پس از ایفای نقش ثریا در چند فیلم سخیف، دربار برای حفظ شانیت سلطنت، تمام فیلم های او را از عوامل و تهیه کنندگان فیلم به قیمت گزاف به شرط عدم پخش خریداری کرد. عوامل فیلم بعد از فروختن فیلم به دربار، علی رقم تعهد به عدم پخش، فیلم ها را تکثیر نمودند و از فروش آنها نیز سود زیادی به جیب زدند.
توکلی در نشست سوژه یابی از تاریخ معاصر ادامه داد: محمد رضا شاه پس از جدایی از ثریا مدتی مجرد ماند و دربار به دنبال یافتن همسری برای او تلاش میکرد تا اینکه فرح وارد زندگی پهلوی دوم شد.
وی افزود: در خصوص چگونگی آشنایی فرح با شاه نقل های مختلفی وجود دارد که البته این نقل ها پیوندها و اشتراکاتی با هم دارند؛ مانند این موضوع که فرح دانشجوی هنرهای زیبای دانشگاه سوربن بوده است و برای درخواست موضوعی به «جهانگیر تفضلی»، سرپرست دانشجویان ایرانی در اروپا مراجعه می‌کند.
تفضلی پس از بی توجهی به فرح، که فردوست از آن به عنوان «نپسندیدن» یاد می‌کند، او را به «اردشیر زاهدی» ارجاع می‌دهد. زاهدی هم برای حل مشکل و یا انگیزه دیگر او را به شاه معرفی می‌کند.
روابط فرح با نامزد سابقش هیچگاه قطع نشد
بنابر گفته توکلی، در اینکه انگیزه اولیهی دیدار فرح با محمد رضا شاه، چه بوده است، نقل های زیادی شده است. یکی مانند فردوست انگیزه‌های غیر اخلاقی دخیل دانسته و دیگری هم مثل زاهدی معرفی فرح برای ازدواج با شاه به شهناز دختر پادشاه را دلیل ملاقات معرفی کرده است.
نکته جالب توجه در زمان پیشنهاد ازدواج شاه به فرح، نامزد داشتن فرح دیبا بود. نامزد او شخصی به نام «بهادری» فردی با گرایشات چپ بود همچنین خود فرح نیز از اعضای کنفدراسیون ایرانی دانشجویان چپ در فرانسه بود.
توکلی ادامه داد: با همه این اوصاف فرح به پیشنهاد محمدرضا جواب مثبت می‌دهد و نامزدیش را در ظاهر را با بهادری به هم می‌زند اما رابطه او با نامزد سابقش و تیم چپ گرای همراهش هیچوقت قطع نمی‌شود.
فرح پهلوی تنها یک «ماشین زایمان» برای دربار پهلوی نبود
این کارشناس مسائل تاریخی در ادامهی چهارمین جلسهی نشست سوژه یابی از تاریخ معاصر گفت: وقتی فرح دیبا از یک دانشجویی که نیازمند کمک بود به ملکه ایران تبدیل شد، با خریدهای سرسام آور و ایجاد تجملات فراوان وارد مرحله جدیدی از زندگی شد.
وی ادامه داد: فرح به سال 1339 اولین فرزند پسر شاه را به دنیا آورد و پس از آن نیز چند فرزند دیگر حاصل این ازدواج بود.
توکلی در خصوص فرح پهلوی افزود: چیزی که مشخص است نقش فرح پهلوی تنها یک «ماشین زایمان» برای دستگاه پهلوی نبود.
کتاب دخترم فرح از زبان تاج الملوکی که مرده بود
توکلی در ادامه بحث در پی نام بردن از کتاب مشهور «دخترم فرح»، این کتاب را حاصل داستان پردازی طیفی در زمان انتشار کتاب دانست که برای شخصیت های پهلوی خاطره سازی می‌کردند.
