"موسی بیدج" شاعر، فعال فرهنگی و مترجم به همراه دکتر "محسن راه جردی" مترجم و استاد دانشگاه، کارشناسان این نشست بودند که در آن ضمن بیان و شرح وضعیت حال ترجمه آثار و ادبیات زبان فارسی به زبان های دیگر، به ارایه راهکارها برای بهبود وضعیت فعلی پرداختند.
علاقه ای که اعراب به ادبیات فارسی دارند
موسی بیدج به عنوان سخنران آغازین این جلسه، اشاره کوتاهی به وضعیت فرهنگی کشورهای عربی و اقبال این کشورها به ادبیات فارسی داشت و گفت: نه تنها بعد از تحولات اخیر، همواره جهان عرب و به خصوص جامعه فرهنگی عرب خواستار فرهنگ، هنر و ادبیات ایران بوده است. این وضعیت به دلیل وجود اشتراکات فرهنگی، دینی، تاریخی و جغرافیایی بین دو فرهنگ و تمدن است که به نوعی آمیختگی بین ایرانیان و اعراب منجر شده است.
وی در ادامه با اشاره به تألیف کتابی توسط یک نویسنده عرب با موضوع معرفی هزار شاعر ایرانی در قرن چهارم هجری بیان کرد: این هزار شاعر در جهان عرب ناشناخته هستند؛ چون شاعران ملیتی ایرانی دارند و در ایران هم ناشناخته اند چون اشعار عربی سروده اند. اما در قرون قبل و روزگاران گذشته، اهل فرهنگ، هر دو زبان فارسی و عربی را می دانستند؛ اما امروزه نوعی دورافتادگی بین این دو فرهنگ و تمدن ایجاد شده است.
این شاعر سخنان خود را اینگونه ادامه داد: اعراب به ادبیات و فرهنگ ما علاقمند هستند. من در بیش از 15 کشور عربی حضور داشته ام و در تمامی آنها در محافل دانشگاهی، سمینارها، تجمعات فرهنگی و ادبی بوده ام و بیشترین سؤالی که از من کرده اند، درباره فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی بوده است.
آشفته بازار ترجمه از فارسی به انگلیسی
محسن راه جردی، در ادامه نشست به بیان تجربیات و مشاهدات خود از وضعیت ترجمه آثار فارسی به زبان انگلیسی در آمریکای شمالی پرداخت و گفت: هرچند ترجمه آثار مولوی به انگلیسی پرفروش ترین کتاب در حوزه شعر در سال های اخیر در آمریکاست؛ اما واقعیت ترجمه به ویژه از فارسی به انگلیسی و به خصوص در 50 سال اخیر از وجود یک آشفتگی خبر می دهد و در حال حاضر هیچ ارگان، مؤسسه و دانشگاهی در خارج از کشور نیست که متصدی ترجمه آثار فارسی به انگلیسی باشد و به همین دلیل، هر آنچه در معرض خریداران قرار می گیرد، حاصل دسترنج فردی افراد است.
وی همچنین با اشاره به وجود علاقمندی ها در آمریکای شمالی برای ترجمه ادبیات فارسی ادامه داد: علاوه بر ترجمه آثاری از اشعار مولانا، در چند سال اخیر تنها کتاب دایی جان ناپلئون توسط استادی از دانشگاه اوهایو ترجمه شده است.
جایگاه زبان فارسی در دانشگاه های عربی
موسی بیدج نیز در پاسخ به این سوال که ترجمه متون کهن فارسی به زبان عربی چه وضعیتی دارد، گفت: حدود 80 سال پیش در مصر، شخصی به نام دکتر عزام با حمایت طاها حسین، کرسی زبان فارسی را در دانشکاه قاهره بنیان گذاشت و از آن زمان ترجمه آثار کلاسیک ایرانی در دستور کار قرار گرفت و آثار فاخر کهن ما از مولانا و حافط و سعدی و فردوسی همگی به زبان عربی ترجمه شده اند.
وی تأکید کرد: چراغ ادبیات فارسی در دانشگاه های عرب روشن است؛ اما برای بهبود آن باید تلاش کنیم. برای این کار می توانیم اساتید عرب را به ایران دعوت کرده و برای آنها کلاس های بازآموزی دایر کنیم.
بیدج در ادامه این بخش از سخنان خود با اشاره به جایگاه کتاب های ایرانی در فهرست نهضت قومی ترجمه در مصر گفت: کتاب های فاخر تاریخ ادبیات و شعر ایران به عربی چاپ شده اند اما انتخاب همه کتاب ها کارشناسی شده نیست و در برخی مواقع می بینیم کتاب هایی که جایگاه ادبی ندارند، کنار آثار فاخر و ماندگار ترجمه شده اند.
