صراط: در پی تحولات سیاسی ایران، دولت‌های غربی به این باور رسیده‌اند که آنتی‌تز انقلاب اسلامی را باید در همین ساختار موجود سیاسی و از داخل تجدید نظر‌طلبان مدعی انقلاب اسلامی جستجو کرد. به ویژه این سیاست در دستور کار دولت انگلستان، که در گذشته همواره برخورد و براندازی سخت نظام جمهوری اسلامی را رد کرده بود، قرار گرفت که شاید علت این امر نداشتن یک آلترناتیو برای نظام ایران از نظر آنان بوده است.
این رویکرد که منافاتی با پذیرش و تعامل با « جمهوری اسلامی » ندارد؛ بر این نکته تاکید دارد که تهدید اصلی نظام را بایستی از « درون » سامان داد و هرگونه تهدید خارجی باید نقش مکمل و کاتالیزور تهدید داخلی را داشته باشد.
لذا همراه کردن مستقیم یا غیرمستقیم پیش قراولان انقلاب و احزاب درون نظام در چارچوب پروژه های« مبارزات مدنی » و « گذار به دموکراسی » با همکاری مرکز مطالعات دموکرسی انگلستان و حضور شخصیت هایی نظیر « جان کین، موثرترین متفکر بر تئوری سیاسی انگلیس »، بیش از همیشه موضوعیت یافته‌اند.(1) در این میان سفارت انگلستان نقش برجسته را به خود می گیرد و در قضایای انتخابات 88 و فتنه بعد از آن، این نقش از وظایف فرهنگی و زمینه سازی ( که در بخش قبل آمد)، جنبه عملیاتی و اجرایی به خود بگیرد.
در اواخر سال 87 از سوی دولت انگلستان دستورالعملی شامل 18 بند در خصوص انتخابات در ایران صادر می شود که ضمن تقسیم کار در خصوص انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، نقش حوزه های مختلف نظام مورد توجه قرار گرفته بود.
بخش سیاسی سفارت با حضور و آرایشی منظم از کارمندان محلی و دیپلمات های توانمند از اواخر فروردین 88 سازماندهی، تقسیم وظایف شده و جهت انجام جمع آوری اطلاعات و اخبار از موضوعاتی چون دیدگاههای مسئولین نظام، نمازهای جمعه، صدا وسیما، سپاه و بسیج و نظرات فرماندهان عالیرتبه، مساجد، محافل سیاسی، نشریات و روزنامه ها وسایت های اینترنتی، شاخص های اقتصادی، بازار و تجارت و حضور در جوامع روستائی، اقدام نمودند. راه‌هایی که سفارت انگستان برای هجمه و دخالت در جریان فتنه 88 از آن بهره برد عبارتند از :
الف) ارتباط با جامعه ایرانی:
تلاش سفارت انگلیس برای نزدیک شدن به احزاب سیاسی و نخبگان، اعزام دیپلمات‌ها و کارمندان محلی به سفرهای استانی، تماس با برخی ستادهای انتخاباتی کاندیداها در شهرستانها، ارتباط گیری با مردم منطقه، ارتباط گیری با اصحاب رسانه و مطبوعات و NGO ها، به منظور جمع آوری اطلاعات و آماده سازی آنها جهت همکاری با سرویس آن کشور انجام می گیرد.
نظیر ارتباط رسام، تحلیل گر ارشد سفارت، با 180 عضو مرتبط با سفارت انگلیس. البته این ارتباط در لایه های رویی صرفا با افراد سیاسی برقرار می شود. لذا نباید از ارتباط عمیق سفارت با سازمان های مردم نهاد، جریان های سیاسی خارج از نظام، جریان های شبه دینی معارض، عرفان های نوظهور و فرق صوفیه و ... نیز غفلت نمود.در سالهای منتهی به انخابات دهم ریاست جمهوری، علیرغم تعطیلی مراکز بریتیش کانسیل، دفاتر رویترز و بی.بی.سی، بخش اصلی وظیفه ارتباط گیری با جامعه ایرانی به سفارت سپرده می شود که با پیگیری سفیر وقت انگلستان، سایمون گس، به شدت اجرا می شود
ب) آماده سازی فضای فتنه:
خبرنگاران خارجی در راستای اهداف کودتای مخملی در زمان انتخابات و پس از آن کار جنگ روانی، شایعه سازی، القاء دروغ و خبرپراکنی را دنبال می کردند. شبکه بی بی سی فارسی با دو تاکتیک وارد فضای انتخابات ایران شد. نخستین تاکتیک، حواس پرتی جمعی بود که براساس آن سعی شد پیام ها از محتوا تهی شده و ارزش های خبری دیگری در اذهان شکل بگیرد.
