مقام معظم رهبری پیش از انقلاب به عنوان یکی از چهره‌های فرهنگی علاقه‌مند به حوزه شعر و ادبیات در میان ادبا و فعالان این حوزه شناخته شده بودند، این روحیه هم‌اینک نیز در ایشان دیده می‌شود. روحیه‌ای که سبب می‌شود تا ایشان هر سال به بازدید از نمایشگاه کتاب بیایند و یا نکاتی را در خصوص آثار متعدد بیان کنند. آنچه این روزها از تقریظات ایشان بر آثار متعدد به چاپ می‌رسد، نشان‌دهنده همین روحیه است.
چند سال پیش کتابی با عنوان «اقلیم سبز خاطرات» از حجت‌الاسلام و المسلمین علی شیرازی، از نویسندگان و فعالان حوزه ادبیات مقاومت، به چاپ رسیده بود که نویسنده در آن تقریظات مقام معظم رهبری را با شرح ارائه و تدوین کرده بود. به مناسبت هفته کتاب با شیرازی به گفت‌وگو پرداختیم و از او درباره کتابخوانی رهبر انقلاب پرسیدیم. شیرازی اعتقاد دارد که تقریظ‌نویسی رهبر انقلاب منحصر به بعد از انقلاب نیست، بسیاری از آثاری هستند که ایشان بعد از مطالعه حاشیه و تقریظی نوشته‌اند که اگر قرار باشد همه آنها را تدوین و چاپ کنیم، مجموعهای چند جلدی به چاپ خواهد رسید. او در ادامه صحبتش به علاقه رهبر انقلاب به رمان و تاریخ اشاره می‌کند و می‌گوید برخی از سران کشورها که به دیدار رهبر انقلاب می‌آیند، از اطلاع جامع معظم‌له در خصوص تاریخ کشورشان متعجب می‌شوند. متن این گفت‌وگو که به مناسبت هفته کتاب صورت گرفته به رشح ذیل است:
*تسنیم: آقای شیرازی! بارها در مورد کتابخوانی و علاقه مقام معظم رهبری به کتاب صحبت شده و هر کسی خاطرات خود را در این زمینه بیان کرده است. تا اینکه در سال‌های اخیر مردم عادی با انتشار تقریظات ایشان بر آثار دفاع مقدس، به عینه به نکته‌یابی ایشان پی بردند و مطلع شدند. خوانش این تقریظات در کنار کتاب منتشر شده برای همه شیرین و جذاب است. شما خودتان یکی از افرادی بودید که در زمینه جمعآوری تقریظات فعالیت کرده و کتابی هم با عنوان «در اقلیم سبز خاطرات» به چاپ رسانده‌اید. در مورد سابقه تقریظ‌نویسی مقام معظم رهبری صحبت کنید و اینکه چه شد که این تقریظات را جمعآوری کردید؟
من از دوران جنگ در موضوع خاطرات کار می‌کردم. در آن ایام با دفتر ادبیات مقاومت در ارتباط بودم و به همین دلیل با این حوزه آشنا شده بودم. از همان روزهایی که اولین کتاب‌ها در این قالب منتشر می‌شد با این مقوله سر و کار داشتیم. بعد از آن در دهه 70 بود که با بچه‌های خاطرات مرتبط شدیم و شب‌های خاطرات را که به همت حوزه هنری در تهران برگزار می‌شد را به استان‌های دیگر نیز بردیم. شب‌های خاطرات بعد از تهران در استان‌های هرمزگان و جزایر خلیج فارس نیز برای اولین‌بار برگزار شد.
بعد از جنگ فعالیت و ارتباطم با این حوزه به دلیل مسئولیتی که در دفتر ادبیات مقاومت به عنوان مسئول خاطرات روحانیون داشتم، بیشتر شد. به تبع در این سال‌ها تقریظاتی که مقام معظم رهبری بر کتاب‌ها می‌نوشتند را دیده بودم. در آن سال‌ها این تقریظات منتشر نمی‌شد و تنها به دفتر ارسال می‌شد و ما آن را مطالعه می‌کردیم. بعدها تصمیم گرفتم برای فعالیت بیشتر در این زمینه از این تقریظات برای نوشتن مقاله استفاده کردم. در آن زمان تنها تقریظات به دفتر ادبیات مقاومت می‌آمد و اجازه‌ای برای نشر نداشتیم. من کم‌کم این تقریظات را که در حدود 30 تقریظ شده بود، جمع کردم و در قالب مقالات متعدد به آنها پرداختم.
