صراط: امام حسین(ع) فرمود: از پدرم از وضع و چگونگی رفتار رسول الله(ص) در داخل منزل پرسیدم، فرمود: به منزل رفتنش به اختیار خود بود و چون به منزل مى رفت اوقات خویش را سه قسمت مى کرد: قسمتى براى عبادت خداوند، قسمتى براى خانواده و قسمتى براى خود. اما قسمت خودش را باز میان خود و مردم قسمت مى کرد و پس از فراغت از کارِ خواص به کارهاى عموم مى پرداخت و چیزى از آن وقت را براى خود باقى نمى نهاد و از جمله روش آن حضرت در رابطه با امت این بود که اهل فضل را به عنایت خود ویژه مى داشت و هر کس را به مقدار فضیلتى که در دین داشت احترام مى کرد. برخى یک حاجت، برخى دو حاجت و برخى چندین حاجت داشتند و حضرت به رسیدگى آنها مى پرداخت و آنان را سر گرم اصلاح کار خودشان و مردم مى کرد، از کار و بارشان مى پرسید و آنچه را لازم بود به آنان خبر مى داد و مى فرمود: «باید حاضران به غایبان برسانند و حاجت کسانى را که به من دسترسى ندارند به من برسانید، زیرا هر که حاجت کسانى را که دسترسى به سلطان ندارند به گوش سلطان برساند خداوند قدم هاى او را در روز قیامت ثابت و استوار سازد.» در مجلس آن حضرت جز این گونه مطالب گفته نمى شد و از کسى غیر آن را نمى پذیرفت. آنان براى درک فیض و طلب علم خدمت حضرتش شرفیاب مى شدند و بىآنکه چیزى فراگیرند پراکنده نمىشدند و چون از آن مجلس بازمى گشتند خود رهنمایانى بودند.
حضرت در روایتی می فرمایند: از پدرم امیرمؤمنان(ع) از رفتار رسول خدا(ص) در خارج از منزل پرسیدم، فرمود: رسول خدا(ص) زبان خود را از سخنان غیر لازم باز مى داشت. با مردم انس مى گرفت و آنان را از خود رمیده نمى ساخت. بزرگ هر قومى را گرامى مى داشت و او را بر آنان مى گماشت. از یاران خود سراغ مىگرفت و از مردم از آنچه در میان آنان مىگذشت پرسش مى نمود. هر کار نیکى را تحسین و تقویت مى کرد و هر کار زشتى را تقبیح مى کرد و خوار مى شمرد. در کارها میانه‌رو بود و افراط و تفریط نداشت. از مردم غافل نمى شد مبادا آنان غفلت ورزند و به انحراف گرایند. درباره حق نه کوتاهى داشت و نه از آن تجاوز مى کرد. اطرافیان آن حضرت نیکان مردم بودند و برترین آنان در نظر او کسانى بودند که نسبت به مسلمانان خیرخواه و دلسوزتر بودند و بزرگ ترین آنان کسانى بودند که با برادران دینى خود بهتر همدردى و همکارى داشته باشند.
امام حسین(ع) فرمود: از پدرم از وضع مجلس پیامبر(ص) پرسیدم، فرمود: آن حضرت در هیچ مجلسى نمى نشست و بر نمى خاست مگر به یاد خدا. در مجالس جاى مخصوصى براى خود انتخاب نمى کرد و از این کار نیز نهى مى نمود. هر گاه به گروهى مى پیوست هر جا که خالى بود مى نشست و دیگران را نیز دستور مى داد که چنین کنند. حق هر یک از اهل مجلس را ادا مى کرد و کسى از آنان نمى پنداشت که دیگرى نزد آن حضرت از او گرامى تر است. با هر کس مى نشست به قدرى صبر مى کرد تا خود آن شخص برخیزد و برود. هر کس از او حاجتى مى خواست باز نمى گشت مگر آنکه یا به حاجت خود رسیده بود یا به بیان خوشى از آن حضرت دلخوش گشته بود. خوى نیکش شامل همه بود به حدى که مردم او را پدرى مهربان مى دانستند و همه در حق، نزد او برابر بودند. مجلس او مجلس حلم و حیا و صداقت و امانت بود. در آن آوازها بلند نمى شد و عرض و آبروى کسى نمى ریخت و اگر از کسى لغزشى سر مى زد جاى دیگر بازگو نمى شد. اهل مجلس با یکدگر عادلانه رفتار مى کردند و بر اساس تقوا با هم رفاقت و دوستى مى نمودند. با یکدگر فروتن بودند، مهتران را احترام مى کردند و با کهتران مهربان بودند و نیازمندان را بر خود مقدم مى داشتند و از غریبان نگهدارى مى کردند.
