صراط: این روزهای بیشتر خانه‌ها در سراسر ایران اسلامی در حال خانه تکانی است و هر کسی سعی دارد به نوبه خود در این کار سهیم باشد تا وقتی محل زندگانیشان چهره‌ای تازه توام با پاکی و طراوت گرفت، در کنار یکدیگر سال نو را با شادی و خوشحالی مضاعف آغاز کنند، اما در کنار این سنت حسنه خانه تکانی، به خانه تکانی دل خود نیز اندیشیده‌اید، آیا وجود ما هم نیاز به خانه تکانی دارد، به همین منظور با حجت‌الاسلام والمسلمین علی قهرمانی مدیر مؤسسه ندای فطرت در خصوص نقش خانه تکانی دل در تهذیب نفس گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌آید:
سه نماد مهم در خانه تکانی/ سه فرآیند خانه تکانی دل به روایت عرفا
*تشابه خانه تکانی منزل با خانه تکانی دل را توضیح می‌دهید؟
- خانه تکانی منزل نمادی از سه حرکت بزرگ است که ریشه در مسائل اخلاقی دارد، به طور مثال برخی از وسایل منزل هستند که تنها سالی یک بار نیاز به شست‌وشو و تمیز کردن دارند، برخی دیگر هر روز یا به صورت مداوم نیاز به تمیز کردن آن‌هاست، یا بعد از هر پاکیزگی وسایل کهنه و قدیمی که دیگر قابل استفاده نیست را با وسایل نو تعویض می‌کنند، این سه فرآیند هم در حوزه اخلاقی عملاً اتفاق می‌افتد که اساتید اخلاق با عنوان «تخلیه، تحلیه و تجلیه» نام می‌برند.
لکه‌های دل را با چه شوینده‌ای پاک کنیم
یک جورایی در زندگی، انسان آنچه از اخلاق، آداب و رفتارش در محاسبات روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه محاسبه می‌کند که به دردش نمی‌خورد، دور می‌اندازد، آن‌هایی که قابل استفاده است و غبار بر روی آن نشسته است، را غبارروبی می‌کند و آنچه از اخلاق، فضایل و منش و آداب را ندارد به دست می‌آورد.
آن چیزی که در دین اسلام در سایه خانه تکانی انجام می‌شود، نمادی از نو کردن زندگی است، در کنار اینکه خانه را پاکیزه می‌کنید، نوع برخورد شما با پاکیزگی خانه متفاوت است، اگر لکه‌ای روی لباس و عینک شما بریزد، فوری آن را پاک می‌کنید، اگر بر روی فرش ریخته شود، مختصری لکه را پاک کرده و در نهایت آخر سال فرش را می‌شورید، بعضی از لکه‌ها هم ممکن است پاک نشود.
علت تعیین ایام الله و رابطه آن با خانه‌تکانی
*پس چگونه خانه تکانی دل را انجام دهیم؟
- خداوند یکسری بهانه‌های مختلف به بندگانش داده است که در این مسیر گام بردارند، به عنوان مثال شب‌های مقدسی را به عنوان یک فرصت مغتنم در اختیارش قرار داده است، به طور مثال شب‌های قدر، عید فطر، عید قربان، عید غدیر و حتی شب‌های جمعه! اما با این وجود شاید برای انسان حس و حال تحول وجود نداشته باشد، یعنی آن حس و حالی که باید داشته باشد ندارد، امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: انسان در زندگی، دلش یک اقبالی دارد، یعنی برخی اوقات دل انسان آن آمادگی تحول را دارد، آمادگی خانه تکانی دل را دارد.
از استادی پرسیدند که چه زمانی این کار را انجام دهیم، جمله زیبایی گفت: آنچه در روایات در خصوص تهذیب نفس مطرح شده، برای این است که در زندگی نظم حاکم شود، اما یک جاهایی آدم می‌خواهد از صفر شروع کند، چه موقعی غذا بخورد، موقعی که گرسنه‌اش شود، چه زمانی غسل کند، آن زمانی که نیاز به طهارت دارد، بنابراین آن هنگام که بدن می‌طلبد آرام آرام شروع کند، آن گاه بر اساس نظم و انضباط عمل کند، موجب اتفاقات شیرین می‌شود که مؤمن هر روزش عید می‌شود، در روایت است چون بندگی خدا را کرده است، لباس نو و پاکیزه می‌پوشد، آن لذت برایش شادی است، پس باید بر اساس نیازها، ضرورت‌ها و توانمندی‌هایش از جایی شروع کند تا به این مرحله برسد.
