صراط: در دوران چیرگی اتحاد شوروی و بر پایه تعالیم مارکسیسم-لنینیسم، قدرت
بایستی در دست طبقه پرولتر می‌بود. بنابراین تنها حزب سیاسی مجاز به
فعالیت، حزب طبقه کارگر یا حزب کمونیست بود، و هر کدام از جمهوری‌های شوروی
پیشین، حزب کمونیست خود را داشتند، که دبیرکل آن از مردم آن جمهوری و
معاون وی روس بود. پس از دگرگونیهای سیاسی به دنبال روی کار آمدن "میخائیل
گورباچف" در شوروی و اعلام فضای باز سیاسی و آزادی فعالیت حزب‌های سیاسی،
شوق و علاقه زیادی در کشور به وجود آمد و در "تاجیکستان" نیز مانند دیگر
جمهوری‌ها حزب‌های سیاسی بسیاری اعلام موجودیت کردند. در زیر به برخی
حزب‌های موجود در پهنه سیاسی جمهوری "تاجیکستان"، مي‌پردازيم:
"حزب کمونیست"
از نخستین روزهایی که "تاجیکستان" زیر سیطره حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قرار گرفت، حزب کمونیست در این جمهوری تشکیل یافت و در تمامی دوران حاکمیت، حزب کمونیست تنها حزب در "تاجیکستان" بوده است. پس از کودتای اوت ۱۹۹۱م، فعالیت حزب کمونیست متوقف گردید. پس از بررسی به اتهامات حزب کمونیست در یکی از کمیسیون‌های پارلمان و اعلام بی‌گناهی آن در جریانات مربوط به کودتا، از دسامبر ۱۹۹۱م، حزب کمونیست "تاجیکستان" بار دیگر با همان نام رسمیت یافت و فعالیت خود را با برنامه‌ای جدید آغاز کرد.
"حزب دموکرات تاجیکستان"
این حزب در سال ۱۹۹۰م، ایجاد شد و بیشتر اعضای آن در ابتدا تحصیل کرده‌های شهری بودند.حزب دموکرات از تمامی ملیت‌ها عضو دارد و در میان دانشگاهیان نیز دارای اعتبار ویژه‌ای است.
پس از جنگ‌های داخلی سال ۱۹۹۳-۱۹۹۲م، فعالیت سیاسی حزب دموکرات در "تاجیکستان" ممنوع اعلام گردید، ولی با حزب‌های نهضت اسلامی و رستاخیز "تاجیکستان" ائتلاف نمود و تا سپتامبر ۱۹۹۴م، با آن ها همکاری می‌کرد، سپس یک چرخش سیاسی به دولت "تاجیکستان" نزدیک شد و با تأیید انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و کار همه‌پرسی قانون‌اساسی، در ژوئیه ۱۹۹۵م، از دولت اجازه فعالیت گرفت. رهبر این حزب در حال حاضر "مسعود صابراف" و معاون او "سیدجعفر عثمان" می‌باشد.
"حزب نهضت اسلامی"
این حزب از سال‌ها پیش به گونه پنهان مشغول فعالیت بوده، در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۱م، پس از آزادی تشکیل احزاب، به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. رهبر حزب نهضت اسلامی، "سیدعبدالله نوری" و معاون اول آن، "حاج اکبر تورجان‌زاده" است.
"حزب رستاخیز"
حزب رستاخیز در سپتامبر ۱۹۸۹م، برای پشتیبانی از پروستروئیکا به وجود آمده است. اعضای آن را روشنفکران شهری تشکیل می‌دهند و پیرو اندیشه ملی‌گرایی در چارچوب مردم فارسی‌زبان هستند. نخستین خواسته این جنبش مردمی، انتخاب زبان "تاجیکی- فارسی" به عنوان زبان رسمی دولت و بازگشت به خط و الفبای فارسی و استقلال اقتصادی بوده است.
"حزب لعل بدخشان"
حزب لعل بدخشان از ماه مه سال ۱۹۹۲م، شروع به کار کرده و بسیاری از شخصیت‌های مهم علمی، سیاسی و فرهنگی شهر دوشنبه چون "اکبرشاه اسکندراف"، از اعضای آن هستند. حزب بیش از ۳ هزار عضو دارد و از پشتیبانی تمامی پامیری‌ها برخوردار است. برنامه این حزب برقراری حکومتی دموکرات در "تاجیکستان" و خودمختاری اداری بیشتر منطقه "بدخشان" است.
