حزبی که خاستگاه رئیس دولت یازدهم شد

صراط:  با پیروزی حجت‌الاسلام دکتر حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، "اعتدال" یکی از پرکاربردترین کلمات در عرصه سیاست کشور شده است و وی نیز تاکنون بارها از این لغت در سخنرانی‌های خود استفاده کرده است.

رئیس جمهور منتخب در همایش ملی افق رسانه با بیان اینکه "راهی که دولت برمی‌گزیند راه اعتدال است" گفت: اعتدال طیف بسیار وسیعی دارد از باورها آغاز می‌شود تا هنجارها، رفتارها و اعمال ادامه دارد. از مسائل اقتصادی و سیاسی شروع می‌شود تا مسائل اجتماعی و فرهنگی.

روحانی درباره کلمه اعتدال گفت: اعتدال بدون قانون‌گرایی امکان‌پذیر نیست، اعتدال بدون شفافیت امکان‌پذیر نیست، اعتدال بدون ارتباط دوسویه مردم با دولت و دولت با مردم امکان‌پذیر نیست.

هاشمی رفسنجانی نیز در سفر به مشهد در ديدار جمعي از نخبگان و کارآفرينان درباره تشکیل دولت اعتدال اظهار کرده است: اکنون باید در فضای سالم و به دور از بداخلاقی‌های سیاسی و رقابت‌های مضر، دولت اعتدال، کار و سازندگی تشکیل شود.

پس از آنکه بزرگان نظام از حسن روحانی خواستند هر چه سریع‌تر تعریف خود را از "اعتدال" ارائه دهد تا این واژه هم به سرنوشت "اصلاحات" دچار نشود، وی اقدام به تشکیل کارگروهی به ریاست "علی ربیعی" براي تعریف مبانی گفتمان اعتدال کرده است.

تنها کسی که عضویت ثابت وی در اين کارگروه قطعی است "علي ربيعي" است و ديگر اعضا که شامل فعالان اصولگرا و اصلاح‌طلب و اعتدال‌گراست تنها به عنوان مشاور در اين کارگروه حضور دارند. در این کمیته، افرادی چون حسن رحیم‌پور ازغدی، مراد ثقفی، عليرضا علوی‌تبار، عباس عبدی، حسام‌الدين آشنا، صادق آیینه‌وند، مهدي منتظرقائم و... حضور دارند.

یکی از اعضای مؤثر این کارگروه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی مشرق تأکید کرد که تا کنون بيش از 100 نفر به‌صورت پراکنده و پاره‌وقت، نظرات کارشناسي خود را به عنوان مشاور به اين کارگروه داده‌اند که در این میان، افرادي همچون حجت‌الاسلام سيد مهدي طباطبايي، امير محبيان، ابراهيم فياض و.. نيز به اين کارگروه، مشاوره مي‌دهند.

وي ادامه داد: کارگروه، شامل کميته‌هاي مختلفي مانند سياسي، فرهنگي، اقتصادي، دیپلماسی، جوانان، بانوان و... است و کميته روحانيت نيز در شهر قم مشغول فعاليت است که روحانيون متعددي به عنوان مشاور در آن حضور دارند.

در ادامه گزارش، با چگونگی تشکیل، دیدگاه‌ها و مواضع، مرامنامه و عملکرد سیاسی حزب اعتدال و توسعه، حزبی که نفرات آن نزدیکان حجت الاسلام حسن روحانی در تبلیغات انتخاباتی و اکنون از اعضای تاثیرگذار در تشکیل کابینه وی می‌باشند آشنا می‌شویم.

آنچه پیش از آشنایی با چگونگی تأسیس حزب اعتدال و توسعه، جالب توجه به نظر می‌رسد این است که این حزب، حزبی دولت‌ساخته نبوده و نه‌تنها پس از مشاهده اوج‌گیری آرام‌آرام برخی حرکات افراطی در دو سال نخست دولت هفتم، تصمیم به اتخاذ مشی معتدل و دوری از افراط و تفریط گرفت بلکه طی یک فرایند آرام و گذشت بیش از یک دهه از شکل‌گیری، توانست با ورود افرادش به مجلس شورای اسلامی، برای کسب ریاست قوه مجریه خیز بردارد که در این کار موفق بود که رمز آن را می‌توان در مشی اعتدالی اعضای آن و پرهیز از ورود به فازهای ساختارشکنانه و افراطی جست.