بهترین زمان برای خانه تکانی دل
* پس با این اوصاف بهترین زمان و موقعیت برای خانه تکانی دل چه زمانی است؟
-بهترین زمان موقعی است که دل اقبال دارد و می‌طلبد، بعضی وقت‌ها دل انسان نازک می‌شود، دوست دارد یک گوشه‌ای با خودش و با خدای خودش خلوت کند، آن زمان بهترین زمان است، بعد از مدتی آرام آرام می‌تواند مدیریت کند و به جایی برساند و روایت هم داریم که از ایام الله است، آن ایامی است که عید واقعی است.
گاهی وقت‌ها به ظاهر عید است و همه خوشحال هستند و ما نیستیم، زیرا دل ما را غباری گرفته و شفاف نیست، بنابراین سعی کنیم شروع زمانی باشد که دل می‌طلبد، به اصطلاح خودمانی عطش دارد و تشنه است. زمان را به گونه‌ای مدیریت کنیم که این عطش ما با ایام الله همراه شود تا نشاط روحی ما دو برابر شود.
نقش دانه‌درشت‌ها در خانه تکانی دل
*به نظر شما در کنار خانه تکانی توجه به چه امری می‌تواند به عنوان یک تلنگر اخلاقی برای ما محسوب شود، به عبارت دیگر خانه تکانی چه تغییری در زندگی اسلامی می‌تواند داشته باشد؟
-آنچه در آیات و روایات مطرح شده است، بحث عقلی است و هر فردی در خلوت خودش متوجه می‌شود، اما باید توجه کرد که هر شخص دو بعد قلبی و ایمانی دارد، در کنار نکات مثبت نکات منفی هم وجود دارد، یکسری از اصول اخلاقی که انسان رعایت نکند، موجبات آسیب زدن به خود را فراهم کرده است، پس باید در رعایت کردن اصول اخلاقی کوشا باشد، بزرگ‌ترین چیزی که می‌تواند انسان را متحول کند، این است که باید متوجه بایدها و نبایدها باشد، گاهی یک رفتاری انجام می‌دهد که زیاد خودش متوجه آن نیست و نگاه سنگین انسان‌ها را به همراه دارد و به همین جهت رفتارش را تغییر می‌دهد، یا بر عکس هنگامی که رفتار خوبی را انجام می‌دهد، متوجه تغییر واکنش‌ها و نگاه مثبت دیگران می‌شود و احساس می‌کند که تحول پیدا کرده است.
راهی میانبر برای خانه تکانی سریع دل
پس اگر انسان یک بار با خودش خلوت کند و به خانه تکانی دل بپردازد، می‌بینید که لکه‌هایی مانند غبار روی آیینه بر دلش نشسته است که با یک تلاش کوچک قابل برطرف کردن است، یا لکه‌هایی بر دلش نشسته است که به راحتی قابل زدودن نیست و تلاش بیشتری را می‌طلبد.
بنابراین برای تحول در خانه دل در وهله نخست باید سراغ دانه درشت‌ها برود، دانه‌درشت‌هایی که پر تکرار هستند، یعنی انسان نگاه می‌کند در یک روز صبح تا شب یکی از رفتارهایی که انجام می‌دهد بعضی مواقع پرسشگر است، بعضی اخلاق‌ها زبانی است مانند دروغ گفتن و چاپلوسی یا مانند رفتارهای اجتماعی که به غیر از رفتارهای زبانی، کافی است یک بار آن را اصلاح کند، متأسفانه آنچه را گاهی می‌بینید و بعضی‌ها برای تحول توصیه می‌کنند و افراد هم انجام می‌دهند، توجه به دانه درشت‌های موردی است، به همین جهت است که تحول و تغییر را احساس نمی‌کنیم، دانه درشت‌های موردی گاهی ماهی یک بار یا سالی یک بار از انسان سر می‌زند، اگر دانه درشت‌های پر تکرار مانند هر روز سه، پنج یا ده بار از انسان سر می‌زند، این‌ها عوض و اصلاح شوند و به عبارتی غبارروبی شوند، در اینجاست که تغییر را احساس می‌کنید.
