این مردم انگار که ناله و فغان مادران و خواهران دشت کربلا را در ظهر عاشورا با تمام وجود حس کرده و با آنان هم‌نوا می‌شوند، در این میان عزاداران اهل سنت و اهل تشیع کردستانی که دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند در کنار هم به سوگ حسین به غم و ماتم می‌نشینند.
در حال حاضر 610 هیئت مذهبی در استان کردستان فعالیت دارند که از این تعداد 14 هیئت مذهبی ویژه اهل تسنن است و در عزاداری‌ها همراه با برادران و خواهران تشیع استان شرکت می‌کنند.
مردم شهرهای مختلف کردستان از اواخر روزهای ماه ذی‌الحجه تا پایان دهه‌ی نخست محرم با آداب و رسوم خاصی همچون طشت‌گذاری، تشکیل حلقه‌ی عزا در مقابل مساجد تکایا و حسینیه‌ها با ذکر حسین وای، مراسم گل‌گیران و مجالس روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی به عزاداری می‌پردازند، آتش‌زدن خیمه‌ها و چرخیدن عزاداران به دور آنها، سینه‌زنی، زنجیر زنی هم‌چنین قربانی کردن گوسفند در جلوی دسته‌های عزاداری و پخش شیر، شربت و خرما از دیگر مراسم استان کردستان در ایام محرم است.
طشت‌گذاری در سریش‌آباد
در این آیین در روز نخست ماه محرم در داخل یک طشت بزرگ، آب ریخته می‌شود و سپس 72 سیب به نماد 72 یار امام حسین(ع) در کربلا، درون این طشت ریخته می‌شوند و روی آن با یک پارچه سبز پوشانده می‌شود، این طشت در همه‌ی مراسم عزاداری‌های این منطقه وجود دارد و در روز هفتم، این سیب‌ها برای تبرک بین مردم پخش می‌شود.
عاشقان سرور و سالار شهیدان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در این آئین با قرار دادن طشت آب در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها و مدیحه‌سرایی به استقبال ماه محرم می‌روند.
روشن کردن شمع، نوشیدن آب متبرک از این تشت‌ها، صحنه‌سازی حالات طفلان لب تشنه دشت نینوا و مداحی و سوگواری از اعمال این مراسم است.
آئین تشت‌گذاری یکی از قدیمی‌ترین سنت‌ها و مناسک ایرانی است که جمع کثیری از مردم آذری زبان ایران، با این آئین به پیشواز عزاداری‌های محرم می‌روند، آئینی که به وسعت فرات و آب و به یاد لبان تشنه امام حسین(ع) و یاران باوفایش است.
این سنت، با الهام از حماسه‌ی سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) است، بر اساس روایت‌ها عزاداران در روز 27 ذیحجه آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب می‌کنند.
در این آئین، طشت‌ها و تعدادی مشک پر از آب بر دوش ریش سفیدان و عاشقان حسینی وارد مسجد شده و در حالی که به احترام طشت‌ها، همه حاضران در مسجد به پا می‌خیزند و در جلو آنها دسته سینه‌زنی با شور و شوق خاص و با شعار «الدخیل یا اباالفضل» سینه زده و حرکت می‌کنند.
بعد از دور زدن مسجد، طشت‌ها در جای مخصوص خود قرار داده می‌شوند و بلافاصله از آبی که در مشک‌ها است پر می‌شوند و دعای مخصوص طشت‌گذاری در میان حزن و اندوه حاضران قرائت می‌شود.
آیین طشت گذاری به عنوان آثار معنوی سریش‌آباد شماره 688 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آئین حلیم‌پزی در روز تاسوعا
پخت حلیم در شب تاسوعا توسط زنان برخی از مناطق استان از جمله شهر سریش‌آباد و بیجار از جمله رسوم دیگری است که در این استان در ایام محرم اجرا می‌شود.
در شب تاسوعا بانوانی که نذر دارند به ماتم قافله سالار دشت کربلا در خانه فردی که نذر دارد جمع می‌شوند و آن شب تا صبح هیچ کس نمی‌خوابد و به قرائت قرآن و دعا می‌پردازند و در این مراسم زنان شب قبل پس از پاک کردن گندم‌ها وشستن و تمیز کردن، آن را در ظرف‌های بزرگی نگه می‌دارند و صبح زود پیش از اذان صبح حلیم در دیگ‌های بزرگ در حیاط فردی که نذر دارد بار گذاشته می‌شود و با این حلیم در صبح غم‌انگیز عاشورا از عزاداران پذیرایی می‌شود...