خاطره‌ای از چگونگی شکل‌گیری حزب اعتدال و توسعه

سیدحسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی که اکنون برای دوره‌ای مطالعاتی در آمریکا به‌سر می‌برد، در مطلبی برای پایگاه تحلیلی المانیتور درباره چگونگی شکل‌گیری این حزب نوشت: هاشمی‌رفسنجانی در ابتدای دوران ریاست‌جمهوری خاتمی نسبت به رشد جناح‌گرایی در کشور هشدار داده بود؛ به‌همین سبب بود که وی به نیروهای معتدل همفکر در هر دو جناح توصیه می‌کرد که یک جریان سیاسی تحت پرچم اعتدال یا میانه‌روی در کشور ایجاد کنند.

موسویان در ادامه این مطلب توضیح داده است: در‌نتیجه روزی محمود واعظی، معاون وقت وزیر خارجه، محمدباقر نوبخت، نماینده وقت مجلس، علی جنتی، معاون وزیر ارشاد و من برای عملی‌کردن این ایده با هاشمی دیدار کردیم. رفسنجانی در آن دیدار به ما گفت: «اداره کشور با یک جناح فاجعه است و در‌عوض همه نیروهای معتدل در دو جناح باید متحد شوند تا توسعه سیاسی- اقتصادی را به‌پیش برند و ستون‌های نظام را تقویت کنند.» در همین دیدار ما تصمیم گرفتیم یک حزب، یعنی حزب اعتدال و توسعه، را ایجاد کنیم. طبق توصیه رفسنجانی، بهترین گزینه برای رهبری حزب حسن روحانی بود. حزب و کمیته مرکزی آن در سال (1999میلادی) به رهبری روحانی شکل گرفت.

حزب اعتدال و توسعه در آستانه­  انتخابات مجلس ششم در تاريخ ششم آذرماه سال 1378 و در بحبوحه شکل‌گیری احزاب بعضاً تندرو، با هدف ترویج اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط، با انتشار بيانيه‌اي، توسط برخي از مقامات ارشد دولتي به‌ویژه كارشناسان ارشد اقتصادي دولت هاشمي رفسنجاني، موجوديت خود را اعلام و در بیست و هشتم مهرماه 1380 از وزارت كشور پروانه­ فعاليت دريافت کرد.


اعضاي هيئت مؤسس

مرتضي محمدخان (وزير اسبق امور اقتصادي و دارائي)، محمدباقر نوبخت (نماينده­ مردم رشت)، زهرا پيشگاهي­‌فرد، علي موسي­‌الرضا (رئيس اسبق بيمه­ ايران) سيد احمد زرهاني (معاونت وزارت آموزش و پرورش)، اكبر تركان (وزير اسبق دفاع و وزارت راه و ترابري)، مجيد قاسمي (رئيس اسبق بانك مركزي).


برخي ديگر از اعضاي فعال

محمدجواد ايرواني (رئيس اسبق بانك مركزي)، محمدرضا نعمت‌زاده (وزير اسبق صنايع)، محمود واعظي (معاون اسبق اروپا- امريكاي وزارت امور خارجه)، فاطمه هاشمي بهرماني (مسؤول بنياد خيريه بيماري‌هاي خاص)، حسين موسويان، مشکینی، محمد اشرفي اصفهاني، مرتضي بانك، نهاونديان، ميرباقري و...

بر اساس آخرین انتخابات صورت گرفته در کنگره­ این تشکل، اسامی اعضای شورای مرکزی این حزب به این شرح است:

محمدباقر نوبخت، فاطمه هاشمی رفسنجانی، اکبر ترکان، محمود واعظی، محمدرضا نعمت­‌زاده، مرتضی بانک، علی­‌اکبر آقایی، محمدعلی نجفی، مرتضی محمدخان، مسعود شفیعی، حمید رضایی ­قلعه، محمدحسن تولایی، محمدعلی محمدی، خسرو رحمانی، عبدالغفار شجاع، صلاح­‌الدین دلشاد، امیرعلی نعمت­‌الهی، حسین محلوجی، ابوالقاسم بختیار، زهرا پیشگاهی­‌فرد، مجید آخوندزاده، غلامعلی دهقان، نادر شیر کوند، محمدرضا شعبانی، محمد خدادادی، سیدنجیب حسینی، گرشاسب مددی، فیروز فاضلی، علی عبدالله­‌زاده، اعظم ناصری­پور و محمد دهستانی.