تاکتیک دیگر این رسانه، تزریق زیرپوستی بود که با استفاده از این شگرد، پیام های هدف گذاری شده به بینندگان و مخاطبان القا می شد. رسانه های انگلیسی به ویژه بی بی سی انگلیسی و فارسی، در طول چندماه قبل از انتخابات چند رویکرد، که همه در راستای استراتژی مقابله با دولت نهم بود، را دنبال کردند. برجسته ساختن انتقادات علیه دولت و بیان این نکات که « دولت موجود در سیاست هسته ای خود موفق نبوده »، « وضعیت اقتصادی نامطلوب »، « خرافه گرایی »، « افتتاح نمایشی پروژه ها »، « دروغ گویی دولت » و... از عمده محورهایی بود که به همان شیوه تزریق زیرپوستی در برنامه های این شبکه دنبال شد.
پس از فضاسازی صورت گرفته همیشگی مبنی بر عدم مشروعیت نظام، عدم مقبولیت مردمی و خستگی مردم و ...، اما به یکباره این رسانه های تغییر رویه دادند. در واقع با گسترش تب و تاب انتخابات در کشور و حضور چهره های انتخاباتی با آراء و نظریات سیاسی متفاوت، تلاش برای مصادره فضای سیاسی کشور به دستور کار این رسانه ها تبدیل گردید. آنها سعی کردند تا با القاء بحث تقلب و فرمایشی بودن انتخابات در ایران و با دادن اخبار و تحلیل های غیرکارشناسی، بحث تقلب را تئوریزه و بر آن پای فشاری کنند تا چنانچه احمدی نژاد رای بیاورد شکی در تقلب وجود نداشته باشد. (2)
بی گمان در این میان نقش اصلی در خط دهی به رسانه هایی چون بی بی سی، برعهده سفارت بود. حسین رسام در این باره می گوید: «گزارش هایی در تهران تهیه می شد که برای وزارت خارجه انگلیس ارسال می گردید که برخی از آنها تبدیل به سیاست ها می شد و توسط شبکه بی بی سی اجرا می شد.شبکه بی بی سی در جهت رواج برخی القائات مانند تقلب در انتخابات، تلاش هایی را انجام داد. در این میان فعالیت های خاص سفارت انگلستان در این زمینه در تحرکات ذیل نمود یافت.(3)
- اعلام انتظار وقوع حوادث غیر منتظره در ارتباط با مسئله انتخابات ریاست جمهوری دهم با برگزاری تظاهرات ناگهانی خشونت آمیز در ایران از سوی دیپلمات های انگلیسی در اسفند87 به کسانی که قصد سفر به ایران دارند.
- برنامه‌ریزی برای انتشار اخبار کذب تقلب و سلب کننده اعتماد، مانند شایعات شنود تلفنی.
- برنامه ریزی برای ساماندهی نیروها، مانند دوره آموزشی اعضای کانون وکلاء با موضوع حقوق شهروندی، جرائم سایبری و نظارت بر انتخابات، اعزام گروهی از خبرنگاران به آمریکا جهت ارائه آموزشهای لازم در راستای نظارت بر روند انتخابات.
ج)تشکیل کارگروه برای مانیتور خبر و تحولات روزانه کشور
- جلسات بخش سیاسی هفته ای دو روز جهت جمع بندی اطلاعات و اخبارجمع آوری شده با حضور رئیس بخش « آلکس پنیفلد » و « توماس برن »
- « در سفارت در این زمینه جلسات روزانه داشتیم که اخبار و اطلاعات جمع آوری شده بعد از دسته بندی شدن به لندن ارسال می شد. این کار به طور منظم با حضور دیپلمات ها صورت می گرفت و از تهران و شهرستان ها اطلاعات و اخبار لازم جمع بندی می شد.
- سفر به شهرهای مختلف و حضور کارکنان سفارت در ستادهای انتخاباتی (4)
د) جهت دهی به فضای فتنه
در این فضا نقش سفارت به زمینه سازی و گفتمان سازی برای جریان فتنه بدل می شود چرا که از دید آنان اکنون زمان آن است تا از ارتباط گیری های گذشته با جامعه هدف ایرانی بهره برداری نمود. نقش دیگر جمع آوری اطلاعات و حضور در صحنه برای بخشیدن ابعاد بین المللی به فتنه است. پس از انتخابات سفارت به طور دائم کارمندان محلی خود را به صحنه های درگیری گسیل نموده و ضمن جمع آوری اطلاعات، تماس با احزاب سیاسی و تبادل تحلیل ها و نقطه نظرات در دستور کار قرار می گیرد. (5)
- با گذر زمان و حرکت به سمت لحظات سرنوشت ساز انتخابات، مجموعا 55 خبرنگار از رسانه های انگلیس تحت عنوان پوشش انتخابات به ایران سفر کردند.
