صراط: در سال های پس از انقلاب بارها این گفته را از حضرت امام خمینی (ره)و مقام معظم رهبری شنیده ایم که می فرمودند، منافعی که عاید کشورهای مصرف کننده نفت می شود بسیار بیشتر از کشورهای تولید کننده آن است.
10 کشوری که بیشترین مصرف کننده نفت خام در جهان هستند به ترتیب عبارتند از ایالات متحده آمریکا، چین ، ژاپن، آلمان، روسیه، هندوستان، کانادا، برزیل، کره جنوبی و فرانسه.
در میان این فهرست کشورهایی وجود دارند که در تلاشند به دلیل کمبود ذخایر نفتی در کشورشان قیمت نفت کشورهای تولید کننده را کاهش دهند تا بتوانند از ذخایر این کشورها بیشترین بهره را ببرند.
این کشورها تنها منافع خود را در اولویت می بینند و حتی حاضرند برای منافعشان دست به تهاجم به دیگر کشورهای دارنده نفت بزنند و یا حتی از روش های دیگر مانند چانه زنی و واریز کالاهای مصرفی در ازای واردات نفت ارزان به کشورشان به اهداف خود دست‌یابند که به عنوان نمونه می توان به تهاجم آمریکا به عراق در اولین سال های قرن 21 اشاره کرد.
بر همین اساس مصرف کنندگان نفت درحالی به دنبال کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی هستند که برخی از کشورهای تولید کننده از جمله ایران بودجه سالانه خود را براساس درآمد نفتی تنظیم و تدوین می کنند، بنابراین کاهش قیمت نفت به ضرر کشورهایی تمام می شود که تک محصولی هستند و تنها از نفت امرار معاش می کنند.
اما موضوع به اینجا ختم نمی شود و کشورهای مصرف کننده تنها به دنبال کاهش قیمت نفت در بازار جهانی نیستند، بلکه از روشهای دیگر مانند جذب پول نفت کشورهای تولید کننده در بانک های خود و جذاب کردن سرمایه گذاری در کشورشان علی رغم وجود شرایط رکود و از طرفی کاغذ بازی از ایجاد نوسانات موجود در بازار نفت به دنبال کسب منافع بیشتر برای خود هستند.
درکنار این موارد نباید از درآمد مالیات نفتی کشورهای مصرف کننده گذشت زیرا هم اکنون درآمد مالیات نفتی کشورهای مصرف کننده (گروه هفت) که شامل آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه، ژاپن، کانادا و ایتالیا است از درآمد 12 کشور تولید کننده نفت عضو اوپک بسیار بیشتر است.
طرح معمای کاهش قیمت نفت برای تولید کنندگان طلای سیاه
نزدیک به چند ماه است که شاهد کاهش شدید قیمت جهانی نفت هستیم، به طوری که قیمت سبد نفتی اوپک از 115 دلار به 55 دلار رسیده است.در حالی که قیمت نفت به ارقام نگران‌کننده برای کشورهای تولیدکننده رسیده است، اما هنوز علت اصلی این کاهش بر تولیدکنندگان نفت مخفی مانده است و سیاسی یا اقتصادی بودن این کاهش قیمت به معمایی تبدیل شده است.
با توجه به این که بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت، بودجه سالانه خود را با پیش بینی و در نظر گرفتن رقم ثابتی از فروش نفت می بندند، کاهش قیمت ها، تحقق درآمد بودجه ای این کشورها را با چالش مواجه میکند.
به عنوان مثال بودجه امسال ایران با نفت 100 دلاری بسته شده که کاهش قیمت نفت ایران را با کسری بودجه مواجه کرد، همچنین در لایحه بودجه سال آینده نیز نفت با قیمت 72 دلار بسته شده است که چشم انداز آینده بازار نفت نشان می دهد این عدد نیز محقق نخواهد شد.
