ایران پیشتاز علوم دریایی در غرب آسیا

صراط: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از نزدیک شدن به پایان مراحل ساخت کشتی اقیانوس پیمای خلیج فارس خبر داد و اعلام کرد: تامین ابزارهای موردنیاز برای انجام فعالیت‌های اقیانوس‌شناسی و تحقیقاتی از دلایل تولید شناور اقیانوس‌پیمای خلیج فارس در مقیاس ملی بوده که با بهره‌برداری آن، ایران به یکی از قطب‌های تحقیقاتی در منطقه تبدیل خواهد شد.

کشتی های اقیانوس پیما با کارکردهای تحقیقاتی از جمله نیازهای امروز کشورها برای مطالعه اقلیم دریا و نیز اجرای برنامه های علمی با هدف شناخت بیشتر از این اقلیم با رویکرد شناخت از ظرفیت های بی نظیر دریا در علوم مختلف همواره به عنوان یک اولویت مورد توجه کشورها قرار داشته است.

لزوم داشتن کشتی اقیانوس پیما

هم اینک و بر اساس آمارهای موجود 60 کشور جهان که عمدتا از کشورهای توسعه یافته و دارای توانایی بالای علمی هستند، از کاوشگرها و اقیانوس پیماهای تحقیقاتی به منظور بررسی دریا استفاده می کنند به گونه ای که کاوشگرها توانسته اند، اطلاعات ذی قیمت و بی نظیری را در مورد اقیانوس ها، موجودات ساکن در آن، بستر دریا، شناسایی منابع غذایی دریایی، هیدروگرافی، ژئوتکنیک دریایی، بستر شناسی، تحقیقات محیط زیست دریایی و مشخصات عمومی آبهای هر منطقه دریایی ارایه کنند.

با توجه به این کارکردها، در سند چشم انداز 20 ساله کشور که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، تاکید بر قرار گرفتن ایران به عنوان سرآمد منطقه در حوزه های مختلف خصوصا در حوزه علمی، کارشناسان و متخصصان کشور در حوزه صنایع دریایی را بر آن داشت، ایران را از این فناوری بهره مند سازند و راه را برای تحقق عینی فرامین رهبری فراهم سازند و از این رو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در اقدامی منسجم کوشید با برنامه ریزی عملیاتی مدون نیازهای محققان و دانشمندان ایرانی را در این بخش شناسایی و برای برطرف کردن آن اقدام کند.

تولید نخستین اقیانوس پیمای کاوشگر با نام خلیج فارس، از اقداماتی بود که به صورت عملی برای تبدیل ایران به قطب علمی منطقه مورد توجه قرار گرفت و با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان صنایع دریایی کشور، فرایند ساخت این کاوشگر برای تحقیق در آب های عمیق آغاز شد.

ضرورت های تولید کاوشگر اقیانوس پیما

هم اینک 2.06 درصد درآمد ناخالصی ملی ایران از دریا تامین می شود که بخشی از این درآمد سهم نفت و گاز است و تنها یک درصد از درآمد احصا شده از منابع دیگر دریایی تامین می‏ شود که این رقم، با توجه به حجم بالای دریا در کشور بسیار ناچیز است؛ این در حالی است که در کشورهای پیشرفته دریا از سهم تولید ناخالص ملی بین 7 تا 10 درصد اثر گذاری و نقش آفرینی دارد.

استفاده سنتی از منابع دریا در آب های عمیق و نیز نبود اطلاعات کافی از این منابع سبب شده که سهم کمی از تولید ناخالص ملی کشور از دریا باشد، از این رو محققان کشورمان تلاش خود را برای شناخت بیشتر منابع دریایی در آبهای عمیق سرزمینی و نیز فعالیت های تحقیقاتی در آبهای بین المللی با استفاده از کاوشگرهای اقیانوس پیما دو چندان کردند.

ارائه تحلیل ها و داده های اطلاعاتی از منابع دریا و پایش لحظه به لحظه دریا و جمع آوری تغییرات رخ داده در این بخش و عرضه آن به دستگاهها و ارگان های ذیربط برای برنامه ریزی در این حوزه، از جمله ضرورت هایی بود که ساخت این کاوشگر اقیانوس پیما در آب های عمیق را به عنوان یک ضرورت مهم در صدر طرح های کلان و ملی در حوزه فناوری ایران قرار داد.

از سوی دیگر، تامین ابزارهای مورد نیاز برای انجام فعالیت های اقیانوس شناسی و تحقیقاتی در این حوزه از دیگر دلایل تولید این شناور در مقیاس ملی برای کشور بوده است که با تامین و بهره برداری آن در آینده، ایران به یکی از قطب های تحقیقاتی در منطقه تبدیل خواهد شد.

با توجه به این شرایط، اردیبهشت ماه سال 90، فاز عملیاتی اجرای این پروژه آغاز و با گذشت سه سال از زمان آغاز آن، این طرح هم اینک 80 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و انتظار می رود تا پایان سال 94 به بهره برداری کامل برسد.