از اولین کتاب‌هایی که به صورت علنی تقریظ مقام معظم رهبری عنوان و توزیع شد، تقریظ ایشان بر کتاب «خاک‌های نرم کوشک» بود. مقام معظم رهبری از این کتاب در یکی از سخنرانی‌هایشان یاد کردند و همین سبب شد تا توجه اقشار مختلف به ویژه جوانان به سمت مطالعه این اثر جذب شود. بعد از آن سخنان ایشان در خصوص دیگر آثار مانند «همپای صاعقه» و «ضربات متقابل» منتشر شد. ایشان در مورد این اثر فرموده بودند که این کتاب‌ها به دست خانواده‌های پاسداران برسد و آنها هم مطالعه کنند که بعد از این تأکید شمار قابل توجهی از این آثار مطالعه شد.
در سال‌های اخیر نیز تقریظات ایشان بر کتاب‌های خاطراتی مانند «دا»، «پایی که جاماند» و «نورالدین پسر ایران» به چاپ رسید. به طور کلی تأثیری که هر یک از این تقریظات بر قشر کتابخوان جامعه می‌گذاشت، قابل توجه بود. پیوسته شاهد بودیم که بعد از انتشار این تقریظات و یا تأکید رهبر معظم انقلاب بر یکی از آثار استقبال قابل توجهی از این آثار در حوزه نشر می‌شود. همین امر باعث شد تا انگیزه جدیدی برای پژوهش و بررسی تقریظات ایجاد شد.
چگونه رهبری با این همه مشغله چطور به مطالعه این آثار می‌پردازند؟
تصمیم گرفتیم تا این تقریظات را به صورت نمایشگاه در مناطق جنگی در معرض دید عموم قرار دهیم که دیدن آن برای عموم مخاطبان عجیب و جالب بود که چگونه رهبری با این همه مشغله چطور به مطالعه این آثار می‌پردازند و این‌قدر دقیق در مورد هر یک نظر می‌دهند. با دیدن این رویکرد در مخاطب، تصمیم گرفتم که تقریظات را در کتابی منتشر و معرفی کنم. در این کتاب مجموعه مقالات برای اولین‌بار در کنار تقریظات تدوین شد و توسط سوره مهر با عنوان «اقلیم سبز خاطرات» روانه بازار کتاب شد. در این اثر 40 کتاب در حوزه دفاع مقدس را از منظر تقریظات و نکات نابی که رهبر معظم انقلاب در خصوص آن فرموده بودند، معرفی کنم.
تقریظ‌نویسی عادت ایشان از پیش از انقلاب بود
نوشتن تقریظ و حواشی بر آثار را ایشان از زمان جوانی انجام می‌دادند. این نوع دست‌نوشته‌ها را می‌توان در لابه‌لای کتاب‌هایی که ایشان پیش از انقلاب خوانده بودند هم دید. منتهی از اولین کتاب‌هایی که ایشان بعد از انقلاب بر آن تقریظی مرقوم فرمودند، کتابی بود که خاطرات طلبه‌ای جوان از جبهه‌های جنگ را روایت می‌کرد. این کتاب در دهه 60 نوشته شده بود و آن موقع ایشان رئیس جمهور بودند. بعد از این آثار «حماسه هویزه» نصرت‌الله محمودی جزء اولین کتاب‌هایی هستند که به این سایق تقریظ بر آنها نوشته شد. نوشتن این تقریظات بر کتاب‌های خاطرات در حالی صورت گرفته بود که در آن زمان روال و رویه نگارش و انتشار خاطرات همانند امروز رایج نبود.