کارشناسان بین المللی انرژی معتقدند کاهش سرعت رشد اقتصادی در اروپا و چین، در کنار پیشرفت ایالات متحده در استفاده از تکنولوژی‌های جدید در استخراج نفت های غیر متعارف (شیل)، و مهمتر از آن افزایش تولید نفت عربستان سعودی، عراق و لیبی مهمترین علت‌های سقوط بهای نفت در بازارهای جهانی است، اما عده ای که تعداد آنها نیز کم نیست، معتقدند علت کاهش قیمت نفت سیاسی است.حتی سخنگوی دولت در اظهاراتی که تاکنون به این صراحت بیان نشده بود از همراهی عربستان با آمریکا در جنگ کاهش بهای نفت گلایه کرده است.
از سوی دیگر حسین امیرعبداللهیان معاون وزیر امور خارجه نیز در مورد اینکه عربستان مقصر اصلی کاهش قیمت نفت است می گوید کاهش قیمت نفت به کشورهای خاورمیانه لطمه خواهد زد مگر آنکه عربستان برای خنثی کردن این روند نزولی قیمت، اقدامی را انجام دهد.
وی معتقد است کاهش قیمت نفت دلایل زیادی دارد اما عربستان سعودی می تواند برای ایفای نقشی سازنده در این وضعیت اقداماتی را انجام دهد.
وزارت نفت در کما، اوپک مُرد
ابراهیم کارخانه‌ای یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه آمریکا و همدستان آن دائما در فکر ضربه زدن به ایران هستند، می گوید: در حالی که تمامی صاحب‌نظران و مسئولان یک به یک نسبت به کاهش قیمت نفت ابراز نگرانی کردند؛ اما کسی که باید به عنوان نماینده ایران در بازار نفت جهان اعلام موضع کند، یعنی وزیر نفت هنوز دلیلی برای نگرانی نمی‌بیند و یا لااقل اقدامی از خود نشان نمی دهد که معنی و مفهوم نگرانی داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد وزیر نفت فلسفه تشکیل اوپک را فراموش کرده، تصریح می کند فلسفه تشکیل اوپک، حفظ منافع کشورهای تولیدکننده نفت است و این نهاد برای این تشکیل شده که در مواقعی که عرضه و تقاضا در بازار نفت به هم می‌خورد و قیمت‌ها به ضرر تولیدکنندگان سیر نزولی پیدا میکند با تشکیل جلسات و گرفتن تصمیماتی برای کنترل عرضه و رفع نوسانات قیمت وارد عمل شود، اگر در اینگونه موارد، جهت‌گیری از طرف اوپک صورت نگیرد وجود چنین نهادی بی‌معنی خواهد بود.
به هر حال فلسفه تشکیل اوپک، حفظ منافع کشورهای تولیدکننده نفت است، اگر در اینگونه موارد که قیمت نفت به شدت افت کرده، جهت‌گیری از طرف اوپک صورت نگیرد وجود چنین نهادی بی‌معنی خواهد بود.
محمد علی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک نیز با انتقاد از سکوت وزارت نفت در برابر سقوط قیمت نفت می گوی: برای بازگشت تعادل به بازار نفت باید دیپلماسی انرژی بسیار فعالی داشته باشیم و به‌عنوان یکی از موسسان اوپک، منفعلانه برخورد نکنیم.
وی با بیان اینکه تا زمانی که عرضه نفت نسبت به تقاضا کاهش نیابد، روند کاهش قیمت نفت ادامه می‌یابد، خاطرنشان می کند:در ادوار گذشته که شاهد چنین اتفاقی بودیم اوپک چندین بار وارد عمل شد و با کاهش چندباره تولید تعادل را به بازار نفت بازگرداند و اضافه عرضه را از بازار خارج کرد.
این گزارش اضافه می کند اما عربستان و قطر از این انفعال ایران سواستفاده کرده و حقی را برای خود قائل هستند و آن حق این است که به هر میزان بخواهند نفت وارد بازار می‌کنند.
زمانی که ایران به دلیل تحریم، لیبی به دلیل مشکلات داخلی و عراق به دلیل مسائل گروه تروریستی داعش میزان تولید نفت خود را کاهش داد، عربستان و قطر به خود اجازه دادند به جای این کشورها نفت تولید کنند و با این کار دو هدف را دنبال می‌کردند، یکی از آنها مانع شدن از افزایش قیمت نفت بود و دیگری افزایش سهم خود در بازار نفت که دیگر به راحتی نمی توان این دو کشور را متقاعد کرد که سهم خود را در بازار نفت کاهش دهند تا فضا برای دیگر تولیدکنندگان باز شود.