وی با بیان خاطره ای، جایگاه ادبیات ایران نزد اعراب را اینگونه شرح داد: چند سال پیش در نمایشگاه کتاب کازابلانکای مراکش، با احمد فؤاد نجم، شاعر بسیار مشهور مصری که چند هزار نفر شنونده شعر او در شب شعر برگزار شده حین نمایشگاه بودند، هم صحبت بودم. وی گفت که ایرانی ها نمی دانند چه گوهر درخشانی به نام شاهنامه را در اختیار دارند. در مصر شاهنامه با چاپ و جلد نفیس و گران منتشر می شود و به همین دلیل مردم فقیر مصر نمی توانند آن را تهیه کنند؛ اما اگر شاهنامه ارزان انتشار یابد، بیشتر مردم آن را خواهند خرید. مسئولان ما باید به این موضوعات توجه کنند.
جنایتی که در ترجمه انجام می شود
راه جردی همچنین در خصوص آسیب شناسی ترجمه های انجام شده و درستی این ترجمه ها گفت: متأسفانه در خصوص ترجمه چه از فارسی به انگلیسی و چه از انگلیسی به فارسی، ضعف های بسیاری دیده می شود. آشنایی نداشتن مترجم به زبان و فرهنگ زبان های مبدأ و یا مقصد و همچنین آشنا نبودن با موضوع مورد ترجمه علت این وضعیت نامناسب است.
وی با اشاره به ظهور ترجمه گروهی در کشور گفت: متأسفانه برخی از ناشران و یا افراد دخیل در این حوزه، متن یک کتاب را به یک گروه چند نفره می سپارند تا متن کتاب در عرض چند روز ترجمه و بعد توسط یک نفر ویراستاری شود. در واقع این نوع ترجمه جنایت در صنعت ترجمه است.
این مترجم و استاد دانشگاه ادامه داد: دیگر اشکال موجود در صنعت ترجمه و نشر، نبود یک گزینش علمی و دقیق برای شناخت نیازها است. در حال حاضر تمامی آثار در حال ترجمه شدن هستند و آشفتگی بزرگی را ایجاد کرده است.
مهجوریت ادبیات معاصر فارسی در کشورهای عربی
موسی بیدج در ادامه درباره وضعیت ترجمه ادبیات معاصر فارسی به زبان عربی گفت: هرچند ادبیات کلاسیک ما به خوبی به زبان عربی ترجمه شده اند اما متأسفانه در ترجمه ادبیات معاصر کاستی هایی دیده می شود و حتی نیاز به گزینش انتخاب آثار برای ترجمه به شدت حس می شود.
وی ادامه داد: مترجمانی آمده و هر کتابی که به دستشان رسید را ترجمه کردند، مانند دانشجویان زبان فارسی در کشورهای عربی که همان ابتدای تحصیل اقدام به ترجمه می کنند و به خاطر تسلط نداشتن به زبان، عموماً ترجمه های مناسبی هم ارایه نمی دهند.
بیدج تأکید کرد: باید بکوشیم و نسلی از مترجمان را تربیت کنیم. بسیاری از ادیبان عرب مایل نیستند تا وقت خود را برای آموزش زبان فارسی صرف کنند، به همین دلیل خودمان باید اقدام کنیم و ادبیات خودمان را به جهانیان بشناسانیم.
وی ادامه داد: تاکنون بیشتر آثار ما را خارجی ها ترجمه کرده اند و در این روزگار باید خودمان دست به کار شویم و آثارمان را ترجمه کرده، معرفی کنیم. خود من برای اینکه وظیفه خود را انجام داده باشم، در حدود 50 کتاب دارم که 10 جلد آن تألیفی، 30 جلد آن ترجمه از عربی به فارسی و 10 جلد دیگر آن ترجمه از فارسی به عربی است.
وی افزود: باید اعتراف کنم که ادبیات معاصر ما در حوزه شعر از نیما به بعد و در حوزه داستان هم از جمالزاده به بعد خیلی کم در کشورهای عربی ترجمه شده است.
این شاعر و مترجم ادامه داد: به نظر می رسد که نیاز به ترجمه در مسئولین احساس می شود. باید از این فضا بهره برد و با راه اندازی مرکزی، کارشناسان گرد هم آمده و با گزینش کتاب ها، مترجمان، آثار را ترجمه کنند.