با توجه به دامنه فعالیت های متعارف و نامتعارف دیپلمات های محلی بریتانیا در ایران، شاید بتوان لندن را پیشگام دیپلماسی عمومی دولت های سلطه جوی خارجی در تاریخ ایران دانست
- سفارت به خط دهی انتشار اخبارکذب مبنی بر تقلب در انتخابات پرداخته و ضمن اعلام ساختگی و جعلی بودن آراء، اغتشاشات و تجمعات غیر قانونی را به عنوان اعتراض و حق مردم مطرح می نمود.
- حضور الکس، دبیر اول سیاسی سفارت، در ستاد آقای موسوی و گفتگو با مسئولان تبلیغاتی و مشاورین وی، و هم چنین جلسه با اعضای حزب اعتماد ملی در مراحل قبل از انتخابات و بعد از اغتشاشات
- فعالیت گسترده اطلاعاتی در جمع آوری اطلاعات از ناآرامی ها اغتشاشات، تحرک قسمت عمده‌ای از دیپلمات‌ها و کارمندان محلی سفارت در صحنه اعتراضات خیابانی، حضور «آلکس پنیفلد» (دبیر اول سیاسی) و «توماس برن» (دبیر دوم سیاسی) در مورخه 24/3/1388 در خیابان سنایی، حضور « ساموئل مورگان » دیپلمات روابط عمومی در مورخه 25/3/1388 در حوالی خیابان شهید مطهری و شریعتی، حضور «توماس برن» در مورخه 28/3/1388 در خیابان انقلاب، حضور « پاول بلامی » معاون ویزا در تاریخ 28/3/1388 در میدان فردوسی، حضور دومینک دبیر سوم با لباس سبز در میان تجمع کنندگان و ... نهایتا تشکر سایمون گیس از کارمندان محلی سفارت به‌خاطر ارسال گزارشات جریان تظاهرات
- تلاش و خط دهی برای استمرار اغتشاشات و تجمعات غیر قانونی به ویژه پس از اقامه نمازجمعه تاریخی 29 خرداد
- خط دهی برای عدم مشارکت آشکار و تابلودار گروهکهای اپوزیسیون و تفکیک اعتراضات از خط خشونت ( در قالب نافرمانی مدنی)
- اعزام مسافرانی که با اهداف خاص اطلاعاتی و امنیتی به ایران می آمدند، این تحرک به حدی افزایش یافت که پرواز معمولی و کوچک لندن به تهران به یک هواپیمای جیمبوجت بوئینگ 747 تبدیل شد.(6)
- حجت الاسلام محسنی اژه ای وزیر وقت اطلاعات نیز به تحرکات نیروهای محلی انگلیس در صحنه اغتشاشات پس از انتخابات اینگونه اشاره می کند: « ازجمله کارهایی که این سفارتخانه انجام داده این بود که تحت پوشش نیروهای محلی، افرادی را در بین اغتشاشگران می فرستاد و مطالب مورد نظر خود را هم به آنها و هم به جامعه القا می کرد.
آنها با استفاده از بعضی اغتشاشگران احیانا اخباری را در این زمینه جمع آوری می کردند که تعدادی از کسانی که به صورت مشخص در این اغتشاشات بودند شناسایی و از آنها فیلم و عکس تهیه شده است». منوچهر متکی وزیر وقت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز با اشاره به مداخلات انگلیسی‌ها در انتخابات ایران گفت: « انگلیس در سه سطح رسانه ای، اطلاعاتی و امنیتی از مدتها پیش انتخابات ایران را هدف گرفته بود. نخستین خطی که آنها درپیش گرفتند تحریم انتخابات و القای آن در داخل ایران بود تا کسی مشارکت نکند».(7)
با پایان بعد داخلی فتنه پس از انتخابات، اخراج دو دیپلمات سفارت، توماس جوزف برن، دبیر دوم سیاسی، و پل ویلیام بلامی، معاون ویزا و نیز طرح کاهش روابط با انگلستان، در دستور کار سیاسی دولت جمهوری اسلامی قرار گرفت. اما با داغ تر شدن بحث تحریم و فشارهای غرب برای سازش ایران در پرونده هسته ای، باز روند کاری سفارت انگلستان پیگیری شد و این بار حضور و همکاری سرویس اطلاعاتی انگلستان (MI6) بیشتر و عیان تر می شود.
