پنجشنبه ۰۶ دی ۱۴۰۳ - ساعت :
۰۶ تير ۱۳۹۲ - ۱۱:۰۳

ماندگاری یک شاعر فقط با دو بیت

این خودش مورد سؤال است که آیا ما رباعی نوجوان داریم یا خیر؟ بنده که به شخصه رباعی نوجوان ندیده‌ام ولی خیلی از رباعی‌هایی که زبان روان و شیوا و بیان صمیمی دارند، برای رده‌ سنی نوجوان مناسب هستند.
کد خبر : ۱۱۹۲۶۶
صراط «چاره‌ها» یکی از کتاب‌هایی است که در حوزه رباعی و شناساندن این قالب و رباعی‌سرایان به کوشش «میلاد عرفان‌پور» منتشر شده است.

تلاش عرفان‌پور در «چاره‌ها»‌ این بوده که از شاعران پس از انقلاب در کتاب مذکور استفاده شود. استقبال گسترده از «چاره‌ها» باعث شد تا کمتر از یک سال این کتاب گران‌سنگ به چاپ دوم برود.

در مورد این کتاب و چگونگی گزینش رباعی‌ها و وضعیت این قالب دوست داشتنی در فضای ادبی امروز به سراغ رباعی‌سرای جوان، میلاد عرفان‌پور رفته‌ایم؛ مصاحبه مفصل  با وی را بخوانید.

- آقای عرفان‌پور! چرا به سراغ گزیده رباعی رفتید و چرا نام این اثر را «چاره‌ها» گذاشتید؟

رباعی‌سرایی به یک جریانی تبدیل شده است که به طور انبوه رباعی گفته می‌شود و در این سی و چند سال هم بسیار رباعی داشته‌ایم و به رباعی‌های خوب اقبال زیاد بوده است. برای اینکه مخاطب سرگردان نباشد و به یک عصاره‌ای از بهترین رباعی‌های انقلاب اسلامی -رباعی‌هایی که در این سی و چهار سال گفته شده است-دسترسی داشته باشد، چاره‌ای اندیشیده شد و چاره‌ای اندیشیدن و از طرفی این چار‌ه‌ها به آن چاره نیز اشاره دارد و هم به اینکه رباعی چهار مصراع دارد و حالا به چهارگانه هم تعبیر می‌شود و همان کلمه چهار که در چهار مصرع رباعی هست هم اشاره به همین موضوع دارد.

- یک ویژگی مشترک که بین این کتاب شما و برخی دیگر از کتاب‌های شما مثل «پاییز بهاریست که عاشق شده است» هست اینست که در کتاب با مقدمه دکتر سنگری منتشر شده است، چرا مقدمه بعضی از کتاب‌های شما را دکتر سنگری می‌نویسند؟

من هم به شخصیت علمی و هم شخصیت ادبی ایشان اعتقاد دارم و به توانی که در حوزه پژوهش ادبیات انقلاب اسلامی دارند. ایشان هم جامع‌نگر هستند و هم انقلاب اسلامی و ادبیات آن را خوب می‌شناسند یعنی هم در حوزه گفتمان انقلاب اسلامی و هم در حوزه شعر انقلاب اسلامی نگاه خوبی دارند و هم شاعران جوان و پیشکسوت انقلاب اسلامی را خوب می‌شناسند، به این خاطر از ایشان درخواست کردم برای این رباعی‌ها مقدمه‌ای بنویسند.

* در حوزه دین‌پژوهی و عاشوراپژوهی یکی از شخصیت‌های بارز ما هستند

- چقدر حضور دکتر سنگری برای ما ارزشمند است و ما نتوانستیم از حضور ایشان آن طور که باید و شاید استفاده کنیم؟

به نظر من دکتر سنگری یکی از کم ‌نظیرترین شخصیت‌های ادبی ما است و ایشان در حوزه‌های مختلف صاحب‌نظر هستند، در حوزه دین‌پژوهی و عاشوراپژوهی یکی از شخصیت‌های بارز ما هستند که شاید نظیر نداشته باشند و خیلی کم‌نظیر باشند، در حوزه ادبیات و به خصوص ادبیات انقلاب اسلامی، کسی ست که بیشترین و جامع‌ترین پژوهش‌ها را داشته‌اند و از همه مهمتر این شخصیت متواضع مردمی و مؤمن ایشان است که به نظر من خیلی قابل استفاده است؛ یعنی شخصیت آکادمیک با ذوق متدینی هستند برای شعر انقلاب اسلامی. می‌شود خیلی بیشتر از چیزی که تاکنون بوده است مثمرثمر باشند.

- در مملکت ما امثال دکتر سنگری‌ها بیشتر مواقع در حاشیه هستند؛ یعنی اینکه سود شعر عاید کسان دیگر می‌شود در حالیکه کار شعر، نقد شعر، فهم شعر، فهم زیبایی‌ها و جدا کردن سره از ناسره بر گردن دکتر سنگری‌هاست و سودش به جیب دیگران می‌رود.