مرامنامه­ حزب اعتدال و توسعه


الف: مباني اعتقادي و فكري:

1.اعتقاد راسخ به قانون اساسي با عنايت به اصول خدامحوري و مردم­سالاري.
2.اعتقاد بر مشي اعتدال در ابعاد سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي كشور.


ب: اهداف:

1- ايجاد بستري در جهت اعتلا بخشيدن به جنبه‌هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جامعه.
2- بسترسازي در جهت مشاركت عمومي اقشار مختلف جامعه به منظور استيفاي حقوق سياسي، اجتماعي فرهنگي و اقتصادي خود و تعيين سرنوشت.


ج: سياست‌ها و خط‌ مشي‌ها:

1- فرهنگي:
·پيروي از انديشه‌هاي پوياي بنيان‌گذار انقلاب اسلامي ايران حضرت امام خميني(ره).
·گسترش اخلاق و آموزه‌هاي ديني و تقويت عناصر و اجزاء فرهنگ ملي.
·تبيين و تكريم منزلت انساني و اجتماعي اهل فرهنگ و اصحاب قلم و هنر.
·تلاش در جهت ايجاد وحدت و وفاق ملي با محوريت فرهنگ ملي و بسترسازي در جهت رشد فرهنگ و ادبيات قومي اقوام مختلف ايران.
·تلاش در جهت رشد و توسعه نوآوري و خلاقيت در ابعاد علمي، فرهنگي و هنري جامعه.


2- اقتصادي:
· تلاش در جهت توسعه­ اقتصادي غيردولتي و احترام به مالكيت‌هاي قانوني.
· تلاش در جهت ايجاد قانونمندي، به منظور پاسخ‌گويي رفتارهاي اقتصادي دولت.
· تلاش در جهت افزايش ثبات اقتصادي، با به كارگيري بهينه­ منافع اقتصادي كشور و برقراري امنيت سرمايه‌گذاري.
· تلاش در جهت ايجاد اشتغال و جذب متخصصان و حفظ منزلت اجتماعي آن به منظور جلوگيري از فرار مغزها.
· تلاش در جهت كاهش فعاليت‌هاي تصدي‌گري دولت و افزايش فعاليت‌هاي مربوط به اعمال حاكميت.
· تلاش در جهت ايجاد رقابت و رفع انحصار در فعاليت‌هاي اقتصادي با حفظ حاكميت دولت در امر تولي‌گري در چهارچوب قانون اساسي.
· تلاش در جهت ارتقاء توان صادرات غيرنفتي، به منظور كسب جايگاه مناسب در بازارهاي جهاني.
· تلاش در جهت تحقق عدالت اقتصادي با تكيه بر رفاه عمومي و ايجاد عدالت اجتماعي.


3- سياسي:
· دفاع از حقوق سياسي مردم و آزادي‌هاي مطرح در قانون اساسي.
· ايجاد بستري مناسب در مشاركت‌پذيري مردم و ايجاد فضاي رقابتي در فعاليت‌هاي سياسي.
· تلاش در جهت تقويت وفاق ملي.
· تلاش در جهت نقش پيشرو و موثر در منطقه و كشورهای اسلامي و جهان سوم و بسط روابط همه­ جانبه و دوستانه با كشورهاي همسايه در چارچوب منافع ملي.
·تأكيد بر حضور فعال ايران در عرصه­ی جهاني و همكاري با سازمان‌هاي بين­المللي و احزاب و مجامع غيردولتي.
· ارتباط موثر و فعال با احزاب و مجامع سياسي بين­المللي و اسلامي در جهت معرفي جايگاه واقعي تمدن ايران اسلامي با حفظ منافع و مصالح ملي.
· مقابله با هرگونه انحصارگرايي و زورمداري سياسي.