سه نماد مهم در خانه تکانی/ سه فرآیند خانه تکانی دل به روایت عرفا
*تشابه خانه تکانی منزل با خانه تکانی دل را توضیح می‌دهید؟
- خانه تکانی منزل نمادی از سه حرکت بزرگ است که ریشه در مسائل اخلاقی دارد، به طور مثال برخی از وسایل منزل هستند که تنها سالی یک بار نیاز به شست‌وشو و تمیز کردن دارند، برخی دیگر هر روز یا به صورت مداوم نیاز به تمیز کردن آن‌هاست، یا بعد از هر پاکیزگی وسایل کهنه و قدیمی که دیگر قابل استفاده نیست را با وسایل نو تعویض می‌کنند، این سه فرآیند هم در حوزه اخلاقی عملاً اتفاق می‌افتد که اساتید اخلاق با عنوان «تخلیه، تحلیه و تجلیه» نام می‌برند.
لکه‌های دل را با چه شوینده‌ای پاک کنیم
یک جورایی در زندگی، انسان آنچه از اخلاق، آداب و رفتارش در محاسبات روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه محاسبه می‌کند که به دردش نمی‌خورد، دور می‌اندازد، آن‌هایی که قابل استفاده است و غبار بر روی آن نشسته است، را غبارروبی می‌کند و آنچه از اخلاق، فضایل و منش و آداب را ندارد به دست می‌آورد.
آن چیزی که در دین اسلام در سایه خانه تکانی انجام می‌شود، نمادی از نو کردن زندگی است، در کنار اینکه خانه را پاکیزه می‌کنید، نوع برخورد شما با پاکیزگی خانه متفاوت است، اگر لکه‌ای روی لباس و عینک شما بریزد، فوری آن را پاک می‌کنید، اگر بر روی فرش ریخته شود، مختصری لکه را پاک کرده و در نهایت آخر سال فرش را می‌شورید، بعضی از لکه‌ها هم ممکن است پاک نشود.
علت تعیین ایام الله و رابطه آن با خانه‌تکانی
*پس چگونه خانه تکانی دل را انجام دهیم؟
- خداوند یکسری بهانه‌های مختلف به بندگانش داده است که در این مسیر گام بردارند، به عنوان مثال شب‌های مقدسی را به عنوان یک فرصت مغتنم در اختیارش قرار داده است، به طور مثال شب‌های قدر، عید فطر، عید قربان، عید غدیر و حتی شب‌های جمعه! اما با این وجود شاید برای انسان حس و حال تحول وجود نداشته باشد، یعنی آن حس و حالی که باید داشته باشد ندارد، امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: انسان در زندگی، دلش یک اقبالی دارد، یعنی برخی اوقات دل انسان آن آمادگی تحول را دارد، آمادگی خانه تکانی دل را دارد.
از استادی پرسیدند که چه زمانی این کار را انجام دهیم، جمله زیبایی گفت: آنچه در روایات در خصوص تهذیب نفس مطرح شده، برای این است که در زندگی نظم حاکم شود، اما یک جاهایی آدم می‌خواهد از صفر شروع کند، چه موقعی غذا بخورد، موقعی که گرسنه‌اش شود، چه زمانی غسل کند، آن زمانی که نیاز به طهارت دارد، بنابراین آن هنگام که بدن می‌طلبد آرام آرام شروع کند، آن گاه بر اساس نظم و انضباط عمل کند، موجب اتفاقات شیرین می‌شود که مؤمن هر روزش عید می‌شود، در روایت است چون بندگی خدا را کرده است، لباس نو و پاکیزه می‌پوشد، آن لذت برایش شادی است، پس باید بر اساس نیازها، ضرورت‌ها و توانمندی‌هایش از جایی شروع کند تا به این مرحله برسد.