مرغ زنگنه یک پا دارد
در پی این تحولات که انتقادات بسیاری نیز به دنبال داشت وزیرنفت دو روز پیش به همایش اقتصاد ایران رفت تا در مورد علل کاهش شدید قیمت نفت در ماه های اخیر صحبت کند؛ اگرچه صحبت های زنگنه از بازتاب زیادی داشت و از رخدادهای تازه در اوپک پرده برمی‌داشت در صحبتهای وزیر نفت نکته ای به چشم می خورد که نشان می دهد مرغ زنگنه در شرایط کاهش شدید قیمت نفت نیز یک پا دارد و همچنین صحبت های وی در این اجلاس همراه با تناقضاتی است که مشخص نمی کند بالاخره سیاست وزارت نفت در مورد کاهش قیمت نفت چیست و قرار است چه عکس العملی را از خود نشان دهد.
بیژن زنگنه در اجلاس اقتصاد ایران با اشاره به افت شدید قیمت نفت در ماه‌های اخیر از یک طرف صحبت از مازاد تولید 0.7 میلیون بشکه ای و نقش اوپک در ایجاد تعادل در بازار عرضه می کند اما از سوی دیگر ضمن هشدار در خصوص به راه افتادن جنگ قیمت در بازارهای جهانی نفت به اعضای اوپک اعلام میکند چنانچه تحریم‌های ایران لغو شود ایران تولید نفت خود را افزایش خواهد داد حتی اگر بهای نفت به 20 دلار در هر بشکه برسد.
همچنین وزیر نفت در بخش دیگر از صحبتهایش می گوید قبل از اجلاس اخیر اوپک به قطر، کویت و امارات سفر کردیم، با وزرای عراق و ونزوئلا هم مذاکره کردیم، اما همه آنها می‌گفتند ما تولید را کاهش نمی‌دهیم چون اگر قیمت اقزایش یابد به رقیب کمک کرده‌ایم و سهم بازار ما کاهش می‌یابد ولی در جای دیگر اظهار می کند 8 کشور به دنبال کاهش 1.5 میلیون بشکه‌ای تولید نفت اوپک و کاهش 500 هزار بشکه ای تولید نفت غیراوپک بودند تا قیمت نفت حدود 75 تا 80 دلار تثبیت شود، چهار کشور دیگر مخالف بودند و بعضی از آنها می‌گفتند شش ماه و بعضی دیگر می‌گفتند 2 تا 3 سال ممکن است این شرایط طول بکشد و هر چقدر طول بکشد ما پای آن ایستاده‌ایم.
اما شگفت انگیزترین سخن وزیر نفت این است که اظهار کرد اگرچه اوپک تولید را کاهش نداد، اما اعضا با دوستی از هم جدا شدند و ما هم تلاش کردیم نشان دهیم اوپک وحدت دارد،به همین دلیل ملایم صحبت کردیم و گفتیم بعضی اعضا برای تصمیم‌گیری به زمان بیشتری نیاز دارند.
به این مفهوم که اعضا حاضرند قیمت نفت را حتی در شرایط وحدت و دوستی کاهش دهند زیرا امیدوارند با رونق اقتصادی آمریکا و کشورهای غربی قیمت نفت افزایش یابد و مثلا به 100 دلار در هر بشکه برسد.
در این قسمت از گزارش برای یادآوری، بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری که در تاریخ 11 آبان ماه سال 82 ایراد فرموده اند جلب می کنیم شاید که در شرایط فعلی چراغ راه مسئولان وزارت نفت باشد.
ایشان در آن تاریخ در دیدار با اقشار مختلف مردم فرمودند «من یک وقت راجع به نفت گفتم اگر این نفتى که دست کشورهاى این منطقه است، در دست اروپاییها بود و بنا بود آنها به شما مردم ایران و مردم سایر کشورهایى که امروز نفت تولید می‌کنند، بفروشند، براى هر استکانش جانِ شما را می‌گرفتند! حالا میلیونها بشکه را به قیمت ثمنبخس می‌خرند و پولى که بابت آن می‌دهند، با ندادنش فرقی ندارد.»