4- اجتماعي:
· تبيين و ترويج و حقوق بشر اسلامي و رعايت آن در حضور آحاد جامعه.
· بسط آزادي‌هاي فردي و اجتماعي در چهارچوب قانون اساسي و از طريق احترام به انديشه و دفاع از آزادي‌هاي قلم و بيان.
· مشاركت فعال آحاد جامعه در عرصه‌هاي اجتماعي.
· تحكيم مباني خانواده و ارتقاء اصول اخلاقي حاكم بر آن.
· تقويت تشكل‌هاي اجتماعي و صنفي.
· حمايت از نخبگان و فرهنگيان جامعه فارغ از وابستگي‌هاي گروهي و سياسي.
· اصل تحمل و بردباري متقابل در تعاملات اجتماعي.
· لحاظ نمودن حقوق جوانان با رفع موانع تحصيلي، ورزشي، اشتغال، ازدواج، مسكن.
· تأكيد بر ترويج رفتار سياسي- اجتماعي، مبتني بر اخلاق اسلامي و پرهيز از هتك حرمت اشخاص و گروه­ها در برخوردهاي اجتماعي و سياسي.
· تلاش در جهت هم­گرايي اجتماعي بين طوايف و اقوام مختلف با محوريت فرهنگ ديني و ملي كشور.


5- سازمان و مديريت:
· اصلاح ساختار نظام اداري كشور با تكيه بر تقويت بخش دولت در امر اعمال حاكميت و سياست­گذاري و كاهش فعاليت تصدي‌گري.
· اصل شايسته ­سالاري و انتخاب فرهيختگان.
· جايگزيني مديريت علمي با مديريت سنتي.
· اصل عدم تمركز و تقويت اختيارات مديران استاني و منطقه‌اي.


 ديدگاه­‌ها و مواضع اقتصادي

اين حزب چون ديگر احزاب جناح راست سنتي و مدرن داراي ديدگاه­‌هاي راست اقتصادي از جمله اعتقاد به بازار آزاد، خصوصي‌سازي، پيوستن به مجامع اقتصادي جهاني، توليدمحوري و كوچك كردن دولت و حذف دخالت‌هاي بي‌مورد دولت در اموار اقتصادي مي‌باشد.

در بيانيه­ اعلام موجوديت اين حزب در مورد مسائل اقتصادي چنين آمده است: «با تكيه بر مواهب الهي و ظريفت‌هاي موجود كشور، مهيا كردن بسترهاي مناسب براي سرمايه‌گذاري، حفظ امنيت سرمايه و سرمايه‌گذار، توسعه­ی اقتصادي مردم‌گرا و جوان­ محور به بسط منابع توليد اقتصادي ياري مي‌رساند و كاهش بيكاري را به دنبال خواهد داشت اين عمل تحول اقتصادي و استقلال ملي را از شعار به­ عمل تبديل خواهد كرد و از تصدي‌گري دولت مي‌كاهد و بخش خصوصي را پر نشاط خواهد كرد.»

برخي ديگر از مواضع اقتصادي اين حزب در بيانيه‌اي با عنوان اصلاحات به شرح زير تبيين شده است:

«كاهش حجم دولت از طريق كاهش تصدي‌گري آن و واگذاري فعاليت‌هاي اجرايي كشور به بخش خصوصي، يك راهبرد اجتناب‌ناپذير در اصلاحات اداري است. تأمين اجتماعي همگاني و بازنگري در نظام تأمين اجتماعي كشور، مهم تلقي نمودن اصل بيست و هشتم قانون اساسي كه زمينه­ي كارآفريني را برعهده دولت قرار داده...»

ديدگاه­‌ها و مواضع سياسي

حزب اعتدال و توسعه يك حزب ميانه‌رو و معتدل است که اگرچه ایده تأسیس آن با اشاره هاشمی به ذهن مؤسسان آن متبادر شد اما در ادامه به لحاظ ساختاری و تصمیم‌گیری، کاملاً مستقل از هاشمی عمل کرد و هنوز نیز بر خلاف حزب کارگزاران سازندگی، تلاش دارد فاصله خود را با وی حفظ کند. اين حزب از لحاظ سياسي و اقتصادي يك حزب با گرايش راست به­ شمار مي‌رود، اما كاملاً مستقل از جناح راست سنتي، به ­عبارت بهتر اين حزب يك راست ميانه‌رو و تا حدودي نزديك به راست مدرن است كه داراي ديدگاه­‌هاي نزدیک به آن چیزی است که امروز از آن به عنوان جریان اصولگرا یاد می‌شود.
 