بهترین زمان برای خانه تکانی دل
* پس با این اوصاف بهترین زمان و موقعیت برای خانه تکانی دل چه زمانی است؟
-بهترین زمان موقعی است که دل اقبال دارد و می‌طلبد، بعضی وقت‌ها دل انسان نازک می‌شود، دوست دارد یک گوشه‌ای با خودش و با خدای خودش خلوت کند، آن زمان بهترین زمان است، بعد از مدتی آرام آرام می‌تواند مدیریت کند و به جایی برساند و روایت هم داریم که از ایام الله است، آن ایامی است که عید واقعی است.
گاهی وقت‌ها به ظاهر عید است و همه خوشحال هستند و ما نیستیم، زیرا دل ما را غباری گرفته و شفاف نیست، بنابراین سعی کنیم شروع زمانی باشد که دل می‌طلبد، به اصطلاح خودمانی عطش دارد و تشنه است. زمان را به گونه‌ای مدیریت کنیم که این عطش ما با ایام الله همراه شود تا نشاط روحی ما دو برابر شود.
نقش دانه‌درشت‌ها در خانه تکانی دل
*به نظر شما در کنار خانه تکانی توجه به چه امری می‌تواند به عنوان یک تلنگر اخلاقی برای ما محسوب شود، به عبارت دیگر خانه تکانی چه تغییری در زندگی اسلامی می‌تواند داشته باشد؟
-آنچه در آیات و روایات مطرح شده است، بحث عقلی است و هر فردی در خلوت خودش متوجه می‌شود، اما باید توجه کرد که هر شخص دو بعد قلبی و ایمانی دارد، در کنار نکات مثبت نکات منفی هم وجود دارد، یکسری از اصول اخلاقی که انسان رعایت نکند، موجبات آسیب زدن به خود را فراهم کرده است، پس باید در رعایت کردن اصول اخلاقی کوشا باشد، بزرگ‌ترین چیزی که می‌تواند انسان را متحول کند، این است که باید متوجه بایدها و نبایدها باشد، گاهی یک رفتاری انجام می‌دهد که زیاد خودش متوجه آن نیست و نگاه سنگین انسان‌ها را به همراه دارد و به همین جهت رفتارش را تغییر می‌دهد، یا بر عکس هنگامی که رفتار خوبی را انجام می‌دهد، متوجه تغییر واکنش‌ها و نگاه مثبت دیگران می‌شود و احساس می‌کند که تحول پیدا کرده است.
راهی میانبر برای خانه تکانی سریع دل
پس اگر انسان یک بار با خودش خلوت کند و به خانه تکانی دل بپردازد، می‌بینید که لکه‌هایی مانند غبار روی آیینه بر دلش نشسته است که با یک تلاش کوچک قابل برطرف کردن است، یا لکه‌هایی بر دلش نشسته است که به راحتی قابل زدودن نیست و تلاش بیشتری را می‌طلبد.
بنابراین برای تحول در خانه دل در وهله نخست باید سراغ دانه درشت‌ها برود، دانه‌درشت‌هایی که پر تکرار هستند، یعنی انسان نگاه می‌کند در یک روز صبح تا شب یکی از رفتارهایی که انجام می‌دهد بعضی مواقع پرسشگر است، بعضی اخلاق‌ها زبانی است مانند دروغ گفتن و چاپلوسی یا مانند رفتارهای اجتماعی که به غیر از رفتارهای زبانی، کافی است یک بار آن را اصلاح کند، متأسفانه آنچه را گاهی می‌بینید و بعضی‌ها برای تحول توصیه می‌کنند و افراد هم انجام می‌دهند، توجه به دانه درشت‌های موردی است، به همین جهت است که تحول و تغییر را احساس نمی‌کنیم، دانه درشت‌های موردی گاهی ماهی یک بار یا سالی یک بار از انسان سر می‌زند، اگر دانه درشت‌های پر تکرار مانند هر روز سه، پنج یا ده بار از انسان سر می‌زند، این‌ها عوض و اصلاح شوند و به عبارتی غبارروبی شوند، در اینجاست که تغییر را احساس می‌کنید.