این سرویس بازخورد تحریم‌ها در نظام اقتصادی و سیاسی کشور را در دستور کار خود قرار داده و ادامه روند مذاکرات هسته‌ای و تشدید فشارهای بین‌المللی در این خصوص را منوط به رصد تأثیر تحریم‌ها می نماید. با تغییرات در سطح مدیریت سرویس اطلاعاتی انگلستان (MI6)، این روند وارد فاز جدیدی از برخورد سخت البته از نوع هوشمند خود نیز می شود.
تلقین هدفمند انزوای ایران، برنامه نظامی در روند هسته ای کشور، خیرخواه بودن بریتانیا و کشورهای دیگر، ضرر شدید تحریم ها برای ایران و ... در کنار فضای همدلانه موجود در متن نشانگر یک تلاش جدی در گفتمان سازی برای مخالفین داخلی، و ایجاد یک فضای تبلیغاتی خارجی بر علیه کشورمان، توسط سفارت انگلیس است
جان ساورز « رئیس سرویس امنیت خارجی انگلیس ( ام آی 6) در یکی از بی سابقه ترین سخنرانی‌های خود تأکید کرد که فعالیت‌های اطلاعاتی و جاسوسی می‌تواند ایران را از ادامه فعالیت‌های هسته‌ای باز دارد. توقف تکثیر تسلیحات هسته‌ای تنها از طریق دیپلماسی متعارف امکانپذیر نیست. ما به عملیات اطلاعاتی نیاز داریم تا ساخت تسلیحات را برای کشورهایی چون ایران دشوار کنیم. (8) ترور شهید علی محمدی و فازهای تبلیغیاتی پس از ترور ایشان و سپس ترور شهید شهریاری در این روند قابل تحلیل هستند.
نتیجه گیری
بی گمان پرداختن به ابعاد تلاش های انگلستان در جریان سازی، آشوب افکنی، القای تردید، خط دهی دیپلماتیک و فشار سیاسی به جمهوری اسلامی ایران در مقطع قبل و بعد از انتخابات 88 را نمی توان در یک مقاله کوتاه خلاصه کرد. ولیکن می توان در یک تحلیل کلی و به شکل خلاصه هماهنگی و انسجام تلاش های انگلستان در برافروختن آتش فتنه را مورد اشاره قرار داد.
باید گفت تحلیل عملکرد انگلستان در این مقطع و بر ضد ملت ایران، جز با نگاهی به اصول سیاست خارجی این کشور، پیوند محافل صهیونیستی با رئوس تصمیم گیرنده سیاست خارجی انگلستان و نیز سابقه تاریخی عداوت و استعمارگری انگلستان با ملت مسلمان ایران، قابل تحلیل نیست.
در این پژوهش نشان داده شد که اولا، اولویت های سیاست خارجی غرب و به تبع آن انگلستان، بسیار بیشتر از گذشته به سوی بهره گیری از قدرت نرم و دیپلماسی عمومی کشیده شده است. و ثانیا باید به این نکته توجه داشت که فشارهای سیاسی، تلاش های اقتصادی و نیز اقدامات فرهنگی انگلستان علیه ایران اسلامی، بایستی در یک چارچوب کلی و در کنار هم مورد بررسی قرار گیرد.
در این میان البته نقش سفارت انگلستان، نقشی تبعی خواهد بود. ولیکن عملا مشاهده کردیم که در مقطع فتنه با توجه به توالی سریع اتفاقات و نیز با توجه به این اینکه سفارت انگلستان یگانه پایگاه رسمی نفوذ در درون جمهوری اسلامی بود، نقش این سفارت بسیار مورد توجه و محل اثرگذاری واقع شد.
پی نوشت :
(1) چگونه پروژه «جامعه مدنی» به «مبارزه مدنی» تبدیل شد؟- پیام فضلی نژاد- خبرگزاری فارس -22 تیر 1388
(2) نقش دولت و رسانه های انگلیس در آشوب های پس از انتخابات- روزنامه کیهان -10 مرداد 1388
(3) سایت سفارت انگلستان
(4) اعترافات رسام تحلیل گر ارشد سفارت انگلستان در دادگاه متهمان حوادث پس از انتخابات
(5) اعترافات رسام تحلیل گر ارشد سفارت انگلستان در دادگاه متهمان حوادث پس از انتخابات
(6) سخنان منوچر متکی وزیر خارجه وقت در جمع سفرای خارجی- واحد مرکزی خبر- 31 خرداد 88
(7) مصاحبه وزیر اطلاعات وقت- واحد مرکزی خبر- 31 خرداد 88
(8) خبرگزاری فارس، اعتراف "MI6" به جاسوسی در ایران-6 آبان
عبدالله مرادی
دانشجوی دکترای روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی
