در گذشته غوغا و ولوله کودکان و نوجوانان در پیرامون تکم چی ها جنب و جوش خاصی به این آیین می‌داد اما صدای نوروز و نجوای آمدنش را به نوعی می‌توان از تکاپو و شور و شوق زنان برای تر و تمیز کردن خانه و خریدهای نوروزی استشمام کرد و دیگر اثری از این آیین کهن نیست و اگر باشد محدود به منطقه خاصی است.
آیین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان غربی بین 2 چهارشنبه پایانی سال یعنی کول و گول چرشنبه اجرا می شود. تکم گردانی با آداب و رسوم مردم آذربایجان عجین شده و این رسم فراموش شده در دهه های گذشته با نزدیک شدن عید نوروز اجرا می شد به طوری که مردم به انتظار تکم چی نشسته و انتظار داشتند که تکم چی سمبل نشاط بهاری آنها را برای استقبال از بهار آماده کند.
تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می شد. این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرارمی گرفت که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت، تکمچی چوب را بدست می گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاری را به آواز می خواند، سر و صدای زنگوله ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکمچی بوجود می آورد .
به اعتقاد مردم آذربایجان عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاوادنه است
بر اساس رسمی دیرین در خطه آذربایجان در اسفندماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شد، مردم این جشنها را از اولین چهارشنبه اسفندماه معروف به یالانچی چرشنبه (چهارشنبه دروغین) شروع و مراسم چهارشنبه در دومین چهارشنبه که به ”خبرچی چرشنبه" (چهارشنبه خبرچی) ، سومین چهارشنبه که به ”کول چرشنبه" (چهارشنبه خاکستری) و چهارمین چهارشنبه نیز که به ”گول چرشنبه" (چهارشنبه گل) معروف بود، ادامه می یافت.
به اعتقاد مردمان این سرزمین، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است و با توجه به اعتقاد عمیق به چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش در زندگی مردم اولین چهارشنبه را منسوب به باد، دومین چهارشنبه ماه آخر سال نیز منسوب به خاک، سومین چهارشنبه منسوب به آتش و چهارمین چهارشنبه هم منسوب به آب بود.
بر اساس پژوهش های انجام یافته زمان دقیق اجرای این رسم معلوم نگردیده ولی با توجه به نزدیکی اجرای آن به ایام نوروز(اسفند) می توان گفت که اجرای آن بی مناسبت با فرا رسیدن ایام خجسته نوروز نبوده است چه بسا که این رسم در حوزه های فرهنگی آذربایجان شرقی و استان اردبیل نیز به لحاظ فرا رسیدن نوروز برگزار می شده است اشعاری که تکم چی های حوزه یاد شده در این ارتباط می خواندند نیز می توان موید همین مطلب باشد.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
سیزین بو تازه ایلیز موبارک آیوز ایلیز هفته ز گونوز موبارک
معروفترین شعر تکم گردانها نیز به شرح زیر است:
آیین تکم خوانی که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارایه آن عقب نشینی کرده و در حال فراموشی است.
بو تکه آختا تکه/ بویونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختاتکه
این بز نر ، بز نر آخته است / طنابی بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده می‌شود و به فروش می‌رسد / و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد /
جناب جبرئیل نامه گتوردی / گتور جگین پیمبره یتوردی/ مبارک قوللارین گویه گوتوردی/ سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک
جناب جبرائیل نامه آورد / به محض آوردن به پیامبر رسانید / پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت که / این عید تازه تان مبارک باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارک باد /
امیرالمومنین تخته چخاجاق / یزیدون بوینونا نوخدا وراجاق / شیرین شربت سو یرینه آخاجاق / سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک
حضرت امیرالمومنین ، به تخت ولایت خواهد نشست / و برگردن یزید افسار خواهد بست / و به جای آب در رودها شربتهای شیرین جاری خواهد شد / این عید تازه تان مبارک باشد / ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارک باد.
لزوم احیای آیین های کهن نوروزی
مدیرحوزه مطالعات مردم شناسی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با ابراز تاسف از غفلت و فراموشی از آیین های کهن به خصوص آداب و رسوم عید باستانی نوروز گفت: تکم چی لر که یکی از سنت های قدیمی این دیار است امروز به دست فراموشی سپرده شده است.
حسن سپهرفر در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به بار معنوی بالای این مراسم بیان داشت: هر کدام از آیین های کهن به یادگارمانده از اجاد و گذشتگان هر کدان دارای بار مفهومی، تربیتی و معنوی بالایی است که باید با صیانت از آن زمینه انتقال آنها به نسل آینده فراهم شود.
وی با اشاره به ثبت ملی آیین تکم چی لر به صورت منطقه ای از دو سال گذشته اظهارداشت: در این راستا هر سال با آغاز سال نو این آیین با هدف احیا و انتقال به نسل آینده در ارومیه اجرا می شد که امسال نیز به احترام ایام فاطمیه بعد از اتمام این ایام در ارومیه اجرا می شود.
سپهرفر در خصوص نحوه اجرای آیین تکم چی ها افزود: این آیین خصوصا در حوزه آذربایجان غربی به طور نمادین بزی را از قطعات چوبی ساخته و پوست بزغاله را هم بر روی آن کشیده و دو شاخ نیز بر سرش تعبیه می کردند روز موعود، تکم چی به اتفاق همراه خود( توبره کش) وارد روستا شده و از یک سوی ده شروع به اجرای مراسم می کردند، روستائیان و بچه ها دنبال ایشان به راه می افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را می گشتند.
وی یاد آورشد: تکم چی ها با خواندن این اشعار به نوبت مقابل تک تک منازل می ایستادند و کد بانوی منزل در را بر روی آنها گشوده و طبق رسم معمول مقداری: قند، چای، بلغور، نان، روغن یا مبلغی پول و .. به ایشان داده و راهی شان می کرد. نهایتا مواد جمع آوری شده را بین خود تقسیم کرده و به این ترتیب رسم با نزدیک شدن به ایام نوروز(اسفندماه) و اجرای آن به منظور زایش دوباره ی طبیعت، برکت آوری و در نهایت جمع آوری آذوقه توسط این اشخاص برای ادامه ی زندگی در روزهای آینده ی سال بی ارتباط نباشد.