انرژی ها پراکنده اند
محسن راه جردی، استاد زبان فارسی در دانشگاه های آمریکا سخنان خود در این بخش از نشست را اینگونه ادامه داد: در آمریکای شمالی، مرکز به خصوصی که مسئول و متصدی ترجمه آثار فارسی به انگلیسی باشد، وجود ندارد. البته شنیده ام که چند مرکز نشر ایرانی در اروپای غربی، انگلستان و سوئد، این کار را انجام می دهند.
وی ادامه داد: ما باید روی ترجمه آثارمان به زبان های گوناگون سرمایه گذاری کنیم و تا 15 سال توقع سود نداشته باشیم. اگر اینکار را انجام دهیم بعد از حدود 20 سال به سوددهی هم خواهیم رسید و در کل در این کار ضرری وجود ندارد.
این مترجم و استاد زبان و ادبیات زبان فارسی ادامه داد: ما قبلاً قصه داشتیم. داستان و رمان در ایران تاریخ دور و درازی ندارد، به همین دلیل نوآور نیستیم و هرچند نویسندگانی در حد نوبل داریم، اما آثار ادبی در حد نوبل نداشته ایم.
وی با اشاره به اینکه باید نگاهمان به ترجمه، بازآفرینی باشد، اظهار کرد: در حال حاضر چند مرکز به صورت موازی در حال ترجمه آثار به زبان های دیگر هستند. باید مرکزی باشد که یک سیاست گذاری خاص را ابلاغ کند تا ترجمه ها به شیوه ای قابل قبول دست مخاطبان خارجی برسد.
راه جردی در ادامه به یک انتقاد پرداخت و گفت: انرژی مناسبی برای ترجمه آثار وجود دارد، باید این انرژی را متمرکز و تلاش کرد که بازدهی بیشتری حاصل شود.
وی در ادامه در پاسخ به سؤال یکی از حاضران در جلسه برای بیان فعالیت های خود در عرصه ترجمه آثار فارسی به زبان انگلیسی گفت: به تازگی ژانری در ایران راه افتاده به نام خاطره رمان. در همین ژانر کتاب «میهمان صخره ها» را ترجمه کرده ام و کتاب «پایی که جا ماند» را در دست ترجمه دارم. همچنین مترجم 2 کتاب شعر انقلاب هستم و ترجمه آنتولوژی داستان کوتاه و نویسندگان انقلاب را آغاز کرده ام.
زیان های موازی کاری
در ادامه موسی بیدج در پایان سخنان خود در خصوص ارزیابی آثار ترجمه در حوزه ادبیات گفت: من همیشه خوشبین بوده ام. به نظرم اگر 90 درصد کار خوب ترجمه شده باشد، 10 درصد بقیه قابل چشم پوشی است. جهان عرب به ادبیات ایران علاقمند است. برای اینکه آنها را با ادبیاتمان آشنا کنیم باید اثری برای ارایه داشته باشیم. اگر آثارمان نادر و نایاب باشد، مانند این است که اصلاً وجود ندارد.
وی ادامه داد: ما در روزگار سرعت و شتاب قرار داریم و همه از همه خبر دارند، پس چرا کسی از ادبیات ما خبر نداشته باشد؟ باید با حضور افراد دلسوز و کارشناس همت کرده و به ترجمه آثار ادبیات معاصر فارسی به زبان های دیگر اقدام کنیم.
سخنان پایانی محسن راه جردی با اشاره به سفارش حوزه هنری برای ترجمه کتاب های «سفر به گرای 360 درجه»، «اسماعیل» و کتاب «دا» توسط مترجم آمریکایی اینگونه بیان شد: متأسفانه این مترجمان برداشت های خودشان را دارند این به دلیل تفاوت های فرهنگی و آشنایی کم از زبان و فرهنگ مبدأ است و ترجمه ها نمی توانند تمام و کمال حرف های کتاب را منتقل کنند.
وی با انتقاد دوباره از وجود موازی کاری در حوزه ترجمه آثار فارسی، گفت: در هر یک از سازمان هایی که کار ترجمه را در اختیار دارند، ضعف هایی دیده می شود که قابل بیان نیست. اشتباهات زیاد است و اگر مرکزی خاص بر این روند نظارت کند، شاهد مشکلات اینچنین نخواهیم بود.
بر اساس این گزارش، هشتمین نشست تخصصی موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، با موضوع پیوستن ایران به کنوانسیون بین المللی کپی رایت ها، بایدها و نبایدها، با حضور علی کاشفی خوانساری، جعفری اقدم و حمیدرضا شاه آبادی، ساعت 14 روز چهارشنبه 17 اردیبهشت در محل غرفه گروه انتشاراتی الهدی واقع در بازار جهانی کتاب برگزار خواهد شد.