به عنوان مثال در کتاب ذکر شده خاطراتی از زبان مادر شاه بیان می شود حال آنکه تاج الملوک در آن زمان اصلا در قید حیات نبوده است. این طیف در حدود پانزده سال قبل با ربط دادن برخی مسائل واقعی به خیال پردازی های خود دنبال مقاصد تجاری بودند. کتاب دیگری که از این گروه نوشته شده است خاطرات نسبت داده شده به عباس خان، آبدارچی شاه است در واقع یک کپی با زاویه دید متفاوت از اثر قبلی است که اجازه نشر به آن داده نشد .
چگونه موقعیت فرح در دربار تثبیت شد
توکلی در پاسخ به سوال یکی از حاضران، در مورد اینکه آیا ناشران کتاب «دخترم فرح» ، صرفا مقاصد اقتصادی داشتند، گفت: قطعا در این کتاب انگیزه های سیاسی هم دخیل بوده است و ما می بینیم نویسندگان این کتابها، دائما به اشخاص و احزابی مانند فردوست، طوفانیان، سرلشکر قره باقی، حزب رستا خیز،شرکت های نفتی و ... حمله می کنند و همهی آنها به جز شاه و فرح در این امر مقصر شناخته می‌شوند. لذا به نظر می‌رسد که انگشت اشاره فرح پای این کار هست و از تاثیرات آن حمایت می‌کنند.
وی همچنین افزود: این آثار، در باب اثرگذاری و تاثیر سیاسی قابل بررسی هستند، اما از لحاظ تاریخی سندیتی ندارند.
به گفته توکلی دیر به دنیا آمدن ولیعهد در شرایطی که هر آن امکان ترور و از بین رفتن شاه وجود داشت موقعیت فرح را بیش از پیش در دربار تثبیت میکرد . فرح هم با تاسیس دفتر اختصاصی از این موقعیت استفاده می کرد.
او با توجه به آشنایی با فضای فکری و ادبیات غربی به دنبال ارتباط گیری با شخصیت های موثر فرهنگی برای رسیدن به اهداف خود بود. به همین سبب است که در حوزه همکاران فرح، اشخاصی مانند شاعران، نویسندگان و تحصیلکرده های در غرب، دیده می شود.
بنا بر سخن این مورخ، یکی از کسانی که می توان به عنوان نمونه همکار با فرح از او نام برد «دکتر حسین نصر» است که حدود بیست سال در خدمت فرح بود.
عضویت برخی شخصیت های چپ در ساواک
ارتباط فرح با چپ گرایان در دربار موضوع دیگری بود که توکلی به آن اشاره کرد و در این خصوص گفت : محمود جعفریان، محمود قطبی و لیلی امیر ارجمند اشخاص چپی بودند که در این زمان مقامات اصلی فرهنگی در کشور بودند.
وی در ادامه گفت: در دوران پهلوی دوم ارتباط با چپ گراها به چند صورت وجود داشت، اولین آنها سواک بود، که با ارتباط گیری با برخی شخصیت های چپ آنها را به خدمت گرفته بود تا از مخاطرات آنان جلوگیری کند. پرویز نیک خواه که موسس حزب توده در ایران بود را می توان از مهمترین مدیران چپ ساواک دانست.
توکلی دومین حلقه ارتباطی با چپ گرایان را اسدالله علم عنوان کرد که با ارتباط با نویسندگان و شخصیت های دانشگاهی چپ گرا به دنبال نفوذ در آنها بود که «رسول پرویزی» نویسنده داستان عینک از جمله آنهاست.
به گفته توکلی سومین حلقه سوم ارتباط با شخصیت های مارکسیست، «امیر عباس هویدا» بود، که در کابینه او چندین نفر توده ای وجود داشت.که وقتی بعدها به حضور وزرای چپ در کابینه او اعتراض شد او گفت: من سه وزیر توده ای دارم که بهتر از بقیه کار می کنند.
گرایشات ضد دینی دربار در زمان فرح بیشتر از گذشته بود
جریان چهارم ارتباط با مارکسیست ها بنا بر سخنان توکلی، جریان فرح بود که با پدید آوردن بستر قدرت، فرصتی برای حضور چپ ها در دربار پدید آورده بود. بنا بر سخنان دکتر توکلی بخشی از دلیل پر رنگ بودن نقش اجتماعی فرح در دربار به این دلیل بود که محمدرضا تمایل داشت او را به این امور مشغول کند تا در کارها و روابط نا مشروع شاه دخالتی نکند. این مساله در کتاب خاطرات اسدالله علم زمانی که او وزیر دربار بوده است نوشته شده است.