- این از آن سؤال‌هایی است که جوابش را خود شما می‌دانید (با خنده)

- نکته جالبی که در کتاب چاره‌ها به چشم می‌آید، حضور رباعی‌هایی از نسل اول و دوم و سوم و حتی چهارم انقلاب است، این کشف هنرمندانه در کجا ریشه دارد؟

- من خیلی دنبال این نبودم که حتماً اینطور باشد که از چهار نسل شعر انقلاب در این کتاب نماینده باشد، من به دنبال شعرهای خوبی بودم که چند ویژگی‌ داشته باشند؛ یکی اینکه از حیث توان فنی و ساختاری حد نصاب لازم را برای مطرح شدن در میان مجموعه‌ شعرها و رباعی‌های انقلاب اسلامی داشته باشند، دوم اشعاری باشند که در میان مردم پایگاه اجتماعی و مردمی کسب کرده باشند و یا جذابیت و شیوایی شعر و کشف و میان شعر به حدی باشد که توان نفوذ به دل و قلب مخاطب را داشته باشد و سوم هم تازگی مضمون و تنوع و کشف و تصویرسازی این مسائل بود که با توجه به این معیارها از مطالعاتی که داشتم و کتبی که جستجو کردم و مجلات و اینها، رباعی‌های برتر را پیدا کردم که حالا ناخواسته از همه نسل‌های شعر انقلاب اسلامی در این کتاب‌ هست، هم شاعری داریم که شاید بیست و دو، سه سال بیشتر امروز نداشته باشد و هم شاعری در این کتاب هست که امروز فوت کرده و مربوط به دهه اول انقلاب اسلامی است.

* ممکن است از یک شاعر دو بیت بماند و آن شاعر را ماندگار کند

- آقای عرفان‌پور! در این کتاب یک رباعی است که توجه خود من و دوستان را جلب کرده است؛ «هرکس به طریقی دل ما می‌شکند/ بیگانه جدا، دوست جدا می‌شکند/ بیگانه اگر می‌شکند حرفی نیست/ از دوست بپرسید چرا می‌شکند؟» این رباعی را شما به خانم ناهید یوسفی، نسبت داده‌اید. ایشان را معرفی می‌کنید و این که آیا این رباعی به ایشان تعلق دارد؟

- بله، ایشان در کتابی که دارند این رباعی ثبت شده و حالا آن کسانی هم که از بزرگان و پیشکسوتان می‌شناختیم این رباعی را از ایشان می‌دانند و اتفاقاً همه هم این نکته را جالب می‌دانند که از ایشان فقط همین یک رباعی مطرح شده است و اسم ایشان در ادبیات نیست، ولی این رباعی هست و ایشان از شاعران نسل اول یا دوم شعر انقلاب اسلامی هستند که حالا ممکن است خیلی پر کار نباشند ولی کتابی از ایشان چاپ شده که مجموعه اشعار ایشان در آن کتاب هست. این نشان می‌دهد که ممکن است از یک شاعر دو بیت بماند و آن شاعر را ماندگار کند و همین دو بیت شاید بیشتر از کتاب‌های شاعران دیگر ارزش داشته باشد و نفوذ کند در دل‌ها و یکی از ماندگارترین و مشهورترین رباعی‌ها انقلاب اسلامی قطعاً همین رباعی است.

- رباعی‌هایی که در «چاره‌ها» آمده را کجا جستجو کردید؟ کتاب بوده است یا موارد دیگر؟

- بیشتر کتاب‌های مجموعه شعرهای شاعران بوده است.

- بسامد کتاب کدام شاعران در این رباعی‌ها و چاره‌ها بیشتر بوده است؟

کتاب چهل کلید آقای بیژن ارژن که البته این کتاب مجموعه‌ای از کتاب‌های قبلی هم هست و کتاب‌های آقای جلیل صفر بیگی، کتاب‌های سیدحسن حسینی، کتاب تنفس صبح قیصر امین‌پور و باقی کتاب‌هایی که از ایشان است و مجموعه کلیات اشعار ایشان.

* همه رباعی‌های این مجموعه ‌ذیل گفتمان انقلاب اسلامی است

- یک ویژگی دیگر که از ویژگی‌های شاخص این کتاب به شمار می‌رود، حضور رباعی از سلیقه‌های مختلف است که این هم کتاب را از کتاب‌های دیگر ممتاز می‌کند. چقدر شما به این سلیقه‌های مختلف اعتقاد دارید؟ هرچند که این اعتقاد شما در این کتاب به چشم می‌آید ولی چقدر شما به وجود سلایق‌های مختلف در قالب‌های شعری اعتقاد دارید؟