پس از سپری شدن زمانی از حرکت دسته‌های عزاداری در روز عاشورا به یاد واپسین تکبیرهای کاروانیان کربلا و ندای «هل من ناصر ینصرنی» قافله‌سالار دشت کربلا مؤذنان اذان می‌گویند و به طرف میادین شهرها می‌روند.
حرکت علم‌ها و بیرق‌های عزاداری که بزرگ‌ترین آن علم بلندی منصوب به قمر بنی‌هاشم حضرت ابالفضل (ع) بوده که نشان دهنده در زمین نماندن علم آن امام همام است در شهرهایی همچون بیجار، سنندج، سریش‌آباد و قروه انجام می‌شود.
گل‌گیران بیجاری به سوگ حسین عزداری می‌کنند
عزاداران حسینی در این روز با گل‌گیران، غربت اهل بیت امام حسین(ع) و یاران با وفایش را در صحرای کربلا روایت می‌کنند.
آئین گل‌گیران در روز عاشورای حسینی از صبح و با حضور مردم در خیابان‌های اصلی شهر بیجار آغاز می‌شود که همه‌ی هیئت‌های مذهبی و دسته‌های عزاداری با نظم و ترتیب خاصی در برگزاری هر چه باشکوه‌تر آن با هم متحد و یکدل هستند.
مقدمات برگزاری این آیین دو هفته قبل از روز عاشورا و با تهیه خاک رس از دشت‌های اطراف شهر و الک کردن آن آغاز می‌شود و در روز عاشورا گل مخصوص این آیین در داخل ظرف‌های مختلف تهیه و عزاداران با گل به سر کردن به سوگ سرور و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) می‌نشینند.
حاضران در این آئین سپس با زنجیر زدن و سینه زدن و عبور از خیابان‌های اصلی، راهی حسینیه بیجار می‌شوند و در طول مسیر با صدای یا حسین (ع) در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان اشک می‌ریزند. آئین گل‌گیران شهرستان بیجار دو سال پیش در چهارمین همایش ثبت ملی آثار، در فهرست میراث معنوی به ثبت رسید.
برگزار همایش شیرخوارگان در کردستان
در روز شهادت حضرت علی اصغر(ع) و روزعاشورا به یاد طفل شهید دشت کربلا گهواره بین عزاداران به گردش در می‌آید و مادران برای شفای کودکان مریض خود نذر می‌کنند و صدقات خود را در این گهواره‌ها می‌اندازند.
در روزی که منقش به نام حضرت علی اصغر(ع) کوچکترین سرباز امام حسین(ع) در صحرای کربلا بود، ماداران با گریه‌هایی که برای مظلومیت امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت از گونه‌هایشان جاری بود با زمزمه یا حضرت علی اصغر در گوش شیرخواران و کودکان خود آنها را نذر یاری رسان صاحب‌الزمان(عج) کردند.
اجرای برخی آئین‌های سنتی مانند دسته اعراب هاشمی که در آن کودکان و نوجوانان با پوشیدن لباس ویژه اعراب به منزله کودکان کاروان کربلا گرداگرد اسبی که نماد ذوالجناح است بر سر و سینه‌زنان ندای «یا حسین مظلوم، حسین وای، ذوالجناح کو بابایم» سر می‌دهند و پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند.
پخش نذورات نیز که بیشتر به صورت پذیرایی با غذای گرم از هیئت‌ها انجام می‌شود، از شب هفتم ماه محرم آغاز شده و حاجت‌مندان و نیازمندان درگاه اهل بیت (ع) به قصد تبرک به این مجالس می‌روند.
در ایام محرم شیعه و سنی در کنار یکدیگر برای امام حسین(ع) عزاداری می‌کنند و ارادات خود را به آن امام بزرگوار نشان می‌دهند زنان اهل سنت کردستان در غم مصیبت‌های وارده به امام حسین اشک می‌ریزند و به فرزندان خود توصیه می‌کنند تا راه ایشان را ادامه دهند و برای امام حسین(ع) سینه بزنند.
مردمان اهالی بانه، سقز، مریوان و کامیاران در استان کردستان اهل سنت هستند اما با این وجود هنگامی که در ایام ماه محرم در خیابان‌های این شهرها راه می‌رویم، در و دیوار در ماتم حسینی سیاه‌پوش شده است.