موضوع دیگری که در این نشست مطرح شد، مساله روشنفکری در شخصیت فرح بود، به گفته یعقوب توکلی وقتی از روشنفکری در دورهی شاه صحبت می کنیم ناخوداگاه ذهن به سمت فرح به عنوان یک فرد سکولار با افکار اورپایی متبادر میشود. توکلی با اشاره به این موضوع که غالب تحصیلکرده های در فرانسه آن زمان افکاری سکولار و ضد دینی داشتند این موضوع را در دربار پهلوی در زمان فرح بسیار شدید تر از زمان قبل او دانست.
به همین خاطر است که در زمان او ترویج هیچ حوزه فرهنگی، دینی جز در چند مورد محدود مانند تعزیه خوانی در جشن 2500 ساله دیده نمی‌شود و حتی مخالفت هایی با آنها نیز دیده میشود که چیزی جز بستن چشم در مواجه با فرهنگ مردمی ایران نبود.
نقش فرح در ایجاد جریان هنری غربی، در ایران سوژه بعدی مطرح شده از سوی توکلی بود که در این مورد به معماری غربی، مراکز هنری که در این زمان ساخته شد اشاره نمود.
توکلی ادامه داد: در جریان جشن هنر شیراز نیز این ترویج هنر غربی مغایر با هنر اسلامی را نیز می بینیم که از با دستور فرح اجرا می‌شد. به گفته ی این استاد دانشگاه، شیوهی عملکرد فرهنگی و هنری فرح یکی از دلایل ورود جامعهی عادی ایران به مبارزه با رژیم پهلوی بود که این اقدامات را مغایر عرف خود می دانست.
ماجرای خرید شیر خشک مخصوص حیوانات برای نوزادان بیمار ایرانی
به گفته یعقوب توکلی، فرح پهلوی سعی میکرد به حوزه هایی که محمدرضا پهلوی از دخالت در آن عاجز بود، وارد گردد و آن امور را عهده دار شود. یکی از این موارد، سفر فرح به شهرستان ها بود که هدف آن جبران خلا حضور مقامات سیاسی در جامعه بود. این کارشناس مسائل تاریخی اقدامات این چنینی را یک پروژه تبلیغاتی برای حفظ سلطنت دانست که مردم در آن اهمیتی نداشتند.
وی در تایید این موضوع به نقل قولی از «مینو صمیمی» اشاره کرد. توکلی ادامه داد: در این نقل قول آمده است که در جلسه ای به ریاست دکتر «لقمان ادهم» قرار بر اقدام خیرخواهانه تهیه شیر خشک برای نوزادان بیمار شد که برای این نیاز اعلام مناقصه ی بین المللی شد. بعد از ارسال قیمت ها توسط شرکت ها، یکی از آنها که قیمت پایین تری از بقیه داشت به عنوان برندهی مزایده اعلام شد نکته جالب اینجاست که این شرکت اعلام کرده بود این شیر خشک مصرف انسانی ندارد و برای حیوانات تهیه شده است.
صمیمی می‌گوید: وقتی همه حاضرین با وجود اطلاع از این عمل غیر انسانی با مزایده موافق بودند من این توافقنامه را امضا نکردم، به همین خاطر به ساواک احضار شدم و به من گفتند شما حق ندارید با ارادهی اولیا حضرت مخالفت کنید.
موضوع دیگری که در این نشست مطرح شد، بحث پیگیری فرح برای نایب السلطنه شدن بود. توکلی در این خصوص گفت: فرح با احساس اینکه شاه در اواخر عمر خود به سر میبرد، بسیار تلاش میکرد تا خود را در جایگاه حقوقی نایب السلطنه بودن بنشاند. موضوع ابتلای شاه به سرطان که فقط شاه، فرح و پزشکان او در جریانش بودند او را در این مسیر بیشتر ترغیب میکرد اما وقوع انقلاب اسلامی به او اجازه نداد تا به آرزوی دیرینه اش برسد.