10 کشوری که بیشترین مصرف کننده نفت خام در جهان هستند به ترتیب عبارتند از ایالات متحده آمریکا، چین ، ژاپن، آلمان، روسیه، هندوستان، کانادا، برزیل، کره جنوبی و فرانسه.
در میان این فهرست کشورهایی وجود دارند که در تلاشند به دلیل کمبود ذخایر نفتی در کشورشان قیمت نفت کشورهای تولید کننده را کاهش دهند تا بتوانند از ذخایر این کشورها بیشترین بهره را ببرند.
این کشورها تنها منافع خود را در اولویت می بینند و حتی حاضرند برای منافعشان دست به تهاجم به دیگر کشورهای دارنده نفت بزنند و یا حتی از روش های دیگر مانند چانه زنی و واریز کالاهای مصرفی در ازای واردات نفت ارزان به کشورشان به اهداف خود دست‌یابند که به عنوان نمونه می توان به تهاجم آمریکا به عراق در اولین سال های قرن 21 اشاره کرد.
بر همین اساس مصرف کنندگان نفت درحالی به دنبال کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی هستند که برخی از کشورهای تولید کننده از جمله ایران بودجه سالانه خود را براساس درآمد نفتی تنظیم و تدوین می کنند، بنابراین کاهش قیمت نفت به ضرر کشورهایی تمام می شود که تک محصولی هستند و تنها از نفت امرار معاش می کنند.
اما موضوع به اینجا ختم نمی شود و کشورهای مصرف کننده تنها به دنبال کاهش قیمت نفت در بازار جهانی نیستند، بلکه از روشهای دیگر مانند جذب پول نفت کشورهای تولید کننده در بانک های خود و جذاب کردن سرمایه گذاری در کشورشان علی رغم وجود شرایط رکود و از طرفی کاغذ بازی از ایجاد نوسانات موجود در بازار نفت به دنبال کسب منافع بیشتر برای خود هستند.
درکنار این موارد نباید از درآمد مالیات نفتی کشورهای مصرف کننده گذشت زیرا هم اکنون درآمد مالیات نفتی کشورهای مصرف کننده (گروه هفت) که شامل آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه، ژاپن، کانادا و ایتالیا است از درآمد 12 کشور تولید کننده نفت عضو اوپک بسیار بیشتر است.
طرح معمای کاهش قیمت نفت برای تولید کنندگان طلای سیاه
نزدیک به چند ماه است که شاهد کاهش شدید قیمت جهانی نفت هستیم، به طوری که قیمت سبد نفتی اوپک از 115 دلار به 55 دلار رسیده است.در حالی که قیمت نفت به ارقام نگران‌کننده برای کشورهای تولیدکننده رسیده است، اما هنوز علت اصلی این کاهش بر تولیدکنندگان نفت مخفی مانده است و سیاسی یا اقتصادی بودن این کاهش قیمت به معمایی تبدیل شده است.
با توجه به این که بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت، بودجه سالانه خود را با پیش بینی و در نظر گرفتن رقم ثابتی از فروش نفت می بندند، کاهش قیمت ها، تحقق درآمد بودجه ای این کشورها را با چالش مواجه میکند.
به عنوان مثال بودجه امسال ایران با نفت 100 دلاری بسته شده که کاهش قیمت نفت ایران را با کسری بودجه مواجه کرد، همچنین در لایحه بودجه سال آینده نیز نفت با قیمت 72 دلار بسته شده است که چشم انداز آینده بازار نفت نشان می دهد این عدد نیز محقق نخواهد شد.
کارشناسان بین المللی انرژی معتقدند کاهش سرعت رشد اقتصادی در اروپا و چین، در کنار پیشرفت ایالات متحده در استفاده از تکنولوژی‌های جدید در استخراج نفت های غیر متعارف (شیل)، و مهمتر از آن افزایش تولید نفت عربستان سعودی، عراق و لیبی مهمترین علت‌های سقوط بهای نفت در بازارهای جهانی است، اما عده ای که تعداد آنها نیز کم نیست، معتقدند علت کاهش قیمت نفت سیاسی است.حتی سخنگوی دولت در اظهاراتی که تاکنون به این صراحت بیان نشده بود از همراهی عربستان با آمریکا در جنگ کاهش بهای نفت گلایه کرده است.