- بعضی رباعی‌سراها نگاه معرفتی دارند و بعضی نگاه عاشقانه دارند و بعضی نگاه توصیف طبیعت دارند و امثال اینها، از این لحاظ سعی کردم تنوع موضوعی را حفظ کنم در این مجموعه، و حتی خیلی از شاعران نگاه‌های متفاوت اجتماعی و سیاسی دارند و از این لحاظ مقابل هم قرار می‌گیرند، اما نکته‌ای که معیار من بود و در این مجموعه لحاظ کردم این بود که همه رباعی‌هایی که در این مجموعه می‌آید ذیل گفتمان انقلاب اسلامی قابل تعریف باشند و خارج از این محدوده نباشند، چون من قرار است انتخاب کنم که اعتقاد من بر این است و چون من قرار است انتخاب کنم لااقل نباید رباعی در این مجموعه باشد که از اعتقاد خودم فاصله گرفته باشد. به این خاطر سعی کردم همه رباعی‌های این مجموعه هرچند که از موضوعات مختلف هست عاشقانه هست، مذهبی هست، عارفانه هست، اجتماعی، اعتراضی و هر موضوعی که هست از خط قرمزها و اعتقادات مذهبی و ملی و دینی ما فاصله نگرفته باشند. به این خاطر بعضی از رباعیات بود که از حیث فنی رباعی‌های شاخصی بودند و حتی مشهور شده بودند بین عوام، منتهی چون به نظر من سیاه‌نمایی داشت، معنای منفی داشت و یا توهین به مقدسات داشت، طبعاً در این کتاب جایی نداشتند. و یا بعضی شاعران بودند که به درخواست خودشان رباعی از آنها در این مجموعه درج نشد، چون حالا تفاوت‌‌های سیاسی داشتند و دل‌شان نمی‌خواست در این مجموعه اثری از آنها باشد و ما هم پذیرفتیم از این بزرگواران و رباعی‌های آنها را از این مجموعه حذف کردیم.

- بهتر نبود مأخذها و منابع رباعی‌ها را در کتاب ذکر می‌کردید؟

در چاپ دوم ذکر شده است.

- در گزینش‌های رباعی‌ها، در چاره‌ها از افراد دیگر هم نظر گرفته‌اید و یا فقط نظر خودتان دخیل بوده است؟

- مجموعه را چند نفر از دوستان دیده‌اند و نظر دادند و بعضی از دوستان چند نفر را معرفی کردند که من نمی‌شناختم. قطعاً چون یک شاعر و یک نفر نمی‌تواند همه شاعران دیگر را بشناسد و همه رباعی‌ها را خوانده باشد، ممکن است یک شاعری در یک شهرستانی باشد که من اسمش را نشنیده باشم، اما با دوستانی که صحبت کردیم و مشورت گرفتیم سعی کردیم تا حد زیادی این خلا پوشانده شود. با این حال باز هم ممکن است شاعرانی از قلم افتاده باشند که البته شاعران به نام و معروف رباعی همه دیده شده‌اند اما ممکن است بعضی از شاعرانی که در شهرستان‌ها هستند و مجموعه‌‌ای نداشته‌اند از قلم افتاده باشند.

* رباعی نوجوان داریم یا نه؟

- رباعی‌هایی با حال و هوایی رده سنی نوجوانان وجود ندارد، دلیل خاصی داشته که به این رده توجهی نکرده‌اید؟

- شاید هشتاد درصد رباعی‌های این مجموعه را نوجوانان بتوانند استفاده کنند، چون زبان اکثر رباعی‌ها روان و شیوا است و معنا هم خیلی پیچیده نیست، ولی اولاً خودش مورد سؤال است که آیا ما رباعی نوجوان داریم یا خیر، بنده که به شخصه رباعی نوجوان ندیده‌ام ولی خیلی از رباعی‌هایی که زبان روان و شیوا و بیان صمیمی دارند برای رده ‌سنی نوجوان مناسب هستند.

- چرا دو بیتی را در کنار رباعی نیاورده‌اید؟

قصد دارم در مجموعه‌ای دیگر گزیده دوبیتی بعد از انقلاب اسلامی چاپ شود، و قدری تخصصی‌تر به آن پرداخته شود.

- آقای عرفان‌پور! استقبال از این کتاب چگونه بوده است؟

استقبال خوبی بوده است تا به حال و از سلایق مختلف که این کتاب را خوانده‌اند، نظرات خوبی داشته‌اند و تا آنجایی که ما بازخورد مخاطبان را دریافت کرده‌ایم، استقبال خوب و مثبت بوده است.

- قطع کتاب مثل خود قالب رباعی کوتاه و مختصر است، دلیل خاصی برای این اختصار داشته‌اید؟

به نظر من هم در زیبایی و هم در سهولت برای خواندن و جابه‌جایی به این خاطر که این کتاب در جیب‌ جا می‌شود. رباعی هم قالبی است که چون حجم کمی می‌گیرد برای قطع‌های کوچک مناسب است، مخاطب هم اقبالش برای قطع‌های کوچک و کتاب‌های پالتویی و جیبی بیشتر است.

- به عنوان حسن ختام از شما می‌خواهم که یک رباعی از خودتان که جایی چاپ نشده است را برایمان بخوانید.

فردا که شود، فراغتی خواهم داشت

بیدار و سکوت و حیرتی خواهم داشت

از زندگی شلوغ چون برگردم

در مرگ حیات خلوتی خواهم داشت
منبع: فارس