نگاهی ‌بر موافقت‌نامه "گات"

گات،‌ نخستین بار در سال 1947 در ژنو تشکیل جلسه داد تا به عنوان تشکیلاتی موقتی، تا زمانی که سازمان تجارت بین‌المللی پیشنهادی ITO به‌عنوان یک آژانس تخصصی سازمان ملل به منظور برقراری تجارت قانونمند جهانی امکان تاسیس بیابد، فعالیت کند.

هنگامی که آمریکا از قبول ITO سر باز زد، گات برخلاف آن، مبتنی بر موافقت‌نامه‌های اجرایی و نه یک معاهده است، مستلزم تصویب سنا نبود لذا به عنوان ابزار اصلی برای تشویق تجارت آزادتر، گسترش یافت.

اعضاي گات از 23 شرکت‌کننده اولیه به بیش از 100 عضو پیوسته که متفقا بیش از 80 درصد تجارت جهانی را انجام می‌دهند، افزایش یافته است.

در سال 1971، گات یک نظام تعمیم یافته ترجیحات (GSP) که به تخفیف صدها مورد از نرخ‌های تعرفه برای واردات از کشورهای در حال توسعه منجر شد به بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی پیوست.

فعالیت‌‌های گات عبارت بودند از:
1-بحث در کاهش تعرفه‌ها و دیگر موانع در مسیر تجارت
2-تدوین سیاست‌های جدید تجاری
3-تصفیه مناقشات تجاری
4- وضع مقرراتی به منظور نظارت بر سیاست‌های اعضا خود اعضا این موافقتنامه در نشست‌های دوره‌ای  گات، به صورت دوجانبه با یکدیگر به مذاکره می‌پردازند.

شرط ملت کامله الوداد، مندرج در تمامی موافقتنامه‌های منعقده در نشست‌های گات، این نکته را که امتیازات تجاری در مورد تمامی اعضا قابل اعمال خواهند بود را تضمین می‌کرد.

مقررات غیرتبعیض آلود آن، اعضا را از به کارگیری محدودیت‌های کمی، سهمیه‌ها، یارانه‌های صادراتی، مالیات‌های ویژه و یا سایر تمهیدات به منظور بلا اثر نمودن امتیازات اعطایی منع می‌کرد.

گات تحت هدایت کمیته رهبری خود موسوم به گروه مشورتی CG-18 با عضویت 9 کشور توسعه‌یافته و 9 کشور در حال توسعه اداره می‌شود. مساوات دو بلوک، بازتاب تلاش کشورهای صنعتی در جهت گریز از اتهامات جهان سوم مبنی بر آنکه گات عمدتا به عنوان باشگاه ثروتمندان عمل می‌کند باید گفت مقر گات در ژنو واقع است.

اعضاي گات، طی سالهای پس از 1947، به نحو موفقیت‌آمیزی در خصوص کاهش موانع تجاری به گفتگو پرداخته‌اند. پیشرفت آهسته اما پیوست هگات، با اختتام موفقیت‌آمیز مذاکرات توکیو در سال 1979 که تعرفه‌ها را به نحو متقابل و عمدتا به نفع کشورهای صنعتی، تا میانگین 33 درصد تقلیل داد، به اوج خود رسید.

اگرچه اغلب کشورهای در حال توسعه، نظر به آنکه گات مطالبات‌شان را از قبیل آزادسازی نرخ‌های تعرفه بر مواد اولیه و کالاهای فرآوری شده، برآورده نکرده بود، امضا آن را تحریم كردند.

همچنین بسياری از مناقشات میان اعضا و حل و فصل و از جنگ‌های تجاری عمده‌ای اجتناب شد.

لذا مجموعه جامعی از مقررات به منظور راهنمایی اعضا در روابط تجاری به تصویب رسید و موانع غیرتعرفه‌ای تحت کنترل واقع شدند.

با این همه، از آنجا که دوسوم از 160 کشور دخیل در تجارت جهان عضو گات هستند، ‌هدف بنیادین آن سازمان دایر بر یک نظام تجاری آزاد، تضعیف شد.

بسیاری از کشورهای در حال توسعه، کماکان گات را به عنوان باشگاه ثروتمندان تلقی می‌کنند و درخواست عضویت در آن نکرده‌اند اما باید گفت چندین کشور کمونیست به عضویت کامل آن در آمده‌اند اما تعدادی دیگر از اعضا روابط بی‌رمقی با آن داشتند.