از سوی دیگر حسین امیرعبداللهیان معاون وزیر امور خارجه نیز در مورد اینکه عربستان مقصر اصلی کاهش قیمت نفت است می گوید کاهش قیمت نفت به کشورهای خاورمیانه لطمه خواهد زد مگر آنکه عربستان برای خنثی کردن این روند نزولی قیمت، اقدامی را انجام دهد.
وی معتقد است کاهش قیمت نفت دلایل زیادی دارد اما عربستان سعودی می تواند برای ایفای نقشی سازنده در این وضعیت اقداماتی را انجام دهد.
وزارت نفت در کما، اوپک مُرد
ابراهیم کارخانه‌ای یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه آمریکا و همدستان آن دائما در فکر ضربه زدن به ایران هستند، می گوید: در حالی که تمامی صاحب‌نظران و مسئولان یک به یک نسبت به کاهش قیمت نفت ابراز نگرانی کردند؛ اما کسی که باید به عنوان نماینده ایران در بازار نفت جهان اعلام موضع کند، یعنی وزیر نفت هنوز دلیلی برای نگرانی نمی‌بیند و یا لااقل اقدامی از خود نشان نمی دهد که معنی و مفهوم نگرانی داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد وزیر نفت فلسفه تشکیل اوپک را فراموش کرده، تصریح می کند فلسفه تشکیل اوپک، حفظ منافع کشورهای تولیدکننده نفت است و این نهاد برای این تشکیل شده که در مواقعی که عرضه و تقاضا در بازار نفت به هم می‌خورد و قیمت‌ها به ضرر تولیدکنندگان سیر نزولی پیدا میکند با تشکیل جلسات و گرفتن تصمیماتی برای کنترل عرضه و رفع نوسانات قیمت وارد عمل شود، اگر در اینگونه موارد، جهت‌گیری از طرف اوپک صورت نگیرد وجود چنین نهادی بی‌معنی خواهد بود.
به هر حال فلسفه تشکیل اوپک، حفظ منافع کشورهای تولیدکننده نفت است، اگر در اینگونه موارد که قیمت نفت به شدت افت کرده، جهت‌گیری از طرف اوپک صورت نگیرد وجود چنین نهادی بی‌معنی خواهد بود.
محمد علی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک نیز با انتقاد از سکوت وزارت نفت در برابر سقوط قیمت نفت می گوی: برای بازگشت تعادل به بازار نفت باید دیپلماسی انرژی بسیار فعالی داشته باشیم و به‌عنوان یکی از موسسان اوپک، منفعلانه برخورد نکنیم.
وی با بیان اینکه تا زمانی که عرضه نفت نسبت به تقاضا کاهش نیابد، روند کاهش قیمت نفت ادامه می‌یابد، خاطرنشان می کند:در ادوار گذشته که شاهد چنین اتفاقی بودیم اوپک چندین بار وارد عمل شد و با کاهش چندباره تولید تعادل را به بازار نفت بازگرداند و اضافه عرضه را از بازار خارج کرد.
این گزارش اضافه می کند اما عربستان و قطر از این انفعال ایران سواستفاده کرده و حقی را برای خود قائل هستند و آن حق این است که به هر میزان بخواهند نفت وارد بازار می‌کنند.
زمانی که ایران به دلیل تحریم، لیبی به دلیل مشکلات داخلی و عراق به دلیل مسائل گروه تروریستی داعش میزان تولید نفت خود را کاهش داد، عربستان و قطر به خود اجازه دادند به جای این کشورها نفت تولید کنند و با این کار دو هدف را دنبال می‌کردند، یکی از آنها مانع شدن از افزایش قیمت نفت بود و دیگری افزایش سهم خود در بازار نفت که دیگر به راحتی نمی توان این دو کشور را متقاعد کرد که سهم خود را در بازار نفت کاهش دهند تا فضا برای دیگر تولیدکنندگان باز شود.
مرغ زنگنه یک پا دارد
در پی این تحولات که انتقادات بسیاری نیز به دنبال داشت وزیرنفت دو روز پیش به همایش اقتصاد ایران رفت تا در مورد علل کاهش شدید قیمت نفت در ماه های اخیر صحبت کند؛ اگرچه صحبت های زنگنه از بازتاب زیادی داشت و از رخدادهای تازه در اوپک پرده برمی‌داشت در صحبتهای وزیر نفت نکته ای به چشم می خورد که نشان می دهد مرغ زنگنه در شرایط کاهش شدید قیمت نفت نیز یک پا دارد و همچنین صحبت های وی در این اجلاس همراه با تناقضاتی است که مشخص نمی کند بالاخره سیاست وزارت نفت در مورد کاهش قیمت نفت چیست و قرار است چه عکس العملی را از خود نشان دهد.
بیژن زنگنه در اجلاس اقتصاد ایران با اشاره به افت شدید قیمت نفت در ماه‌های اخیر از یک طرف صحبت از مازاد تولید 0.7 میلیون بشکه ای و نقش اوپک در ایجاد تعادل در بازار عرضه می کند اما از سوی دیگر ضمن هشدار در خصوص به راه افتادن جنگ قیمت در بازارهای جهانی نفت به اعضای اوپک اعلام میکند چنانچه تحریم‌های ایران لغو شود ایران تولید نفت خود را افزایش خواهد داد حتی اگر بهای نفت به 20 دلار در هر بشکه برسد.
همچنین وزیر نفت در بخش دیگر از صحبتهایش می گوید قبل از اجلاس اخیر اوپک به قطر، کویت و امارات سفر کردیم، با وزرای عراق و ونزوئلا هم مذاکره کردیم، اما همه آنها می‌گفتند ما تولید را کاهش نمی‌دهیم چون اگر قیمت اقزایش یابد به رقیب کمک کرده‌ایم و سهم بازار ما کاهش می‌یابد ولی در جای دیگر اظهار می کند 8 کشور به دنبال کاهش 1.5 میلیون بشکه‌ای تولید نفت اوپک و کاهش 500 هزار بشکه ای تولید نفت غیراوپک بودند تا قیمت نفت حدود 75 تا 80 دلار تثبیت شود، چهار کشور دیگر مخالف بودند و بعضی از آنها می‌گفتند شش ماه و بعضی دیگر می‌گفتند 2 تا 3 سال ممکن است این شرایط طول بکشد و هر چقدر طول بکشد ما پای آن ایستاده‌ایم.
اما شگفت انگیزترین سخن وزیر نفت این است که اظهار کرد اگرچه اوپک تولید را کاهش نداد، اما اعضا با دوستی از هم جدا شدند و ما هم تلاش کردیم نشان دهیم اوپک وحدت دارد،به همین دلیل ملایم صحبت کردیم و گفتیم بعضی اعضا برای تصمیم‌گیری به زمان بیشتری نیاز دارند.
به این مفهوم که اعضا حاضرند قیمت نفت را حتی در شرایط وحدت و دوستی کاهش دهند زیرا امیدوارند با رونق اقتصادی آمریکا و کشورهای غربی قیمت نفت افزایش یابد و مثلا به 100 دلار در هر بشکه برسد.
در این قسمت از گزارش برای یادآوری، بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری که در تاریخ 11 آبان ماه سال 82 ایراد فرموده اند جلب می کنیم شاید که در شرایط فعلی چراغ راه مسئولان وزارت نفت باشد.
ایشان در آن تاریخ در دیدار با اقشار مختلف مردم فرمودند «من یک وقت راجع به نفت گفتم اگر این نفتى که دست کشورهاى این منطقه است، در دست اروپاییها بود و بنا بود آنها به شما مردم ایران و مردم سایر کشورهایى که امروز نفت تولید می‌کنند، بفروشند، براى هر استکانش جانِ شما را می‌گرفتند! حالا میلیونها بشکه را به قیمت ثمنبخس می‌خرند و پولى که بابت آن می‌دهند، با ندادنش فرقی ندارد.»