"حزب خلق تاجیکستان"
حزب خلق "تاجیکستان" با هدف به وجود آوردن یک نیروی اجتماعی برای بیرون آوردن کشور از بحران تشکیل شده است. این حزب، یک سازمان اجتماعی و سیاسی بوده و به خاطر اجرای اصلاحات ژرف دموکراتیک و صلح و ثبات، مبارزه خواهد کرد.
مؤسسان حزب خلق "تاجیکستان"، شخصیت‌های شناخته شده از میان سیاستمداران، علما، صاحبکاران، خادمان دانش و فرهنگ، نمایندگان رشته‌های کشاورزی و صنایع هستند.
"حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی"
حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی در سال ۱۹۹۳م، تأسیس شده و حافظ منافع شمال "تاجیکستان" و منطقه "خجند" است، که بیشتر ازبک‌نشین هستند.
"سازمان های سیاسی"
سازمان جوانان "تاجیکستان" یا "کمسومول" پیشین(در دوران حکومت کمونیستی، کمسومول عنوان فرزند حزب کمونیست را داشت، یعنی سازمانی بود که وظیفه کمونیست کردن جوانان را داشت.) پس از دگرگونیهای اخیر و برچیدن حزب کمونیست و تغییر نام آن در برخی از جمهوری‌ها، نام این سازمان در "تاجیکستان" به سازمان جوانان "تاجیکستان" تغییر یافت. البته فعالیت این سازمان اهمیت چندانی ندارد، زیرا اصول ایدئولوژی مارکسیست زیر سؤال رفته و شکست خورده است.
"آریانای بزرگ"
پس از تشکیل گروه‌ها و سازمان‌های گوناگون در "تاجیکستان"، شماری از ملی‌گرایان سازمانی به نام «کوروش کبیر» با گرایش‌های ملی‌گرایانه تشکیل دادند. در سپتامبر ۱۹۹۱م، نام این سازمان به «آریانای بزرگ» تغییر کرد.
هدف این سازمان متحد کردن مردم فارسی زبان در کشورهای افغانستان، ایران و "تاجیکستان" است.
"جوانان آزاد"
سازمان جوانان آزاد "تاجیکستان"، پس از دگرگونیهای اخیر و از میان رفتن ایدئولوژی مارکسیست در شوروی، تشکیل شده است. این سازمان با سازمان جوانان "تاجیکستان"(کموسومول پیشین) فرق دارد.
"حزب کمونیست"
از نخستین روزهایی که "تاجیکستان" زیر سیطره حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قرار گرفت، حزب کمونیست در این جمهوری تشکیل یافت و در تمامی دوران حاکمیت، حزب کمونیست تنها حزب در "تاجیکستان" بوده است. پس از کودتای اوت ۱۹۹۱م، فعالیت حزب کمونیست متوقف گردید. پس از بررسی به اتهامات حزب کمونیست در یکی از کمیسیون‌های پارلمان و اعلام بی‌گناهی آن در جریانات مربوط به کودتا، از دسامبر ۱۹۹۱م، حزب کمونیست "تاجیکستان" بار دیگر با همان نام رسمیت یافت و فعالیت خود را با برنامه‌ای جدید آغاز کرد.
"حزب دموکرات تاجیکستان"
این حزب در سال ۱۹۹۰م، ایجاد شد و بیشتر اعضای آن در ابتدا تحصیل کرده‌های شهری بودند.حزب دموکرات از تمامی ملیت‌ها عضو دارد و در میان دانشگاهیان نیز دارای اعتبار ویژه‌ای است.
پس از جنگ‌های داخلی سال ۱۹۹۳-۱۹۹۲م، فعالیت سیاسی حزب دموکرات در "تاجیکستان" ممنوع اعلام گردید، ولی با حزب‌های نهضت اسلامی و رستاخیز "تاجیکستان" ائتلاف نمود و تا سپتامبر ۱۹۹۴م، با آن ها همکاری می‌کرد، سپس یک چرخش سیاسی به دولت "تاجیکستان" نزدیک شد و با تأیید انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و کار همه‌پرسی قانون‌اساسی، در ژوئیه ۱۹۹۵م، از دولت اجازه فعالیت گرفت. رهبر این حزب در حال حاضر "مسعود صابراف" و معاون او "سیدجعفر عثمان" می‌باشد.