حضرت می فرمایند گفتم: روش رسول خدا(ص) با همنشینان چگونه بود؟ فرمود: همیشه خوشرو و خوش خلق و نرم‌خو بود. خشن و درشتخو و پرخنده و سبک‌سر و بدزبان و عیب‌جو و چاپلوس نبود. از آنچه به آن میل و رغبت نداشت غفلت مى ورزید. طورى بود که آرزومندان از او مأیوس و نومید نمى شدند. خود را از سه چیز به سختى دور مى داشت: «جدال و کشمکش، پر حرفى و ذکر مطالب بى فایده». نسبت به مردم نیز از سه چیز پرهیز داشت: «کسى را نکوهش و سرزنش نمى کرد. لغزشهاى کسى را جستجو نمى نمود و عیب کسى را پى نمى گرفت». سخن نمى گفت مگر در جایى که امید ثواب در آن مى داشت. هنگام سخن گفتن چنان اهل مجلس را جذب مىکرد که همه سر به زیر افکنده، گویى پرنده بر سرشان نشسته، آرام و بى حرکت مى ماندند و چون ساکت مى شد آنان سخن می گفتند و نزد آن حضرت بر سر سخنى نزاع نمى کردند. هر که سخن مى گفت همه ساکت به سخنانش گوش مىدادند تا سخنش پایان یابد و در محضر حضرتش به نوبت سخن مى گفتند. از چیزى که اهل مجلس مى خندیدند، مى خندید و از آنچه آنان تعجب مى کردند تعجب مى کرد. بر بى ادبى غریبان در خواسته ها و گفتارشان صبر مى کرد تا جایى که اصحاب در صدد جلب اشخاص مزاحم برمى آمدند. مى فرمود: چون حاجت‌مندى را دیدید او را کمک کنید. مدح و ثناى کسى را نمى پذیرفت مگر از کسى که بخواهد تشکر نماید. سخن کسى را نمى برید مگر آنکه از حد مى گذشت که در آن صورت با نهى او یا برخاستن، سخن او را قطع مى کرد.
امام حسین(ع) فرمود: سپس از سکوت رسول خدا(ص) پرسیدم، پدرم فرمود: سکوت آن حضرت بر چهار پایه استوار بود: حلم، حذر، تقدیر و تفکر. سکوتش در تقدیر و اندازه گیرى در این بود که همه مردم را به یک چشم ببیند و به گفتار همه یکسان گوش دهد و سکوتش در تفکر آن بود که در چیزهاى فناپذیر و فناناپذیر اندیشه مى کرد و سکوتش در حلم آن بود که حلم و صبر را با هم داشت، به طورى که چیزى او را به خشم نمى آورد و از کوره به در نمى برد و سکوتش در حذر در چهار مورد بود: به کارهاى نیک مى پرداخت تا دیگران نیز از او پیروى کنند. کارهاى زشت را ترک مى کرد تا دیگران نیز از آن بپرهیزند. کوشش خود را به کار مى برد تا براى اصلاح امت خود نظرى درست ارائه دهد و به آنچه خیر دنیا و آخرت در آن بود اقدام مى نمود.
کتاب سنن النبی، علامه طباطبایی
حضرت در روایتی می فرمایند: از پدرم امیرمؤمنان(ع) از رفتار رسول خدا(ص) در خارج از منزل پرسیدم، فرمود: رسول خدا(ص) زبان خود را از سخنان غیر لازم باز مى داشت. با مردم انس مى گرفت و آنان را از خود رمیده نمى ساخت. بزرگ هر قومى را گرامى مى داشت و او را بر آنان مى گماشت. از یاران خود سراغ مىگرفت و از مردم از آنچه در میان آنان مىگذشت پرسش مى نمود. هر کار نیکى را تحسین و تقویت مى کرد و هر کار زشتى را تقبیح مى کرد و خوار مى شمرد. در کارها میانه‌رو بود و افراط و تفریط نداشت. از مردم غافل نمى شد مبادا آنان غفلت ورزند و به انحراف گرایند. درباره حق نه کوتاهى داشت و نه از آن تجاوز مى کرد. اطرافیان آن حضرت نیکان مردم بودند و برترین آنان در نظر او کسانى بودند که نسبت به مسلمانان خیرخواه و دلسوزتر بودند و بزرگ ترین آنان کسانى بودند که با برادران دینى خود بهتر همدردى و همکارى داشته باشند.