ایران پیشتاز در غرب آسیا

از سوی دیگر، با توجه به اهتمام کشور در انجام فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه دریا در منطقه غرب آسیا، ایران با همکاری سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ماموریت یافت در حوزه دریای سرخ، خلیج فارس و دریای عمان به فعالیت های تحقیقاتی بپردازد که این موضوع نشان دهنده توانایی بالای محققان ایران برای فعالیت در این بخش است.

تهدیدی که تبدیل به فرصت شد

با ورود جدی محققان ایرانی به موضوع ساخت کاوشگر اقیانوس پیمای ایرانی در آب های عمیق، تلاش هایی برای استفاده از تکنولوژی مورد استفاده در طراحی و تولید شناورهای مشابه خارجی آغاز شد و در این راستا، به منظور طراحی کاوشگر خلیج فارس، استفاده از مشاوران ایتالیایی در دستور کار قرار گرفت اما، با بهانه جویی های غرب و خودداری مشاوران خارجی در همکاری با محققان داخلی، استفاده از توان نیروهای داخلی مورد توجه بیشتری قرار گرفت و در نهایت بدون استفاده از مشاورهای خارجی، کار طراحی کاوشگر اقیانوس پیمای خلیج فارس به صورت کامل در ایران به انجام رسید و عملا تهدید تحریم غرب برای متخصصان ایرانی، به فرصتی برای محک توانایی و تخصص آنان تبدیل شد.

ویژگی های کاوشگر تحقیقاتی

این کشتی اقیانوس پیما قادر است تا عمق 3 هزار متری از رسوبات کف دریاها و اقیانوس‌ها نمونه برداری کند و بسیاری از آنالیزها و آزمایش‌ها را نیز انجام دهد ضمن اینکه، طراحی، تولید قطعات و نیز استفاده از توان مهندسی داخلی و بومی سازی فناوری تولید را می توان مهمترین ویژگی این اقیانوس پیما دانست چرا که با نمونه های خارجی آن تفاوتی ندارد.

به گفته دکتر عباس نوبختی، مجری طرح ساخت اقیانوس پیمای خلیج فارس، بسیاری از بخش های این کاوشگر در داخل کشور ساخته شده است و بخش هایی که از خارج کشور تامین می شود به دلیل نبود صرفه اقتصادی برای تولید بوده و نباید آن را به دلیل نداشتن تکنولوژی تولید دانست. از این رو می توان مدعی بود که ساخت کاوش گر اقیانوس پیمای خلیج فارس، محصولی کاملا ایرانی و بومی است که از سوی متخصصان در مراحل پایانی ساخت قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه هم اینک از نظر دانش فنی توانایی کافی در اجرای این پروژه های بزرگی در کشور وجود دارد، اظهار داشت: ویژگی های دینامیکی این شناور مشابه سایر شناورهای در حال استفاده در جهان است و از این نظر تفاوتی با دیگر شناورهای تحقیقاتی و اقیانوس پیماهای ساخته شده در غرب وجود ندارد که این موضوع را می توان افتخاری بزرگ برای کارشناسان و متخصصان فعال در این حوزه دانست.

به گفته مجری طرح ساخت کاوشگر اقیانوس پیمای خلیج فارس، این کاوشگر قادر است علاوه بر ماندگاری 45 روزه در دریا، لایه های بسیار عمیق اقیانوس را مورد مطالعه خود قرار دهد که اینک شناورهای موجود در کشور قادر به انجام این کار نیستند.

مشخصات فنی کاوشگر اقیانوس پیما

کاوشگر اقیانوس پیمای خلیج‌فارس به طول تقریبی 50 و عرض 10 متر و با وزنی معادل 900 تن و سرعت 15 گره دریایی و 12.5 گره برای گشت زنی از مهمترین طرح هایی است که اینک با بهره گیری از 16 محقق و صرف 10 هزار نفر ساعت نیرو به مراحل پایانی کار نزدیک می شود.

آزمایش های دامنه دار با هدف افزایش کارایی

به منظور آماده سازی این شناور برای وارد شدن به مراحل عملیاتی، فعالیت های تمرینی و آموزشی مستمر در چند سال اخیر انجام شده است به گونه ای که در انجام بزرگترین گشت اقیانوس‏ شناسی خلیج فارس و دریای عمان که با شناور نیروی دریایی ارتش انجام شد، کسب تجارب گرانبها و پرورش متخصصان و کارشناسان حرفه ای از اهم برنامه‏ های آتی برای آغاز فعالیت‏های میدانی شناور تحقیقاتی اقیانوس پیمای خلیج فارس بوده است.

اعتبار اجرای طرح

بنا بر گفته مجری پروژه ساخت اقیانوس پیمای کاوشگر خلیج فارس، اعتبار در نظر گرفته شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای اجرای این طرح را 260 میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: از این مبلغ تاکنون 200 میلیارد ریال پرداخت شده و مبلغ باقیمانده اعتبار طرح با تلاش و پیگیری های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مجری طرح از طریق معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تامین خواهد شد.