"حزب نهضت اسلامی"
این حزب از سال‌ها پیش به گونه پنهان مشغول فعالیت بوده، در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۱م، پس از آزادی تشکیل احزاب، به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. رهبر حزب نهضت اسلامی، "سیدعبدالله نوری" و معاون اول آن، "حاج اکبر تورجان‌زاده" است.
"حزب رستاخیز"
حزب رستاخیز در سپتامبر ۱۹۸۹م، برای پشتیبانی از پروستروئیکا به وجود آمده است. اعضای آن را روشنفکران شهری تشکیل می‌دهند و پیرو اندیشه ملی‌گرایی در چارچوب مردم فارسی‌زبان هستند. نخستین خواسته این جنبش مردمی، انتخاب زبان "تاجیکی- فارسی" به عنوان زبان رسمی دولت و بازگشت به خط و الفبای فارسی و استقلال اقتصادی بوده است.
"حزب لعل بدخشان"
حزب لعل بدخشان از ماه مه سال ۱۹۹۲م، شروع به کار کرده و بسیاری از شخصیت‌های مهم علمی، سیاسی و فرهنگی شهر دوشنبه چون "اکبرشاه اسکندراف"، از اعضای آن هستند. حزب بیش از ۳ هزار عضو دارد و از پشتیبانی تمامی پامیری‌ها برخوردار است. برنامه این حزب برقراری حکومتی دموکرات در "تاجیکستان" و خودمختاری اداری بیشتر منطقه "بدخشان" است.
"حزب خلق تاجیکستان"
حزب خلق "تاجیکستان" با هدف به وجود آوردن یک نیروی اجتماعی برای بیرون آوردن کشور از بحران تشکیل شده است. این حزب، یک سازمان اجتماعی و سیاسی بوده و به خاطر اجرای اصلاحات ژرف دموکراتیک و صلح و ثبات، مبارزه خواهد کرد.
مؤسسان حزب خلق "تاجیکستان"، شخصیت‌های شناخته شده از میان سیاستمداران، علما، صاحبکاران، خادمان دانش و فرهنگ، نمایندگان رشته‌های کشاورزی و صنایع هستند.
"حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی"
حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی در سال ۱۹۹۳م، تأسیس شده و حافظ منافع شمال "تاجیکستان" و منطقه "خجند" است، که بیشتر ازبک‌نشین هستند.
"سازمان های سیاسی"
سازمان جوانان "تاجیکستان" یا "کمسومول" پیشین(در دوران حکومت کمونیستی، کمسومول عنوان فرزند حزب کمونیست را داشت، یعنی سازمانی بود که وظیفه کمونیست کردن جوانان را داشت.) پس از دگرگونیهای اخیر و برچیدن حزب کمونیست و تغییر نام آن در برخی از جمهوری‌ها، نام این سازمان در "تاجیکستان" به سازمان جوانان "تاجیکستان" تغییر یافت. البته فعالیت این سازمان اهمیت چندانی ندارد، زیرا اصول ایدئولوژی مارکسیست زیر سؤال رفته و شکست خورده است.
"آریانای بزرگ"
پس از تشکیل گروه‌ها و سازمان‌های گوناگون در "تاجیکستان"، شماری از ملی‌گرایان سازمانی به نام «کوروش کبیر» با گرایش‌های ملی‌گرایانه تشکیل دادند. در سپتامبر ۱۹۹۱م، نام این سازمان به «آریانای بزرگ» تغییر کرد.
هدف این سازمان متحد کردن مردم فارسی زبان در کشورهای افغانستان، ایران و "تاجیکستان" است.
"جوانان آزاد"
سازمان جوانان آزاد "تاجیکستان"، پس از دگرگونیهای اخیر و از میان رفتن ایدئولوژی مارکسیست در شوروی، تشکیل شده است. این سازمان با سازمان جوانان "تاجیکستان"(کموسومول پیشین) فرق دارد.