مهم­ترين ديدگاه­هاي سياسي اين حزب را می توان اعتقاد به ايجاد بك نوع فضاي متكثر سياسي در كشور به دور از جنجال و خشونت و ايجاد رقابت سالم بين گروه­هاي سياسي در فضاي آرام به­منظور رشد و توسعه اقتصادي دانست.

در بيانيه­ اعلام موجوديت حزب ديدگاه­هاي سياسي اين­طور بيان شده است:
1. استقلال سياسي، حاكميت ملي، تماميت ارضي، رشد و توسعه­ی كشور و وفاق ملي و اعتدال همه­‌جانبه را سرلوحه برنامه‌هاي خود قرار داده.
2. در سياست خارجي، بر همكاري­هاي سازنده­ی بين­‌المللي، حضور فعال ايران در عرصه­ جهاني و همكاري با سازمان­‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي تأكيد دارد و به سهم خود ارتباط و گفت‌وگو با احزاب و مجامع سياسي و بين­‌المللي را در جهت معرفي جايگاه واقعي ملت ايران دنبال خواهد كرد.
3. پرهيز از هرگونه تندروي براي دستيابي به هدف­‌هاي توسعه­ سياسي.

بيانيه‌اي با عنوان "اصلاحات حزب" در تاریخ پنجم شهریوماه سال 1379 بر موارد زير تأكيد مي‌كند:

1- حزب از همه دعوت مي‌نمايد تا با گردآوري و تبیين راهبردهاي سازنده­ همكاري ميان همه­ ملل و تمدن‌ها، براي هموار شدن مسير تحقق عدالت جهاني و توسعه انساني بكوشند.
2- حزب با تأكيد بر اصل بيست و ششم قانون اساسي، احزاب را ابزار كارآمدي براي ارتقاء توقعات پراكنده­ی فردي به خواسته‌هاي هدفمند جمعي و بهبود نظام پاسخگويي دولت به اقشار ذي­نفع ملت شمرده و شكل‌گيري نهادهاي سياسي مردم را به­‌عنوان اولويت حقيقي در توسعه­ سياسي قلمداد مي‌نمايد.
3- انجام اصلاحات در قوه­ی قضائيه در جهت احقاق هر چه بهتر و سريع­‌تر حقوق آحاد مردم.
4- تقويت و تشديد نظارت بر عملكرد كارگزاران نظام در ايفاي مسؤوليت­‌هاي‌شان.

 
ديدگاه­‌ها و مواضع فرهنگي

اين حزب معتقد به آزادي بيان در عرصه­ فرهنگي و اعمال كنترل متعادل دولت در اين زمينه است. در بيانيه­ اعلام موجوديت حزب بر موارد زير تأكيد شده است:

1. تلاش در جهت تقويت و تحكيم اخلاق خانواده به­عنوان نخستين نهاد اجتماعي.
2. تقويت نقش زنان، اين نيروي كارآمد در عرصه‌هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي.
3.حمايت از حقوق جوانان و پياده‌سازي طرح‌هاي كاربردي در جهت رفع موانع شغلي، ورزشي، تحصيلي و ازدواج و مسكن جوانان.

برخي ديگر از ديدگاه­‌هاي فرهنگي اين حزب در بيانيه‌اي با عنوان اصلاحات در تاریخ پنجم شهریورماه 1379 به شرح زير آمده است:

1. پالايش دروني و اصلاح دائمي از جمله ويژگي‌هايي است كه هم در مفاهيم اسلامي تحت عنوان امر به معروف و نهي از منكر و هم در مباني نظام جمهوري اسلامي در قالب اصل هشتم قانون اساسي به­‌دقت مورد توجه واقع شده و مطبوعات يكي از كارآمدترين ابزارهاي نوين براي انجام اين مهم است.
2. اصلاحات فرهنگي از دو بعد قابل توجه و تأمل است نخست از بُعد تطبيق دائمي مظاهر زندگي نوين با مباني اعتقادات اسلامي و ساختارهاي فرهنگي ملي و دوم از بُعد سطح­سازي فرهنگ به ابزارهاي نوين اشاعه­ آن مانند رسانه‌هاي جمعي.
3. بازنگري در نظام آموزش و تطبيق آن با نيازهاي عمومي كشور، علاوه­بر جلوگيري از بحران‌هاي اجتماعي، با فراهم نمودن نرم‌افزار مورد نياز جامعه، به بالندگي و پويايي نظام كمك‌هاي شايان توجهي خواهد نمود.

 

عملكرد سیاسی در انتخابات

حزب اعتدال و توسعه در انتخابات مجلس ششم با شعار، مي‌خواهيم شاد، سرافراز، مهربان، اميدوار و آرام زندگي كنيم. همچين شعار آرام در سايه­ اعتدال سياسي، اميدوار در سايه­ توسعه­ پايدار، شاد در سايه­ اقتدار ملي، مهربان در سايه­ وفاق ملي وارد صحنه­ انتخابات شد. اما فقط چهار نفر از ليست 26 نفري اين حزب از حوزه­ انتخابيه­ تهران كه متمايل به جناح چپ بودند توانستند آراء لازم براي ورود به مجلس را كسب كند. در اين ليست 26 نفره­ انتخاباتي، افراد منتسب به هر دو جناح چپ و راست حضور داشتند.

این حزب در انتخابات ریاست جمهوری دوره­ نهم از هاشمی رفسنجانی حمایت کرد که در این انتخابات محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور ایران شد.

در انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز این حزب در شهرهای مختلف و تهران لیست هایی را ارائه کرد که در شهر تهران تنها سه نفر از افراد این لیست وارد مجلس شدند.

حزب اعتدال و توسعه در دوره­ دهم انتخابات ریاست جمهوری از میرحسین موسوی حمایت کرد اما پس از حوادث بعد از انتخابات، جلسات شورای مرکزی آن برگزار نشد که به نظر می‌رسد پرهیز از درافتادن به دام تنش‌ها از اصلی‌ترین عوامل مؤثر بر تصمیم مسؤولان حزب بوده است.

در انتخابات نهمین دروه مجلس شورای اسلامی حزب اعتدال و توسعه لیستی را ارائه نکرد اما محمدباقر نوبخت، دبیرکل این حزب در گفت‌و‌گویی عنوان کرد که قطعاً در انتخابات شرکت می‌کنیم و به افراد فهیم، شجاع و منتقد دولت رأی می‌دهیم.

از لیست 31 نفره مورد حمایت حزب اعتدال و توسعه برای چهارمین انتخابات شورای اسلامی شهر تهران، چهار نفر شامل احمد حکیمی‌فر، احمد مسجدجامعی، فاطمه دانشور و اسماعیل دوستی توانستند به شورای اسلامی شهر تهران راه یابند.


احتمال حضور افراد حزب در کابینه دولت یازدهم

در میان گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای نام برخی از افراد حزب اعتدال و توسعه به چشم می خورد و حتی بنابر شنیده ها، حضور برخی از آنها در کابینه یازدهم قطعی شده است.

با وجود تاکید رئیس جمهور منتخب نسبت به عدم گمانه زنی درباره اعضای کابینه نمی توان انکار کرد که اعضای این حزب حضور چشم‌گیری دست‌کم در فرایند تصمیم‌سازی در دولت آینده خواهند داشت. آتچه مسلم است این است که بر اساس مشی اعضای حزب تا امروز، به نظر می‌رسد حزب اعتدال و توسعه، تا پایان کار بر سر گفتمان اعتدال‌مدار و توسعه‌محور خویش باقی بماند و این گفتمان را بر ورود به حوزه افراط و تفریط در اصول و آرمان‌ها که خواسته برخی جریانات داخلی و خارجی است ترجیح دهد؛ گفتمانی که ملت در روز 24 خردادماه امسال از دولت مطالبه کرد و تا پایان بر سر آن باقی خواهد ماند.