*تسنیم: این تقریظات در جریان‌سازی کتاب‌های دفاع مقدس چه تأثیری داشت؟
در رابطه با هر یک از آثار ایشان نظر خاص و نکته جدیدی را مطرح کرده‌اند که مسئولان تلاش کرده‌اند تا در صورت امکان به همه توصیه‌ها جامه عمل بپوشانند. ایشان بعد از مطالعه «پایی که جاماند» تأکید داشتند که آثاری از این دست به عربی ترجمه و در کشورهای همسایه توزیع شود. همین سبب شد تا ما در کنار جمعآوری تقریظات، در زمینه ترجمه نیز فعالیت کنیم که نتیجه آن این شد که در حال حاضر این کتاب دارد به زبان عرب ترجمه می‌شود که بعد از آن در لبنان هم چاپ و هم توزیع خواهد شد. این کار البته جدای از فعالیت خود حوزه هنری در زمینه برگردان این دست از آثار است.
*تمام تقریظات همین آثاری است که ما از آن اطلاع داریم و در آثاری مانند کتاب شما ذکر شده است؟
«من و کتاب» که چاپ شد، قسمتی از این تقریظات هم به همراه متنی که سخنان ایشان در رابطه با کتاب بود، منتشر شد، اما با وجود این متأسفانه ما هنوز کتاب جامعی که بخواهد به نظرات رهبر معظم انقلاب در خصوص کتاب بپردازد، نداریم. این در حالی است که ایشان هر کتابی را که مطالعه می‌کنند، یادداشت و حاشیه‌ای بر آن می‌نویسند. ایشان تمامی رمان‌های معروف در حوزه انقلاب‌های روسیه و فرانسه و حتی تاریخ ایران را مطالعه کرده و بر آن حاشیه‌ای نوشته‌اند.
کتابی نیست که به حضور رهبری نبریم و ایشان نخوانده باشند
بارها شده رمان تازه منتشر شده‌ای را برای معرفی خدمت ایشان می‌بریم، اما ایشان می‌فرمایند که این اثر را مطالعه کرده‌اند. ایشان هم در کتابخوانی سرعت دارند و هم در ارائه نظرات در خصوص محتوا و ساختار کتاب صاحب‌نظراند. به طور کلی به نظرم مانند ایشان کم کتابخوان داریم. البته این هم به عشق به مطالعه ایشان از دوران کودکی بازمی‌گردد.
آنچه که دورا دور از ایشان شنیده‌ام این است که ایشان کتابخانه عظیمی دارند. غیر از کتاب از دنیای مادی چیز ندارند و به قول خودشان تمام زندگیشان در یک وانت جمع می‌شود. به نظرم اگر همه تقریظات را بخواهیم در کتابی جمع کنیم، مجموعهای چند جلدی قطور خواهد شد.
*تسنیم: در مورد تقریظات و مطالعه ایشان در حوزه دفاع مقدس بارها صحبت شده، اما کمتر به رمان‌ها و آثار غربی پرداخته شده است. در مورد این نوع آثار بفرمایید و اینکه چرا تأکید ایشان بیشتر بر آثار دفاع مقدس است؟
من بیشتر در حوزه دفاع مقدس و تلاش برای جمعآوری تقریظات ایشان فعالیت می‌کنم و در مورد دیگر آثار اطلاعی ندارم. اگر بخواهیم نوع نگاه ایشان را در کتاب‌های دفاع مقدس از دهه 60 تاکنون مقایسه وبررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که رهبر انقلاب بر پیگیری و ثبت خاطرات و تدوین آثار براساس نوع نگاه تاریخی به جنگ تأکید دارند. بیشتر به این سمت تمایل دارند که وقایع جنگ و شجاعت مردم و رزمندگان طی این هشت سال برای آیندگان ثبت و ضبط شود. تاریخ امروز به نسل آینده منتقل شود. آنچه که اسلام را از گزند منافقان و سودجویان نجات داد، حادثه عاشورا بود؛ اگر بخواهیم آیندگان را به درستی با تاریخ ملت ایران آشنا کنیم، باید تاریخ دفاع مقدس را تدوین کنیم.