امام حسین(ع) فرمود: از پدرم از وضع مجلس پیامبر(ص) پرسیدم، فرمود: آن حضرت در هیچ مجلسى نمى نشست و بر نمى خاست مگر به یاد خدا. در مجالس جاى مخصوصى براى خود انتخاب نمى کرد و از این کار نیز نهى مى نمود. هر گاه به گروهى مى پیوست هر جا که خالى بود مى نشست و دیگران را نیز دستور مى داد که چنین کنند. حق هر یک از اهل مجلس را ادا مى کرد و کسى از آنان نمى پنداشت که دیگرى نزد آن حضرت از او گرامى تر است. با هر کس مى نشست به قدرى صبر مى کرد تا خود آن شخص برخیزد و برود. هر کس از او حاجتى مى خواست باز نمى گشت مگر آنکه یا به حاجت خود رسیده بود یا به بیان خوشى از آن حضرت دلخوش گشته بود. خوى نیکش شامل همه بود به حدى که مردم او را پدرى مهربان مى دانستند و همه در حق، نزد او برابر بودند. مجلس او مجلس حلم و حیا و صداقت و امانت بود. در آن آوازها بلند نمى شد و عرض و آبروى کسى نمى ریخت و اگر از کسى لغزشى سر مى زد جاى دیگر بازگو نمى شد. اهل مجلس با یکدگر عادلانه رفتار مى کردند و بر اساس تقوا با هم رفاقت و دوستى مى نمودند. با یکدگر فروتن بودند، مهتران را احترام مى کردند و با کهتران مهربان بودند و نیازمندان را بر خود مقدم مى داشتند و از غریبان نگهدارى مى کردند.
حضرت می فرمایند گفتم: روش رسول خدا(ص) با همنشینان چگونه بود؟ فرمود: همیشه خوشرو و خوش خلق و نرم‌خو بود. خشن و درشتخو و پرخنده و سبک‌سر و بدزبان و عیب‌جو و چاپلوس نبود. از آنچه به آن میل و رغبت نداشت غفلت مى ورزید. طورى بود که آرزومندان از او مأیوس و نومید نمى شدند. خود را از سه چیز به سختى دور مى داشت: «جدال و کشمکش، پر حرفى و ذکر مطالب بى فایده». نسبت به مردم نیز از سه چیز پرهیز داشت: «کسى را نکوهش و سرزنش نمى کرد. لغزشهاى کسى را جستجو نمى نمود و عیب کسى را پى نمى گرفت». سخن نمى گفت مگر در جایى که امید ثواب در آن مى داشت. هنگام سخن گفتن چنان اهل مجلس را جذب مىکرد که همه سر به زیر افکنده، گویى پرنده بر سرشان نشسته، آرام و بى حرکت مى ماندند و چون ساکت مى شد آنان سخن می گفتند و نزد آن حضرت بر سر سخنى نزاع نمى کردند. هر که سخن مى گفت همه ساکت به سخنانش گوش مىدادند تا سخنش پایان یابد و در محضر حضرتش به نوبت سخن مى گفتند. از چیزى که اهل مجلس مى خندیدند، مى خندید و از آنچه آنان تعجب مى کردند تعجب مى کرد. بر بى ادبى غریبان در خواسته ها و گفتارشان صبر مى کرد تا جایى که اصحاب در صدد جلب اشخاص مزاحم برمى آمدند. مى فرمود: چون حاجت‌مندى را دیدید او را کمک کنید. مدح و ثناى کسى را نمى پذیرفت مگر از کسى که بخواهد تشکر نماید. سخن کسى را نمى برید مگر آنکه از حد مى گذشت که در آن صورت با نهى او یا برخاستن، سخن او را قطع مى کرد.
امام حسین(ع) فرمود: سپس از سکوت رسول خدا(ص) پرسیدم، پدرم فرمود: سکوت آن حضرت بر چهار پایه استوار بود: حلم، حذر، تقدیر و تفکر. سکوتش در تقدیر و اندازه گیرى در این بود که همه مردم را به یک چشم ببیند و به گفتار همه یکسان گوش دهد و سکوتش در تفکر آن بود که در چیزهاى فناپذیر و فناناپذیر اندیشه مى کرد و سکوتش در حلم آن بود که حلم و صبر را با هم داشت، به طورى که چیزى او را به خشم نمى آورد و از کوره به در نمى برد و سکوتش در حذر در چهار مورد بود: به کارهاى نیک مى پرداخت تا دیگران نیز از او پیروى کنند. کارهاى زشت را ترک مى کرد تا دیگران نیز از آن بپرهیزند. کوشش خود را به کار مى برد تا براى اصلاح امت خود نظرى درست ارائه دهد و به آنچه خیر دنیا و آخرت در آن بود اقدام مى نمود.
کتاب سنن النبی، علامه طباطبایی