شاه و فرح، زندگی و اتاق مشترک نداشتند
توکلی در مورد روابط فرح و شاه، این رابطه را دارای مشکلاتی عنوان کرد و در این مورد به خاطرهی دیگری از مینو صمیمی اشاره کرد که می‌گوید: سفیر ایران در قاهره برای شاه یک کاخ مجلل در مصر ساخته بود که شاه بعد از بازدید اتاق مشترکش با فرح با عصبانیت رو به اسد الله علم می‌کند و می‌گوید: «این سفیر پدرسوخته چه می گوید؟» سفیر با تعجب از اینکه کاری نکرده است بعد از نیمه کاره رها شدن بازدید به دست و پای علم می‌افتد که او بگوید سفیر چه خبطی کرده است و علم به او می گوید که تو بعد از سالها که وزیر تشریفات دربار بودی نمی دانستی که شاه و ملکه اتاق و زندگی مشترک ندارند؟
23 تا 30 میلیارد دلار به همراه حجم عظیم اشیا عتیقه در اختیار فرح
به گفته توکلی با وقوع انقلاب اسلامی، هیمنه فرح و شاه در هم شکست هر چند فرح تلاش زیادی برای اختلال در انقلاب می‌کند. از جمله این تلاش ها سفر او به عنوان نماینده شاه به آمریکا بعد از روی کار آمدن کارتر برای به دست آوردن تایید او بود.
توکلی افزود: فرح در این زمینه موفق شد زمینه های سفر شاه به آمریکا را بدست بیاورد و نظرکارتر را نسبت به شاه تغییر دهد. این استاد دانشگاه اقدام دیگری که بعد از این ماجرا توسط فرح دیبا با هدف ایجاد اختلال در انقلاب انجام شد را سفر او به نجف برای دیدار با «آیت الله خویی» دانست.
سفر فرح برای همراه سازی علما و روحانیت علی رغم تبلیغات اشخاصی مانند سید حسین نصر با شکست مواجه شد تا جایی که در روایت خود نصر هم مشخص است که آیت الله خویی حتی به استقبال آنها هم نرفت.
بنا بر سخنان یعقوب توکلی، فرح بعد از انقلاب و مرگ شاه بسیار گوشه گیر شد و ما تا مدتها از او فعالیت سیاسی جدی نمیبینیم . نمایندهی خاندان پهلوی در این دوره رضا پهلوی و مقامات فراری رژیم پهلوی هستند.
وی ادامه داد: این انفعال تا سالهای اخیر که فرح پروژهی جدید را کلید زد ادامه داشت.
نقش سالهای اخیر فرح پهلوی با تثبیت منابع مالی آنها آغاز شد منابعی که در اسناد بین 23 تا 30 میلیارد دلار همراه با حجم عظیم اشیا عتیقه اعلام شده است. این اشیا توسط دو هواپیمای همراه شاه از کشور خارج شد که متاسفانه تا کنون هیچ پیگیری در نظام حقوقی بین المللی برای بازگرداندن این اشیا صورت نگرفته است.
باید منتظر موج گسترده تاریخ نگاری پهلوی از ناحیه فرح باشیم
به گفته توکلی، فرح در سالهای اخیر سعی در ارزش گذاری و احیای عصر پهلوی داشته است که خود را با بیان خاطرات در نقش یک مورخ معرفی می‌کند. این تلاش ها در سرمایه گذاری و تاسیس شبکه «من و تو» و ساخت بعضی فیلم ها مانند «از تهران تا قاهره» و «انقلاب 57» دیده می شود. فرح در این برنامه ها انقلاب را یک فاجعه معرفی می‌کند که همه دربار جز خودش و شاه در آن مقصر بوده‌اند .
یعقوب توکلی در پایان بحث سوژه یابی از تاریخ معاصر، گفت: معتقدم باید منتظر موج گسترده ای از تاریخ نگاری پهلوی از ناحیه فرح و تشکیلات آن چه در قالب نوشته و چه در قالب تصویر باشیم.