تأکید رهبر انقلاب بر ثبت خاطرات جنگ است
حوادث زیادی در جنگ رخ داد، فکر می‌کردیم که همه از آن اطلاع دارند، اما وقتی پای صحبت‌های راویان جنگ می‌نشینیم، متوجه می‌شویم که چه موضوعات و نکات جزئی و ریزی در خلال این سال‌ها رخ داد که حتی بسیاری از کسانی که در جنگ حضور داشتند یا آن را از خاطر برده‌اند و یا برایشان جدید بوده است. این وقایع در جنگ تحمیلی دیده نشد، اما در آثار روایت و ثبت شده است. امروز وقتی کتاب‌های خاطرات در جنگ را نگاه می‌کنیم، تازه با نگاه جامع‌تری به حضور اصناف و اقشار مختلف از شهرهای گوناگون در جنگ پی می‌بریم. همه این‌ها باید ثبت شود؛ چرا که هم انقلاب را بیمه می‌کند و هم آرمان‌های انقلاب و هم پیام رزمندگان را به جهان صادر می‌کند.
همین وقایع باعث عزت و سربلندی نسل آینده به تاریخ گذشته‌شان می‌شود. مهمترین مقوله‌ای که در این نوع پایم‌ها پیگیری می‌شود و مقدمه آن به شمار می‌آید، انتشار ادبیات دفاع مقدس و انقلاب به سراسر جهان است. امروز قشر عظیمی از مردم رمان‌ها و آثار ادبی کشورهای مختلف را می‌خوانند که می‌توان با انتشار خاطرات جنگ و رمان‌هایی در این زمینه، کتاب‌های جنگ را جایگزین این رمان‌ها کرد. تا حدودی هم موفق بوده‌ایم. تعداد شمارگان آثار نسبت به گذشته قابل مقایسه نیست؛ در حالی که کتاب‌هایی که در اوایل انقلاب چاپ می‌شدند در شمارگان کم و حجم اندک بودند. در کنار این، تعداد مخاطبان هم قابل توجه است. امروز کتاب‌هایی مثل «نورالدین پسر ایران»، «پایی که جاماند» و «لشکر خوبان» مخاطبانی به اندازه دیگر آثار دارند و توجه قشر عظیمی را به خود جلب کرده‌اند. به نظرم گام بعدی، روی آوردن به سمت نگارش رمان براساس خاطرات است، چراکه این دسته از آثار مخاطبان قابل توجهی را به خود اختصاص داده‌اند.
اگر از دفاع مقدس تنها خاطرات را داشتیم، برای جهانی کردن ادبیات این حوزه کافی بود
*تسنیم: با توجه به تجربه خود شما، بیشترین دغدغه ایشان در حوزه ادبیات دفاع مقدس چیست؟
به نظرم مهمترین دغدغه ایشان در دسترس بودن آثار است. به عنوان نمونه، کتاب «دا» در 600 هزار نسخه به چاپ رسیده، اما اعتقاد دارم بسیاری از مردم ما به ویژه کسانی که در شهرستان‌ها زندگی می‌کنند، نتوانستند این کتاب را تهیه و مطالعه کنند. برای دسترسی به این کتاب‌ها باید تلاش بیشتری کرد. آنچه امروزه انجام می‌شود، نمی‌تواند سطح توقعات را برآورده کند.
حتی متأسفانه در این میان برخی از مسئولان فرهنگی هستند که به اهمیت و ارزش کتاب‌های خاطرات و ادبیات دفاع مقدس اشراف ندارند؛ این در حالی است که رهبر معظم انقلاب تأکید کرده‌اند که اگر از دفاع مقدس تنها خاطرات را داشتیم، برای جهانی کردن ادبیات این حوزه کافی بود. ایشان در تقریظ‌هایی که نوشته‌اند نیز بر ترجمه تأکید کرده‌اند و فرموده‌اند که در میان مخاطبانی از کشورهای همسایه به ویژه عراق توزیع شود.
*تسنیم: خاطره و یا نکته‌ای به ذهن دارید که در آن نظر میهمانان ایشان در خصوص کتابخوانی رهبر انقلاب اشاره شده باشد؟
برخی از این موارد را در کتاب «پرتوی از خورشید» ذکر کرده‌ام. بارها شده که مسئولان کشورهای دیگر از اطلاع و اشراف ایشان بر تاریخ کشور خودشان متعجب شده بودند. به عنوان نمونه رئیس اسبق سازمان ملل که از اهالی غنا بود، به دیدار ایشان آمده بود. رهبر انقلاب در خصوص تاریخ غنا صحبت کرده بودند و این مسئول متعجب شده بود. گفته بود ایشان از من که از اهالی این کشور هستم، تاریخمان را بهتر می‌دانند.
